کارتر و ۱۳۵۷؛ روایتی ناگفته از زبان وابسته نظامی اسرائیل در ایران
با درگذشت و مراسم خاکسپاری جیمی کارتر، رییس‌جمهوری پیشین آمریکا در این هفته، بحث‌ها درباره نقش او در انقلاب ۱۳۵۷ دوباره زنده شد. ییتسحاک سگو، آخرین وابسته نظامی اسرائیل در ایران پیش از انقلاب ۵۷، در گفتگو با ایران اینترنشنال می‌گوید بخشی از تقصیر آن انقلاب به گردن کارتر است.
سگو که با درجه سرتیپی بازنشسته شده است، با اشاره به اینکه به باور او کارتر در به قدرت رسیدن آیت‌الله‌ها در ایران نقش داشته است، به ایران اینترنشنال گفت: «او برای بیرون راندن شاه، هر کاری می‌توانست کرد، بدون اینکه فکر کند چه کسی جایگزین او خواهد شد. کارتر علیه شاه صحبت کرد و او را مورد انتقاد قرار داد.»
سگو در ادامه با اشاره به ساواک گفت: «من نمی‌گویم حکومت شاه خوب بود یا فساد نداشت. این را هم نمی‌گویم ساواک خوب بود. اما هر بار در این موقعیت‌ها باید فکر کنی چطور می‌خواهی ادامه دهی یا چه کسی جایگزین خواهد شد.»
سگو از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ به‌عنوان وابسته نظامی اسرائیل در ایران خدمت کرد و پس از بازگشت روح‌الله خمینی به ایران در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷، از ایران گریخت.
او مشاهدات، گفت‌وگوها و دیده‌های خود را از سال‌های منتهی به انقلاب و پیامدهای آن به‌عنوان شاهد عینی ارائه داده است.
سگو که افسر ارشد ارتش اسرائیل در ایران بود، در آستانه انقلاب ۵۷ در گفت‌وگوهای مستقیم با کارتر و مقام‌های دولتی و نظامی آمریکا، ایران و اسرائیل شرکت داشت و شاهد تحول نظام پادشاهی به حکومت دینی در ایران بود.
سگو می‌گوید برای کارتر احترام قائل است و او را برای پیشگامی در حقوق بشر و نیز به‌خاطر نقش او در توافق کمپ دیوید که به صلح میان مصر و اسرائیل منجر شد، می‌ستاید، اما معتقد است که این رییس‌جمهوری دموکرات به ایران پشت کرد و به گفته او «رفتارش با ایران فاجعه‌بار بود.»
میراث جنجالی کارتر در ایران
نقش کارتر در ایران همواره محل بحث و جنجال بوده است. شماری از کاربران ایرانی فعال در شبکه‌های اجتماعی وقتی از درگذشت کارتر در ۹ دی‌ماه سال جاری باخبر شدند، درباره آن‌چه نقش او در به قدرت رسیدن خمینی می‌دانند، نوشتند.
سگو، که پس از انقلاب ۱۳۵۷ هم همچنان رابطه دوستانه خود با کارتر را حفظ کرده بود، می‌گوید رئیس‌جمهوری فقید ایالات متحده بر این باور بود که پایان حکومت ۳۷ ساله شاه و ۲۵۰۰ سال نظام پادشاهی در ایران به دموکراسی در این کشور منجر خواهد شد.
به‌گفته سگو، باور کارتر به دموکراسی و حقوق بشر، محرک اصلی این نگرش بود. او بر این باور است که آمریکایی‌ها، ساده‌دلانه می‌پنداشتند خمینی که ضدکمونیست بود، منافع آمریکا را در این کشور حفظ خواهد کرد و در آن مقطع بر این باور بودند که شاه کنترل کشور را دیگر از دست داده و محکوم به شکست است.
ژنرال رابرت هایزر سال ۱۳۵۷ با ماموریتی محرمانه به‌عنوان فرستاده‌ی آمریکا به تهران اعزام شد تا با فرمانده‌های ارتش ایران دیدار کند. سگو روایتی از این سفر را مطرح می‌کند که اسناد از طبقه‌بندی خارج‌شده آمریکا و خاطرات هایزر نیز آن را تایید می‌کنند.
سگو در گفت‌وگو با برنامه چشم‌اندازی به ایران به ایران اینترنشنال گفت: «او به‌جای اینکه سراغ ارتش برود و اعتمادسازی کند یا جایگزینی نظامی یا غیرنظامی را برای حفظ روابط با آمریکا و غرب تقویت کند، واقعا بر دموکراسی تاکید داشت.»
بعدها معلوم شد شماری از فرمانده‌های ارشد ارتش در تدارک فرار خود از ایران بودند و حتی برخی از آن‌ها با فعالان انقلابی تماس گرفته بودند.
بر اساس آن‌چه در خاطرات هایزر آمده است دولت کارتر حمایت آمریکا از یک کودتا را منتفی نمی‌دانست. طبق خاطرات هایزر و یادآوری‌های سگو، زبیگنیو برژینسکی، مشاور وقت امنیت ملی، طرفدار اقدام فوری بود اما سایروس ونس، وزیر خارجه وقت ایالات متحده با کودتا مخالف بود.
هایزر در خاطراتش نوشته است: «برژینسکی می‌خواست این دستور، به ارتش ایران چراغ سبزی برای کودتای نظامی بدهد. رییس‌جمهوری کارتر نیز قصد داشت چنین معنایی را فقط در نهایت و به‌عنوان آخرین راه‌حل منتقل کند.»
