خامنه‌ای در مسیر جنگ با آمریکا و اسرائیل
تحلیل‌گر ارشد در ایران‌اینترنشنال
علی خامنه‌ای بار دیگر پیشنهاد مذاکره با ایالات متحده را رد و دونالد ترامپ را به قلدرمآبی متهم کرد. این در حالی است که رییس‌جمهوری آمریکا طی روزهای اخیر تاکید کرده که از طریق توافق یا با اقدام نظامی، مانع از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای خواهد شد.
بدین ترتیب، دو کشور بیش از هر زمان دیگری به یک درگیری نظامی احتمالی نزدیک شده‌اند.
خامنه‌ای شنبه ۱۸ اسفند در دیدار با مسئولان ارشد جمهوری اسلامی تصریح کرد علت امتناعش از مذاکره با آمریکا، تلاش واشنگتن برای تحمیل دیدگاه‌های خود درباره برنامه هسته‌ای، توانایی‌های نظامی و نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی است.
به عبارت دیگر، خامنه‌ای اعلام کرد جمهوری اسلامی در مورد برنامه هسته‌ای، موشکی و گروه‌های نیابتی خود با ترامپ مذاکره نخواهد کرد.
به نظر می‌رسد آمریکا و جمهوری اسلامی زودتر از آنچه انتظار می‌رفت، در مسیر یک درگیری نظامی احتمالی قرار گرفته‌اند.
در ابتدای دوران ریاست‌جمهوری ترامپ، انتظار می‌رفت که او نخست، پیشنهاد توافق به جمهوری اسلامی ارائه دهد و در صورت رد شدن آن، به سوی گزینه نظامی حرکت کند.
از همان ابتدا نیز مشخص بود که شانس توافق میان خامنه‌ای و ترامپ چندان زیاد نیست، چرا که ترامپ به دنبال توافقی بود که به برچیده شدن کامل برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی منجر شود، امری که خامنه‌ای حاضر به پذیرش آن نیست.
برخلاف اوباما و بایدن که در پی توافقی بودند که تهدید هسته‌ای و موشکی جمهوری اسلامی را به‌طور کامل برطرف نمی‌کرد، ترامپ و وزیر خارجه‌اش، مارکو روبیو، اعلام کرده‌اند به دنبال از بین بردن کامل این تهدید هستند و اجازه نمی‌دهند جمهوری اسلامی از مسیر توافق برای وقت‌کشی استفاده کند.
خامنه‌ای نیز که متوجه شد هدف ترامپ از مذاکره، توافقی سریع برای برچیدن کامل برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی است، این پیشنهاد را در فاصله‌ای کوتاه دو بار رد کرد.
این موضوع نشان می‌دهد رهبر جمهوری اسلامی تصمیم خود را گرفته است و حتی برای یک درگیری احتمالی آماده می‌شود.
در سخنرانی شنبه خامنه‌ای، آیه‌ای از قرآن که تاکید بر توکل بر خدا پس از اتخاذ تصمیم دارد، در محل سخنرانی وی نصب شده بود.
همچنین، برخلاف رویه همیشگی که سران قوا، دبیر شورای نگهبان، رییس مجلس خبرگان و رییس مجمع تشخیص مصلحت را در دو طرف خود می‌نشاند، این بار تمام مقامات سیاسی را در یک سمت و فرماندهان ارشد نظامی را در سمت دیگر قرار داد، که اقدامی غیرمعمول به شمار می‌رود.
با توجه به کاهش چشمگیر احتمال توافق میان تهران و واشینگتن، به نظر می‌رسد که اروپا نیز به سمت فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل حرکت خواهد کرد.
کشورهای اروپایی تا کنون در انتظار بودند که نتیجه‌ای از مذاکرات میان ایران و آمریکا حاصل شود، اما با توجه به نبود چشم‌انداز روشن برای توافق، احتمالا زودتر از حد تصور به بررسی استفاده از مکانیسم ماشه خواهند پرداخت.
