پاپ فرانسیس پس از حدود ۱۲ سال فعالیت با عنوان رهبر کاتولیک‌های جهان، اول اردیبهشت درگذشت. او در این مدت بارها درباره خاورمیانه صحبت کرد که بخشی از این اظهارنظرها به ایران، سرکوب اعتراضات مردمی و افزایش اعدام‌ها از سوی جمهوری اسلامی اختصاص داشت.
خورخه ماریو برگولیو سال ۲۰۱۳ به جای بندیکت شانزدهم به عنوان پاپ انتخاب شد و لقب فرانسیس را برای خود برگزید. او پس از یک دوره بیماری و در ۸۸ سالگی درگذشت.
رابطه پر فراز و نشیب تهران با واتیکان پس از انقلاب
مسعود پزشکیان، رییس دولت چهاردهم جمهوری اسلامی، در شرایطی مرگ او را تسلیت گفت که رابطه تهران با واتیکان چه در دوره حضور پاپ فرانسیس و چه در دوره پاپ‌های گذشته، پس از انقلاب سال ۵۷ پرتنش بوده است.
اولین و آخرین باری که یک پاپ به ایران سفر کرد، سال ۱۳۴۹ و از سوی پاپ پل ششم بود. هفده سال پیش از آن و در اردیبهشت ۱۳۳۲، روابط دیپلماتیک ایران و واتیکان به‌طور رسمی آغاز شده بود.
پس از انقلاب اسلامی، با موضع‌گیری‌های تند و خصمانه روح‌الله خمینی، روابط تهران با واتیکان تنش‌آلود شد و حتی با آنکه محمد خاتمی به‌عنوان نخستین رییس‌جمهوری ایران در سال ۱۳۷۷ به رم سفر و با پاپ ژان پل دوم نیز دیدار کرد، تنش‌ها به صفر نرسید.
نخستین دیدار با پاپ فرانسیس
با آغاز کار پاپ فرانسیس تقریبا هم‌زمان با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست‌جمهوری ایران، ناظران امیدوار بودند این روابط بهتر از گذشته شود.
ششم بهمن ۹۴ روحانی به واتیکان رفت و با پاپ پشت درهای بسته گفت‌وگو کرد.
بر اساس گزارش‌ها، پاپ از روحانی خواسته بود برای پایان دادن به تروریسم و افراط‌گرایی در خاورمیانه تلاش کند و از توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی در قالب برجام استقبال کرده بود.
پس از کشته شدن قاسم سلیمانی با دستور دونالد ترامپ و حمله جمهوری اسلامی به پایگاه آمریکا در عراق و شدت گرفتن تنش‌ها میان تهران واشینگتن، پاپ فرانسیس در دی ۱۳۹۸ خواستار خویشتن‌داری و گفت‌وگوی دو طرف شد.
او در واتیکان گفت: «از همه طرف‌ها می‌خواهم با روشن نگاه داشتن شعله گفت‌وگو و خویشتن‌داری، سایه خصومت را دور کنند... زیرا جنگ، تنها مرگ و تباهی به دنبال دارد.»
سفر به کشورهای همسایه ایران
سفر رهبر کاتولیک‌های جهان به نجف و دیدار او با آیت‌الله علی سیستانی، پرنفوذترین مرجع تقلید شیعیان در عراق، در اسفند ۱۳۹۹ یکی دیگر از لحظه‌های تاریخی دوره فعالیت پاپ فرانسیس برای ایران بود.
این دیدار که پشت درهای بسته برگزار شد، به دلیل بی‌سابقه بودن دیدار یک پاپ با یک مرجع شیعه در نجف، از سوی ناظران «تاریخی» توصیف شد، اما رسانه‌های رسمی در جمهوری اسلامی مانند صداوسیما، اشاره‌ای به آن نکردند.
پاپ فرانسیس دو سال پیش از آن و در سفری به امارات متحده عربی، با امام الازهر، رهبر مسلمانان اهل سنت، دیدار و یک «سند برادری انسانی» امضا کرده بود.
در جریان دیدار پاپ و علی سیستانی، بسیاری از کاربران فارسی‌زبان رسانه‌های اجتماعی به طرح این پرسش پرداختند که چرا او به تعدادی از کشورهای همسایه ایران یعنی امارات متحده عربی، جمهوری آذربایجان، ترکیه و عراق سفر کرده، اما به ایران نرفته است.
