آیا حمله نظامی می‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را نابود کند؟
خبرگزاری رویترز در گزارشی تحلیلی این پرسش را مطرح کرده است که آیا حمله نظامی می‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را نابود کند. در این گزارش با اشاره به عوامل متعدد گفته شده است که احتمالا چنین حمله‌ای قادر به نابود کردن برنامه هسته‌ای ایران نخواهد بود.
رویترز با اشاره به استقرار بمب‌افکن‌های استراتژیک بی ۲ در جزیره دیه‌گو گارسیا، جایی که ایران را در دسترس این هواپیماها قرار می‌دهد، این اقدام را پیامی صریح و هشدارآمیز به تهران دانسته و گفته آرایش نظامی آمریکا در منطقه به رهبران جمهوری اسلامی می‌گوید که اگر توافقی برای مهار برنامه هسته‌ای حاصل نشود، چه سرنوشتی ممکن است در انتظار آنها باشد.
با این حال، رویترز به‌نقل از کارشناسان نظامی و هسته‌ای افزوده که حتی با چنین قدرت آتش عظیمی، اقدام نظامی آمریکا و اسرائیل احتمالا تنها به‌طور موقت برنامه‌ای را عقب می‌اندازد که غرب نگران است در نهایت به ساخت بمب اتم منتهی شود؛ هرچند جمهوری اسلامی تاکید می‌کند که در پی ساخت سلاح هسته‌ای نیست.
رویترز در ادامه گزارش خود افزوده: «بدتر آنکه چنین حمله‌ای ممکن است حکومت ایران را به اخراج بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وادارد، برنامه هسته‌ای نیمه‌مخفی کنونی را به‌طور کامل به زیر زمین ببرد و آن را با شتاب بیشتری به سوی تبدیل شدن به یک قدرت هسته‌ای سوق دهد؛ امری که غرب از آن واهمه دارد، اما ممکن است همین اقدام نظامی، تحقق آن را تسریع کند.»
جاستین برانک، پژوهشگر ارشد موسسه خدمات سلطنتی متحد بریتانیا در حوزه قدرت هوایی و فناوری به رویترز گفته است:«واقعا دشوار است تصور کنیم که حملات نظامی بتواند مسیر ایران به سوی سلاح هسته‌ای را مسدود کند، مگر آنکه شاهد تغییر حکومت یا اشغال کامل ایران باشیم.»
به گفته برانک، «در واقع هدف چنین حملاتی تنها بازگرداندن نوعی بازدارندگی نظامی، تحمیل هزینه و عقب انداختن زمان گریز هسته‌ای ایران به سطح چند سال پیش است.»
زمان گریز به مدتی اطلاق می‌شود که یک کشور برای تولید مقدار کافی مواد شکافت‌پذیر جهت ساخت بمب اتم نیاز دارد. در مورد ایران، این زمان در حال حاضر بین چند روز تا چند هفته برآورد می‌شود، اگرچه ساخت کامل بمب، در صورت تصمیم به چنین کاری، به زمان بیشتری نیاز دارد.
توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میان جمهوری اسلامی و قدرت‌های جهانی، موسوم به برجام، محدودیت‌های شدیدی را بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعمال کرد و زمان گریز را به دست‌کم یک سال افزایش داد. اما پس از خروج آمریکا در دور اول ریاست جمهوری دونالد ترامپ از این توافق در سال ۲۰۱۸، توافق فروپاشید و تهران نیز اقداماتی فراتر از تعهدات برجامی خود را انجام داد.
به‌نوشته رویترز، اکنون ترامپ خواستار مذاکره برای اعمال محدودیت‌های جدید هسته‌ای است؛ مذاکراتی که از آخر هفته گذشته آغاز شده. او پس از این مذاکرات نیز همچون هفته‌های اخیر هشدار داد: «اگر توافقی حاصل نشود، تاسیسات هسته‌ای ایران را بمباران خواهیم کرد.»
اسرائیل نیز تهدیداتی مشابه را مطرح کرده است. یسرائیل کاتس، وزیر دفاع این کشور، در ماه نوامبر گفت: «ایران بیش از هر زمان دیگری در معرض حمله به تاسیسات هسته‌ای خود قرار دارد. ما اکنون فرصت داریم تا مهم‌ترین هدف خود را یعنی خنثی‌سازی و نابودی تهدیدی وجودی علیه اسرائیل را محقق کنیم.»
بزرگ و پرخطر
برنامه هسته‌ای ایران در چندین سایت مختلف پیش می‌رود و هرگونه حمله، احتمالا باید بیشتر یا همه این تاسیسات را هدف قرار دهد. حتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نمی‌داند برخی از تجهیزات کلیدی مانند قطعات سانتریفیوژها کجا نگهداری می‌شوند.