مکانیسم ماشه که جزیی از برجام است، به این معناست که اگر یکی از سه کشور آلمان، فرانسه یا بریتانیا درخواست کند، تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران بازمی‌گردد. در این حالت، حتی روسیه و چین نیز قادر نخواهند بود که مانع از بازگشت این تحریم‌ها شوند.
اظهارات اخیر خامنه‌ای علیه اروپا، هم‌زمان با سخنان وی علیه آمریکا، احتمال حرکت اروپا به سمت این گزینه را افزایش داده است.
در شرایط کنونی، به نظر می‌رسد که آمریکا و دیپلماسی جهانی وارد مرحله آمادگی برای یک درگیری احتمالی شده‌اند.
یکی از معدود شانس‌های باقی‌مانده برای دیپلماسی، فشار ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه، بر خامنه‌ای برای پذیرش توافق پیش از ورود به مرحله درگیری است، اما شواهد نشان می‌دهد که خامنه‌ای به میانجی‌گری روسیه نیز بی‌اعتنا بوده و تصمیم خود را برای عدم مذاکره و آماده شدن برای درگیری گرفته است.
اگر کار به درگیری نظامی کشیده شود، مهم‌ترین اهداف احتمالی در حمله اسرائیل یا حمله مشترک اسرائیل و آمریکا، تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی خواهند بود.
در راس این اهداف، سه مرکز هسته‌ای فردو، نطنز و راکتور آب سنگین اراک قرار دارند:
سایت فردو: مهم‌ترین مرکز غنی‌سازی اورانیوم در ایران که با نام رسمی «مجتمع غنی‌سازی مسعود علی‌محمدی» شناخته می‌شود.
این تاسیسات در مسیر اتوبان تهران-قم واقع شده و محل استقرار سانتریفیوژهای پیشرفته است.
تاسیسات غنی‌سازی نطنز: با نام رسمی «مجتمع غنی‌سازی مصطفی احمدی روشن»، که در مسیر جاده کاشان به اصفهان قرار دارد و پیش‌تر نیز دو بار در اثر خرابکاری منفجر شده است.
راکتور آب سنگین اراک: در جریان برجام موضوع پر کردن راکتور آن با بتن مورد جدل داخلی در ایران قرار گرفت.
این تاسیسات یکی از مراکز کلیدی در برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.
اگرچه از این سه مرکز بهعنوان اهداف اصلی حمله احتمالی نام برده می‌شود، اما دامنه حمله ممکن است گسترده‌تر باشد و سایر تاسیسات مرتبط با برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی را نیز در برگیرد.
اگر مسیر کنونی ادامه یابد و ایران و آمریکا از دیپلماسی فاصله بگیرند و به سمت درگیری حرکت کنند، دو سناریوی اصلی برای حمله به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی مطرح خواهد شد: حمله اسرائیل با چراغ سبز آمریکا یا مشارکت مستقیم آمریکا در حمله.
با توجه به زیرزمینی بودن تاسیسات هسته‌ای فردو و نطنز و پراکندگی سایر سایت‌های هسته‌ای در نقاط مختلف کشور، برخی کارشناسان نظامی تردید دارند که اسرائیل به‌تنهایی قادر به وارد آوردن ضربات اساسی به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی باشد.
بر اساس گزارش‌ها، اسرائیل حدود هزار و ۸۰۰ بمب ۹۰۰ کیلوگرمی MK-84 یا BLU-117 از آمریکا دریافت کرده است.
با این حال، برخی کارشناسان معتقدند که اگر هدف حمله، تخریب غیرقابل جبران این تاسیسات باشد، به مشارکت آمریکا و استفاده از بمب‌های سنگین‌تر مانند GBU-57 و هواپیماهای رادارگریز B-2 نیاز خواهد بود.
این بمب‌های ۳۰ هزار پوندی (حدود ۱۴ تن) توان نفوذ تا ۶۰ متر در بتن و سپس انفجار را دارند.
با توجه به این شرایط، اگر مسیر دیپلماسی بسته بماند، به نظر می‌رسد که منطقه در آستانه یکی از حساس‌ترین درگیری‌های نظامی دهه‌های اخیر قرار گیرد.