بلومبرگ: برنامه فضایی ایران با وجود تحریم‌های آمریکا تقویت شده است
بلومبرگ در گزارشی مفصل به برنامه موشکی و ماهواره‌ای جمهوری اسلامی پرداخته و نوشته است که این برنامه‌ها با وجود تحریم‌ها و فشارهای آمریکا همچنان رو به پیشرفت و تقویت است.
بلومبرگ در ابتدای این گزارش نوشته است: «بندر چابهار در جنوب شرقی ایران، که به سواحل صخره‌ای و کوه‌های بدون درخت و موسوم به «کوه‌های مریخی» شهرت دارد، مقصدی محبوب برای گردشگران است. اما به‌زودی این منطقه پیوندی فراتر از نام، با فضا پیدا خواهد کرد. سال‌هاست که پروژه‌های عمرانی در این بندر آفتابی در جریان است تا آن را به یک قطب اقتصادی مهم تبدیل کند؛ از جمله ساخت پایگاهی فضایی که قرار است امسال افتتاح شود. هدف، ایجاد مرکزی مشابه «کیپ کاناورال» فلوریدا برای تحقق بلندپروازی‌های فضایی جمهوری اسلامی است.»
به‌نوشته بلومبرگ، این همان برنامه‌ای است که دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، تلاش کرده آن را متوقف کند؛ زیرا ایالات متحده فناوری‌های پرتاب فضایی و موشک‌های بالیستیک را بسیار مشابه می‌داند. آمریکا در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، سازمان فضایی ایران را تحریم کرد، اما این اقدامات مانع از آن نشد که ایران یکی از پیشرفته‌ترین برنامه‌های فضایی خاورمیانه را ایجاد نکند؛ برنامه‌ای که هم از سوی سازمان فضایی ایران و هم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دنبال می‌شود و تاکنون موشک‌ها و ماهواره‌هایی را به مدار زمین فرستاده است. پروژه‌های جدید شامل شبکه‌ای از ۲۰ ماهواره اینترنتی با نام «قاسم سلیمانی» است.
بلومبرگ در گزارش خود افزوده که نگرانی‌ها در مورد فناوری هسته‌ای و موشکی ایران، بیش از ۲۰ سال است که محور روابط غرب با جمهوری اسلامی بوده است. به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از زمان بازگشت ترامپ به قدرت، ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به سطحی نزدیک به آستانه تولید تسلیحات هسته‌ای رسیده و بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است.
ترامپ از جمهوری اسلامی خواسته است تا به توافقی جدید در زمینه هسته‌ای تن دهد، وگرنه با احتمال اقدام نظامی روبرو خواهد شد. مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی در ۲۳ فروردین در عمان گفتگو کردند و دور دوم این گفت‌وگوها شنبه ۳۰ فروردین در رم برگزار می‌شود.
با تضعیف متحدان جمهوری اسلامی در غزه و لبنان در پی درگیری با اسرائیل پس از حملات هفتم اکتبر حماس به اسرائیل، و همچنین سقوط بشار اسد، متحد سوری جمهوری اسلامی، تهران ناچار شده در توانایی‌ها و قابلیت‌های خود بازنگری کند. کارشناسان غربی اکنون برنامه فضایی پیشرفته ایران را بخشی مهم از توان دفاعی این کشور می‌دانند.
ژنرال آنتونی کاتن، فرمانده فرماندهی راهبردی آمریکا، در شهادتی که ششم فروردین به کمیته نیروهای مسلح سنا ارائه کرد، گفت: «پیشرفت ایران در زمینه موشک‌های پرتاب‌گر ماهواره، از جمله موشک دو مرحله‌ای سوخت مایع سیمرغ، احتمالا زمان دستیابی ایران به موشک‌های قاره‌پیما را کوتاه می‌کند.»
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی و شورای امنیت ملی کاخ سفید به پرسش‌های بلومبرگ در این زمینه پاسخ نداده‌اند.
به‌نوشته بلومبرگ، پیشرفت برنامه فضایی ایران در زمانی رخ می‌دهد که بسیاری از کشورها و شرکت‌های خصوصی در حال سرمایه‌گذاری سنگین در توانمندی‌های نظامی فضایی، از جمله ماهواره‌های جاسوسی و سامانه‌های اختلال در ماهواره‌ها هستند.