اواخر اردیبهشت ۱۴۰۰، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه وقت با پاپ در واتیکان دیدار کرد که و بر اساس گزارش رسانه‌های ایرانی، «فلسطین، گفت‌وگوی بین‌ادیانی و تحریم‌های آمریکا» موضوع صحبت‌هایشان بود.
واکنش به سرکوب اعتراضات و افزایش اعدام‌ها
حدود یک سال بعد و پس از قتل حکومتی مهسا ژینا امینی، اعتراضات سراسری «زن، زندگی، آزادی» در ایران شکل گرفت که با سرکوب گسترده نیروهای جمهوری اسلامی مواجه شد.
پاپ فرانسیس ۱۹ دی ۱۴۰۱ در اظهاراتی، اعدام معترضان در ایران را محکوم کرد و خواستار لغو احکام اعدام در قوانین قضایی کشورهای جهان شد.
او در سخنرانی سالانه خود برای دیپلمات‌ها در واتیکان گفت: «مجازات اعدام نمی‌تواند برای عدالت دولتی مورد استفاده قرار گیرد، چرا که بازدارنده نیست و عدالتی برای قربانیان ایجاد نمی‌کند، بلکه تنها عطش برای انتقام را تقویت می‌کند.»
پاپ فرانسیس تاکید کرد: «در جاهایی که اعدام همچنان به‌عنوان مجازات اعمال می‌شود، حق حیات هم در معرض تهدید قرار می‌گیرد که نمونه آن را پس از اعتراضات اخیر در ایران شاهدیم که با هدف احترام و کرامت بیشتر به مقام زن انجام می‌شود.»
این شدیدترین و صریح‌ترین اظهارنظر پاپ درباره سرکوب خیزش انقلابی ایرانیان بود.
او حدود دو هفته قبل از آن و در چهارم دی، برای «آشتی و سازش» در ایران دعا کرده بود.
پاپ فرانسیس در سخنانی به مناسبت کریسمس با اشاره‌ای کوتاه به ایران در کنار دیگر مناطق درگیر خشونت در جهان، برای ایران نیز طلب «آشتی» کرد.
او همچنین به درگیری‌های طولانی‌مدت در خاورمیانه اشاره و برای «آتش‌بس پایدار» در فلسطین و یمن دعا کرد.
تمرکز بر جنگ غزه، عامل پیوند تهران و واتیکان
یکی از آخرین اظهارنظرهای پاپ درباره ایران مربوط به ۲۷ دی ۱۴۰۲ بود که حمله موشکی جمهوری اسلامی به اربیل عراق را محکوم کرد و از همه طرف‌ها خواست از تشدید درگیری‌ها در خاورمیانه اجتناب کنند.
باوجود اظهارنظرهای نه چندان تند پاپ علیه حکومت، روابط تهران با واتیکان برقرار ماند، اما فلسطین و جنگ غزه اصلی‌ترین محور صحبت مقامات جمهوری اسلامی با پاپ را شامل می‌شد.
رهبر کاتولیک‌های جهان پس از حمله حماس به اسرائیل در ۱۵ مهر ۱۴۰۲ و شکل‌گیری جنگ غزه پس از آن، بارها خواهان پایان درگیری‌ها شد.
ابراهیم رئیسی، رییس‌جمهوری وقت، آبان ۱۴۰۲ در تماس تلفنی با پاپ فرانسیس از موضع‌گیری او در حمایت از آتش‌بس فوری در غزه قدردانی کرد.
یک سال بعد و در آبان ۱۴۰۳، پزشکیان، رییس دولت چهاردهم نیز در نامه‌ای به پاپ، خواستار مداخله او برای «جلوگیری از ادامه تجاوزات غیرانسانی اسرائیل به غزه و برقراری صلح» در این منطقه شد.
پاپ فرانسیس که در ماه‌های گذشته به دلیل بیماری ذات‌الریه در بستر بیماری بود و کم‌تر در مراسم و انظار عمومی ظاهر می‌شد، یک روز پیش از مرگ و در یکی از آخرین اظهارنظرهای عمومی‌اش در جریان عید پاک مسیحیان، بار دیگر خواستار آتش‌بس فوری در غزه شد.