در خود دولت آمریکا نیز، مقام‌ها درباره چگونگی برخورد با متحد در حال زوال خاورمیانه‌ای‌شان، در بحبوحه جنگ سرد، دچار دودستگی بودند.
سگو معتقد است ضمن اینکه کمونیسم در آن زمان برای آمریکایی‌ها تهدید اصلی محسوب می‌شد، جستجوی کارتر برای دموکراسی، او را نسبت به نیت واقعی خمینی دچار ساده‌اندیشی کرد
سگو توضیح می‌دهد: «داستان عجیب این است که قبل از به زمین نشستن پرواز خمینی در تهران، رییس‌جمهوری کارتر با رییس‌جمهوری فرانسه و آلمان تماس گرفت و به آن‌ها گفت: «نگران نباشید، من درباره خمینی تحقیق کرده‌ام و او کمونیست نیست.»
مکاتبات خمینی و کارتر؟
سال ۲۰۱۶، بی‌بی‌سی بر اساس اسناد محرمانه آمریکا که به تازگی از طبقه‌بندی محرمانه خارج شده بود، گزارشی منتشر کرد که نشان می‌داد کارتر پیش از به قدرت رسیدن خمینی، با او و نمایندگانش در تهران تماس‌هایی داشته است.
گفته می‌شود خمینی که آن زمان در پاریس در تبعید بود، در نامه‌هایی به کارتر تضمین داده بود که ثبات را برقرار کرده و منافع آمریکا حفظ خواهد شد.
مقام‌های جمهوری اسلامی البته بارها هرگونه مکاتبه محرمانه با کشوری که خمینی آن را «شیطان بزرگ» می‌نامید، انکار کرده‌اند.
در سوی دیگر، مقام‌هایی مانند استوارت آیزنستت، مشاور ارشد سیاست داخلی کارتر، شاه را مقصر اصلی به قدرت رسیدن جمهوری اسلامی می‌دانند.
آیزنستت پنجشنبه در یک سخنرانی در مراسم خاکسپاری کارتر با اشاره به انقلاب ۵۷، گفت: «جیمی کارتر ایران را از دست نداد، شاه از دست داد.»
در این مراسم که جو بایدن، دونالد ترامپ و سه رییس‌جمهور پیشین آمریکا حضور داشتند، با این یادآوری رخدادهای پرمناقشه سال ۱۳۵۷ در ایران بار دیگر در میان عالی‌ترین رهبران کشور آمریکا مورد بازخوانی قرار گرفت.
آیا پشیمانی در کار بود؟
چند سال پس از انقلاب ۱۳۵۷، سگو در کنفرانسی در رابطه با صلح در آتلانتا با رییس‌جمهوری کارتر و سایروس ونس دیدار کرد.
او می‌گوید کنجکاو بود بداند دولت کارتر پس از تثبیت قدرت خمینی به چه نتیجه‌ای رسیده و مستقیما از ونس پرسیده آیا از عملکرد آمریکا در دوران انقلاب ۱۳۵۷ پشیمان است یا خیر؟
سگو می‌گوید: «به او گفتم باید از شما بپرسم. حالا بعد از انقلاب، چه احساسی دارید؟» او گفت که به‌شدت پشیمان است و این [حمایت نکردن جدی از شاه] اشتباه بزرگی بود.»
سگو اضافه می‌کند که همان شب همین پرسش را از کارتر هم پرسیده است: «رییس‌جمهوری کارتر هیچ پشیمانی نشان نداد.»
پیشنهاد کمک اسرائیل
در سال ۱۳۵۶، زمانی که احساسات ضددربار در حال رشد بود و فراتر از پایتخت ایران گسترش می‌یافت، اسرائیلی‌ها به تهران پیشنهاد کمک دادند.
موشه دایان، وزیرخارجه وقت اسرائیل با همراهی ییتسحاک سگو با نعمت‌الله نصیری، رییس وقت ساواک دیدار کردند. دیداری که به گفته‌ی سگو، آن‌گونه که مقام‌های اسرائیلی انتظار داشتند پیش نرفت.
سگو می‌گوید: «من بعد از ۴۵ سال هم آن دیدار را طوری به یاد دارم که انگار همین دیروز رُخ داده است.»
او روایت می‌کند: «دایان به نصیری که پسرش را روی پاهایش نشانده بود، گفت: ژنرال نصیری، سگو به من گفت که تظاهرات بزرگی در جریان است. من آمده‌ام که هر کمکی از اسرائیل خواستید در اختیارتان بگذارم.»
سگو ادامه می‌دهد: «نصیری به او گفت: نگران نباشید، همه چیز تحت کنترل است. ما اوضاع را کنترل می‌کنیم. به هیچ‌چیز نیاز نداریم. همه‌چیز داریم. اما حالا که آمدید، بیا درباره جنگ اتیوپی و سومالی حرف بزنیم.»
سگو با یادآوری آن روز می گوید وقتی از جلسه بیرون آمدند، سرخورده شده بود. او می‌گوید دایان به او گفت: «خجالت می‌کشم این را بگویم. نصیری فراموشی گرفته است. برویم.»
برای شنیدن نسخه انگلیسی کامل این گفتگو و آگاهی بیشتر درباره چگونگی فرار سگو از ایران و دیدارش با محمدحسین بهشتی پیش از فرارش از ایران، قسمت ۳۳ پادکست چشم‌اندازی به ایران را می‌توانید تماشا کنید یا گوش دهید. این برنامه را می‌توانید در یوتیوب، اسپاتیفای، اپل، آمازون، کست‌باکس یا دیگر پلتفرم‌های اصلی پادکست گوش دهید.