کارشناسان نظامی می‌گویند اسرائیل به‌تنهایی می‌تواند بسیاری از این سایت‌ها را هدف قرار دهد، اما این عملیات بسیار پرخطر خواهد بود و نیاز به حملات مکرر دارد، آن هم در حالی که باید با سامانه‌های پدافند هوایی تامین‌شده از سوی روسیه مقابله کند؛ اگرچه اسرائیل سال گذشته در حملاتی محدودتر توانست چنین کاری را انجام دهد.
غنی‌سازی اورانیوم قلب برنامه هسته‌ای ایران است و دو سایت اصلی آن عبارت‌اند از: تاسیسات غنی‌سازی نطنز که در عمقی معادل سه طبقه زیر زمین قرار دارد؛ و فردو، که بسیار عمیق‌تر و در دل کوه ساخته شده است.
ایالات متحده به‌مراتب ببش از اسرائیل توانایی نابودی این اهداف را دارد؛ به‌ویژه با بمب‌های ۳۰ هزار پوندی (۱۴ هزار کیلوگرمی) که تنها بمب‌افکن‌های بی ۲ مانند آن‌هایی که اخیرا به جزیره دیه‌گو گارسیا در اقیانوس هند منتقل شده‌اند، قادر به حمل آنها هستند. اسرائیل چنین بمب‌ها و هواپیماهایی در اختیار ندارد.
ژنرال بازنشسته نیروی هوایی آمریکا، چارلز والد، که اکنون در مؤسسه یهودی امنیت ملی آمریکا فعالیت می‌کند، به رویترز گفته است: «اسرائیل به‌اندازه کافی بمب‌های ۵ هزار پوندی ندارد تا فردو و نطنز را از بین ببرد.»
به‌گفته او «با حضور آمریکا، هم حمله سریع‌تر خواهد بود و هم احتمال موفقیت، بیشتر؛ هرچند که حتی در این صورت هم حمله چند روز زمان خواهد برد.»
پیامدهای حمله چه خواهد بود؟
اریک بروئر، تحلیلگر سابق اطلاعاتی آمریکا و عضو ابتکار تهدید هسته‌ای، به رویترز گفته است: «حمله آمریکا احتمالا خسارات بیشتری نسبت به حمله اسرائیل به تاسیسات اتمی ایران وارد می‌کند، اما در هر دو حالت، بحث بر سر خریدن زمان است و خطر جدی وجود دارد که این اقدام، ایران را به‌جای دور شدن، به بمب نزدیک‌تر کند.»
به‌گفته او، «حمله می‌تواند در برنامه هسته‌ای ایران اختلال ایجاد کند و آن را به تاخیر بیندازد، اما نمی‌تواند آن را نابود کند.»
به‌نوشته رویترز، در حالی که سایت‌ها را می‌توان از بین برد، دانش پیشرفته ایران در زمینه غنی‌سازی اورانیوم از بین‌رفتنی نیست. جلوگیری از بازسازی برنامه نیز کاری بسیار دشوار و پرهزینه خواهد بود.
کِلسی داونپورت، مدیر بخش منع گسترش تسلیحات هسته‌ای در انجمن کنترل تسلیحات، در همین زمینه گفته است: «روز بعد از حمله چه خواهد شد؟ ایران در پاسخ به حمله به تاسیسات هسته‌ای خود، آنها را مستحکم‌تر و برنامه‌اش را گسترده‌تر خواهد کرد.»
با توجه به اینکه حکومت ایران پیش از این نظارت‌های اضافی آژانس در قالب توافق ۲۰۱۵ را کنار گذاشته، بسیاری از تحلیلگران هشدار می‌دهند که در صورت وقوع حمله، ایران احتمالا بازرسان آژانس را از سایت‌هایی چون نطنز و فردو اخراج خواهد کرد.
علی شمخانی، مقام ارشد سابق نظامی و امنیتی جمهوری اسلامی و مشاور کنونی علی خامنه‌ای، هفته گذشته در پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «تداوم تهدیدات خارجی و قرار داشتن ایران در وضعیت حمله نظامی، ممکن است به اقدامات بازدارنده‌ای چون اخراج بازرسان آژانس و توقف همکاری منجر شود.»
تنها کشور دیگری که چنین مسیری را پیموده، کره شمالی است که پس از اخراج بازرسان، نخستین آزمایش هسته‌ای خود را انجام داد.
جیمز اکتون، عضو اندیشکده بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی، در همین مورد به رویترز گفته است: «اگر ایران را بمباران کنید، تقریباً مطمئنم که بازرسان بین‌المللی را اخراج و به سمت ساخت بمب حرکت خواهد کرد.»