در این گزارش تاکید شده که آماری رسمی درباره هزینه کلی برنامه فضایی ایران در دست نیست، اما با وجود فشارهای شدید اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، حکومت همچنان بر این برنامه متمرکز است هرچند با بودجه‌ای محدود. آبان‌ماه گذشته، یک مقام ارشد جمهوری اسلامی اعلام کرد که سازمان فضایی ایران حدود ۱۱ میلیون دلار بودجه دریافت خواهد کرد.
در این میان، روابط نزدیک‌تر با روسیه نیز سودآور بوده است. در اوایل سال جاری میلادی مسعود پزشکیان، رییس دولت در جمهوری اسلامی، توافق‌نامه شراکت راهبردی را با ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه، امضا کرد. سال گذشته، یک موشک روسی نخستین ماهواره‌های خصوصی ایران را به مدار فرستاد. روسیه از پهپادهای ساخت ایران در جنگ اوکراین استفاده می‌کند و دانش خود را در زمینه اکتشافات فضایی، که حاصل دهه‌ها تجربه است، به ایران ارائه می‌دهد.
جولیانا زویس، پژوهشگر موسسه آلمانی امور بین‌الملل و امنیت، به بلومبرگ گفت: «چیزی که روسیه قطعا در اختیار دارد، تخصص است و این چیزی است که ایران به دنبالش است.»
توانایی ایران در پرتاب ماهواره‌های بیشتر، می‌تواند امکان هدایت دقیق‌تر تسلیحات تهاجمی را فراهم کند. جان شلدون، شریک بنیان‌گذار شرکت مشاوره فضایی آسترو آنالیتیکا (AstroAnalytica) مستقر در ابوظبی می‌گوید: «ایرانی‌ها می‌توانند با دقت بسیار بیشتری اهداف را نشانه بگیرند و با واکنش سریع‌تر، نیروی موشکی خود را به‌کار بگیرند.»
نگرانی غرب از پیامدهای راهبردی و نظامی پیشرفتهای برنامه فضایی ایران رو به افزایش است. بریتانیا ابتدا در سپتامبر گذشته، سرتیپ علی جعفرآبادی، رییس بخش فضایی نیروی هوافضای سپاه را تحریم کرد و سپس در ماه اکتبر سازمان فضایی ایران را نیز در فهرست تحریم‌های خود قرار داد.
اتحادیه اروپا نیز جعفرآبادی را در ماه اکتبر تحریم و اعلام کرد بخش زیر نظر او در «توسعه و پرتاب آتی حامل‌های ماهواره‌ای که برای ساخت سامانه‌های موشکی دوربرد حیاتی هستند» نقش دارد.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ به‌عنوان سازمانی تروریستی از سوی آمریکا شناخته شد.
مقامات جمهوری اسلامی نقش برنامه فضایی را در توسعه موشک‌ها تایید می‌کنند. پزشکیان در اسفند سال گذشته گفت: «دشمنان ما همواره تلاش کرده‌اند مانع ایستادن ما روی پای خود شوند، اما این موجب شده تا ما به پیشرفتهای علمی و فناوری دست یابیم.»
اگرچه جمهوری اسلامی همواره انکار کرده که به‌دنبال ساخت سلاح هسته‌ای است و تاکید می‌کند که غنی‌سازی اورانیوم برای مصارف غیرنظامی است، اما پیشرفت در حوزه فضا به تهران این امکان را می‌دهد که استقامت و قدرت خود را به رخ بکشد.
متیو اشمیت، استاد علوم سیاسی و امنیت ملی دانشگاه نیوهِیون، می‌گوید: «حکومت ایران اکنون، به‌ویژه در پی از دست دادن بخشی از قدرت نیابتی خود در برابر اسرائیل، نیاز دارد مسیری برای نمایش قدرت پیدا کند. آن‌ها فناوری فضایی و هوافضا را بستری برای این هدف می‌دانند.»
بسیاری از موفقیت‌های آینده ایران به پایگاه فضایی چابهار وابسته است؛ پروژه‌ای که با تاخیرهای متعدد مواجه شده و قرار بود تا سال ۲۰۲۴ آماده شود. به گزارش روزنامه تهران تایمز، این پایگاه قرار است امسال افتتاح شود.
حسن سالاریه، رییس سازمان فضایی ایران، گفته است که چابهار به‌عنوان قطب اصلی ماموریت‌های فضایی کشور عمل خواهد کرد و مجموعه‌ای به مساحت ۱۴ هزار هکتار خواهد بود.
