بحران فقر و گرانی؛ محصولات لبنی در سبد هزینه خانواده‌ها به کمتر از یک درصد رسید
روزنامه اعتماد در گزارشی به نوسانات مصرف لبنیات در ایران از دهه ۸۰ تاکنون و دلایل سقوط صنایع لبنی از جمله به دلیل توقف حمایت‌های دولت پرداخت. بر اساس این گزارش، سهم مصرف شیر و محصولات لبنی از سبد هزینه خانواده‌های ایرانی در سال گذشته تنها حدود هفت‌دهم درصد بود.
اعتماد در این گزارش نوشت بحران مصرف لبنیات در ایران از اواخر دهه ۸۰ و با هدفمندی یارانه‌ها آغاز شد و در ادامه با تغییر سیاست‌هایی مانند توقف توزیع شیر در مدارس و کاهش درآمد خانوارها شدت گرفت.
طبق آمارهای مربوط به هزینه درآمد خانوار در سال ۱۴۰۱، سهم مصرف شیر خانواده‌های شهری از کل هزینه‌های خوراکیشان ۲/۵ درصد و از تمام سبد هزینه‌ای حدود هفت‌دهم درصد بود.
اعتماد کاهش سرانه مصرف را چالشی بزرگ برای شرکت‌های فعال در حوزه صنایع لبنی خواند که «به‌شدت با قیمت‌گذاری دستوری» درگیر هستند.
مهر سال گذشته بانک جهانی در گزارشی، ایران را سومین کشور با بالاترین نرخ واقعی تورم مواد غذایی در جهان معرفی کرد.
بر اساس شاخص‌ها، شهریور سال گذشته گروه لبنیات و تخم‌مرغ تورم نقطه‌ای حدود ۹۵ درصدی را تجربه کرده بود.
فاصله چشم‌گیر سرانه مصرف لبنیات ایران نسبت به جهان
یکی از مشکلات اساسی مطرح شده در گزارش اعتماد، تفاوت معنادار سرانه مصرف لبنیات در جوامع پیشرفته نسبت به ایران است.
بر اساس طرح جامع شیر در دهه ۹۰ قرار بود ایران به مصرف سرانه ۱۲۴ کیلوگرم در سال برسد اما اکنون بر اساس گزارش فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد)، ایران رتبه ۱۲۵ را از میان ۱۷۷ کشور در مصرف سرانه شیر در دنیا دارد.
آمارها نشان می‌دهند میانگین مصرف شیر در ایران ۸۰ کیلوگرم در سال است.
در مقایسه، سرانه مصرف شیر در جهان برای هر نفر ۱۵۰ تا ۱۶۰ کیلوگرم و در کشورهای آمریکا و فرانسه این رقم حدود ۲۰۰ کیلوگرم است.
اتحادیه اروپا به عنوان بالاترین مصرف‌کننده لبنیات، سرانه مصرف ۲۵۶ کیلوگرمی دارد.
بهمن سال گذشته روزنامه هم‌میهن در گزارشی از افزایش سوءتغذیه ایرانیان و کاهش مصرف لبنیات به نصف متوسط جهانی خبر داده بود.
علل کاهش تولید داخلی و مصرف
بخش دیگری از این گزارش به بررسی مسایل زنجیره تامین نهاده‌ها و نیز چالش‌های توسعه فن‌آوری در صنعت لبنیات ایران اختصاص دارد.
انحصار در واردات، محدودیت‌های ناشی از تحریم و مشکلات ارزی از جمله دلایلی است که به گفته اعتماد منجر به کمبودهای مقطعی در تامین نهاده‌های وارداتی و وقفه در تولید شده است.
کمیت، کیفیت و قیمت نهایی شیر تولید شده در داخل ایران هم طی سال‌های گذشته تحت تاثیر افزایش قیمت علوفه و سایر نهاده‌های دامی قرار گرفته است.
بر اساس این گزارش، نسبت هر میلیون تُن شیر تولیدی به هر میلیون گاو در ایران ۰/۴۴ درصد است. این نسبت با میانگین جهانی ۱/۲۳ و عدد ۵/۴۸ درصدی کشورهای توسعه‌یافته تفاوتی قابل توجه دارد.
بخش بزرگی از تولید شیر در ایران بر عهده دامداری‌های کوچک و سنتی است که منجر به بهره‌وری پایین در تولید شیر خام می‌شود.
مشکلاتی چون نبود حاشیه سود کافی و غیر‌اقتصادی بودن تولید و فرآوری شیر، سرمایه‌گذاری در این صنعت را غیر جذاب کرده است.
نظام توزیع صنعت لبنی ایران نیز ساختاری سنتی و کارایی پایینی دارد که یکی از دلایل بالا رفتن هزینه‌های تمام شده است.
سهم خرده‌فروشی‌ها در جهان رو به کاهش و سهم فروشگاه‌های آنلاین و زنجیره‌ای رو به افزایش است.
اعتماد در بخشی دیگر از گزارش خود، وابستگی بالا به واردات نهاده‌ها را از جمله عوامل موثر در مشکلات این صنعت خواند.
بر اساس این گزارش، موادی چون باکتری‌ها، آنزیم‌ها و مایه‌ها اگرچه فن‌آوری پیچیده‌ای ندارند اما به دلیل مقرون به صرفه نبودن در ایران تولید نمی‌شوند.
صنعت لبنیات ایران در بخش ماشین‌آلات بسته‌بندی با ظرفیت بالا و ابزار استریل‌سازی، به واردات وابسته است.
کارخانه‌های فرآوری لبنیات با مشکل افزایش نرخ ارز و تاثیرش بر قیمت‌های بسته‌بندی محصولات مواجه‌اند.
بسیاری از واحدهای کوچک و متوسط در زمینه فرآوری و بسته‌بندی به همین دلیل توان رقابت با صنایع بزرگ را ندارند.
هزینه بالای تمام شده این بسته‌بندی‌ها ناشی از تغییر نرخ ارز، گران شدن محصولات لبنی را در پی داشته است.
اعتماد در بخش دیگری از گزارشش، به سهم بالای حمل و نقل در هزینه‌های نهایی محصولات لبنیات در ایران (۱۲ درصد) نسبت به جهان (دو درصد) پرداخت.
این روزنامه، توسعه صنایع لبنی و رشد تولید را در گروی افزایش سرانه مصرف خواند و تاکید کرد این دو مقوله نیازمند تغییراتی بنیادین چون توزیع عادلانه ثروت و افزایش قدرت خرید خانوار است.
