«عزیزم» اد شیرن و فرهنگ ایرانی؛ ادای احترام آگاهانه، برداشت ناخودآگاه یا چیزی دیگر؟
جمعه چهارم آوریل، اد شیرن تک‌آهنگی به نام «عزیزم» منتشر کرد که به سرعت به یکی از پر‌گفت‌وگوترین قطعات سال ۲۰۲۵ تبدیل شد؛ نه فقط به خاطر امضای همیشگی شیرن، بلکه به‌دلیل ادای احترام صمیمانه و غیرمنتظره‌اش به فرهنگ ایرانی.
برای بسیاری از ایرانیان، از جمله خود من، «عزیزم» فراتر از یک ترانه، بلکه تجربه‌ای شخصی و بسیار جالب توجه است.
در اولین شنیدن، واژه «عزیزم» فورا توجه را جلب می‌کند چون واژه‌ای است گرم و آشنا. اما آنچه این آهنگ را از یک حرکت فانتزی به اثری صادقانه ارتقا می‌دهد، شیوه‌ای است که شیرن و تیم خلاقش نه فقط از نظر زبانی، بلکه از نظر صوتی، احساسی و ریتمیک، موسیقی پاپ رقصی ایرانی را به آغوش کشیده‌اند.
ادای احترام به پاپ ایرانی یا چیزی فراتر؟
جرقه این تعامل فرهنگی از سوی ایلیا سلمان‌زاده، پرودیوسر سوئدی-ایرانی که پشت بسیاری از آهنگ‌های جهانی بوده، زده شد.
در یک ویدیوی پشت‌صحنه در یوتیوب که فرآیند ساخت «عزیزم» را نشان می‌دهد، ایلیا پیشنهاد می‌دهد که چند فرهنگ موسیقی بیشتر، از جمله فرهنگ‌های ایرانی و عربی را بررسی کنند.
این لحظه، آغازمسیری است که حس ترانه‌سرایی شیرن را به بافت موسیقی پاپ رقصی ایرانی پیوند می‌زند.
چندین نوازنده ایرانی و هندی به پروژه پیوستند و با سازهای سنتی نظیر دف، سنتور، گاتام، دولسیمر چکشی و دیگر سازها نواختند و نتیجه قطعه‌ای شنیدی، غیر‌منتظره و متفاوت از موسیقی پاپ جریان اصلی غربی شد.
الهام یا کپی؟ منطقه خاکستری در موسیقی جهانی
اما پیچشی جالب در این میان وجود دارد: عده‌ای از ایرانیان در فضای مجازی، از جمله خود من، بلافاصله ملودی ریف اصلی آهنگ یا به عبارتی دیگر، موتیف موسیقایی‌ای را که در طول آهنگ نواخته می‌شود، بسیار آشنا یافتیم.
این ملودی شباهت زیادی دارد به قطعه معروف و خاطره‌انگیز «عسل» از داوود بهبودی، منتشرشده در سال ۱۳۶۵. این موضوع سؤالی جالب و مهم را مطرح می‌کند: آیا این یک ادای احترام آگاهانه است؟ یک برداشت ناخودآگاه؟ یا چیزی دیگر؟
بر اساس ویدیوهای مستند منتشرشده از فرآیند ساخت آهنگ، به نظر نمی‌رسد که این شباهت نتیجه نمونه‌برداری مستقیم یا کپی آشکار باشد. در مراحل ابتدایی ساخت آهنگ، شیرن دیده می‌شود که نسخه‌ای ساده از ملودی را زمزمه می‌کند که بعد ایلیا آن را با استفاده از صداهای سنتی خاورمیانه‌ای بلافاصله اجرا می‌کند.
به نظر می‌رسد که به‌مرور، این ملودی تکامل می‌یابد. دیرتر ملودی‌ای تکامل یافته‌تر، در حالی که بر یک لوپ ریتمی ۶/۸ سوار شده، به شکلی بسیار نزدیک به ملودی «عسل» داوود بهبودی به گوش می‌رسد.
این‌که این شباهت عمدی بوده، تصادفی، یا محصول ناخودآگاه، مشخص نیست اما بدون تردید حاصل یک فرآیند گروهی و تدریجی بوده است.
از منظر قانونی، مسائلی چون نقض کپی‌رایت معمولا به نیت و میزان شباهت بستگی دارند. با توجه به ماهیت تکاملی ساخت آهنگ و اصالت در متن و تنظیم، این اثر به احتمال زیاد در منطقه خاکستری «الهام» قرار می‌گیرد تا «تقلید». با این حال، به دلیل شباهت بسیار زیاد و اهمیت این ریف در حس کلی این آهنگ، شایسته است که تیم تولید «عزیزم» برای احترام و شفافیت، با خانواده داوود بهبودی تماس بگیرند یا به او اشاره‌ای داشته باشند.
صعود جهانی ریتم «شیش و هشت»
فراتر از ملودی‌ها و موتیف‌ها، یکی از جذاب‌ترین عناصر «عزیزم» ریتم آن است. این آهنگ بر مبنای میزان ۶/۸ ساخته شده. ساختاری که مدت‌هاست قلب موسیقی رقص پاپ ایرانی است اما به‌ندرت در موسیقی پاپ غربی شنیده شده است.
همان‌طور که ریتم «تِرِسیو» صحنه پاپ دهه ۲۰۱۰ را در آهنگ‌های متنابهی مانند Shape of You و Sorry درنوردید، حالا معرفی ریتم ۶/۸ در «عزیزم»، شاید آغاز موج جدیدی در موسیقی پاپ غربی باشد.
این ریتم پرانرژی، و در تمپو‌های پایین ترهیپنوتیزم کننده و پر از احساس است.
جالب‌تر این‌که در آهنگ «عزیزم» این ریتم نه به‌عنوان طعمی عجیب-غریب و «اگزاتیک»، بلکه به‌عنوان اساس اصلی آهنگ به‌کار گرفته شده است.
این یک قطعه پاپ غربی با چاشنی ایرانی نیست بلکه فضایی موسیقایی است که هر دو دنیا در آن هم‌زیستی دارند و به‌وسیله یکی از بزرگ‌ترین ستاره‌های پاپ جهان خوانده شده است.
لحظه‌ای برای ساختن پل‌های فرهنگی
واکنش ایرانیان به این آهنگ بسیار مثبت بوده است. فضای مجازی پر است از واکنش‌هایی از شگفتی و لذت تا قدردانی عمیق. برای بسیاری از ایرانیان، «عزیزم» مانند لحظه‌ای از دیده شدن در صحنه جهانی احساس می‌شود. در زمانی که اغلب اخبار با تنش همراه هستند، چنین همدلی موسیقایی‌ای، شگفت‌انگیز و التیام‌بخش است.
شیرن می‌توانست صرفا بر همان سبک آشنای خود تکیه کند و همچنان استادیوم‌ها را پر کند اما او به همکارانش گوش کرد؛ به صداهای تازه، به موسیقی ناشناخته و با این کار، میلیون‌ها شنونده را با قابلیت‌های موسیقی پاپ ایرانی آشنا کرد.
این نوع پذیرا بودن، کنجکاوی و احترام، سزاوار تحسین است.
چه ملودی «عزیزم» بازتابی ناخودآگاه از یک قطعه خاطره‌انگیز باشد، چه ادای احترام آگاهانه، یک چیز مسلم است: این آهنگ اهمیت دارد. درها را باز می‌کند. گفت‌وگو ایجاد می‌کند. فرهنگ‌ها را به هم نزدیک می‌کند و شاید راه را برای جریانی تازه در ساختار ریتمیک موسیقی پاپ غربی هموار کند.