چابهار برای حکومت ایران اهمیت بالایی دارد؛ چرا که توانایی پرتاب فضاپیماهای قدرتمندتر را افزایش می‌دهد. نزدیکی این منطقه به خط استوا نیز باعث می‌شود تا در مقایسه با سایت‌های شمالی‌تر ایران، موشک‌ها بهتر از نیروی چرخش زمین بهره‌برداری کنند.
جان کیوز، پژوهشگر ارشد در پروژه کنترل تسلیحات هسته‌ای دانشگاه ویسکانسین، به بلومبرگ گفت: «کار بر روی موشک‌های بزرگ فضایی، ایران را در موقعیت بهتری برای توسعه موشک‌های قاره‌پیما قرار می‌دهد.»
او افزود: «برخی فناوری‌ها که برای ساخت یک موشک با برد بالا لازم است، با فناوری‌های مورد استفاده در پرتابگرهای فضایی یکسان هستند. ایران می‌تواند از تجربه ساخت موشک‌های فضایی برای توسعه موشک‌های قاره‌پیما بهره ببرد.»
در همین حال، کشورهای عربی منطقه در حال تلاش برای همکاری‌های منطقه‌ای هستند. محمد ابراهیم العسیری، رییس سازمان فضایی بحرین، گفت ۱۴ کشور عضو «گروه همکاری فضایی عربی» هستند.
او با اشاره به توانایی‌های پیشرفته ایران گفت: «قابلیت‌های بسیار پیشرفته ایران تهدیدی محسوب نمی‌شوند، اما بحرین باید در برابر کاربردهای نظامی و امنیتی فضایی از سوی ایران و سایر کشورها واکنش نشان دهد. این یک رقابت است و بهترین راه برای مقابله با آن، آمادگی و توسعه فناوری خودتان است.»
از سوی دیگر، مقام‌های اسرائیلی بارها برنامه فضایی ایران را پوششی برای توسعه فناوری‌های موشکی نظامی دانسته‌اند.
اما مقام‌های جمهوری اسلامی می‌گویند که داشتن برنامه فضایی نه تهدیدی موشکی علیه آمریکا، بلکه در راستای دستیابی به فناوری‌های پیشرفتهای است که غرب از آن بهره‌مند است.
سینا عضدی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه جرج واشینگتن، به بلومبرگ گفت بعید است ایران از برنامه فضایی خود برای توسعه موشک‌های قاره‌پیما استفاده کند، چون آمریکا به راحتی می‌تواند آن‌ها را خنثی کند.
او گفت: «اتهامی که علیه ایران مطرح می‌شود این است که برنامه فضایی پوششی برای دستیابی به موشک‌های قاره‌پیماست. اما بدون کلاهک هسته‌ای، این اتهام منطقی نیست. ایران قرار نیست با یک کلاهک متعارف به آمریکا حمله کند.»
جمهوری اسلامی، همچون برنامه هسته‌ای‌اش، فناوری فضایی را ابزاری برای ارتقاء جایگاه منطقه‌ای و جهانی خود می‌داند.
دینا اسفندیاری، تحلیلگر ژئواکونومیک خاورمیانه در بلومبرگ اکونومیکس، گفت: «پرستیژ، محرک اصلی این برنامه‌ها برای ایران است.»
با این حال، جمهوری اسلامی با چالش‌های متعددی مواجه شده است، از جمله تاخیر در افتتاح پایگاه فضایی چابهار. دو پرتاب ماهواره‌ای هم که قرار بود در سال گذشته انجام شوند، به امسال موکول شده‌اند.
سالاریه از پروژه‌های بلندپروازانه‌تری مانند ساخت و پرتاب کپسول‌های پیشرفته برای فرستادن انسان به فضا نیز سخن گفته است.
توانایی ایران برای تحقق این اهداف ممکن است به نتایج مذاکرات با آمریکا بستگی داشته باشد.
هی.اِی. هلیِر، پژوهشگر ارشد در مرکز پیشرفت آمریکا در واشینگتن، به بلومبرگ گفت: «این مذاکرات در سطح مقدماتی بود و نباید انتظار جزییات زیادی داشت، اما صرف انجام این گفت‌وگوها خود اتفاقی نمادین است.»
