ابراز نگرانی فعالان ایرانی از قطع کمکهای خارجی آمریکا: «هدیه ترامپ به مستبدان در تهران»
تصمیم رییس‌جمهوری آمریکا برای متوقف کردن تمامی کمکهای خارجی موجی از نگرانی را در میان فعالان ایرانی برانگیخته است. آن‌ها بیم دارند که این اقدام، برنامه‌های مرتبط با ایران را تحت تاثیر قرار دهد و موجب شود جمهوری اسلامی دسترسی شهروندان به اطلاعات را بیش از پیش محدود کند.
ایران‌اینترنشنال مطلع شده است شماری از سازمان‌های حقوق بشری ایرانی، برنامه‌های مرتبط با آزادی اینترنت و فعالان حوزه رسانه و جامعه مدنی، پیام‌هایی دریافت کرده‌اند که از تعلیق سه ماهه بودجه آنان حکایت دارد.
دونالد ترامپ، اول بهمن در نخستین روز از آغاز دوره ریاست‌جمهوری خود، با صدور یک فرمان اجرایی، کمکهای خارجی ایالات متحده را به مدت ۹۰ روز به حالت تعلیق درآورد تا کارآیی و همسویی آن‌ها با سیاست «اول آمریکا» مورد بررسی قرار گیرد.
یک یادداشت داخلی که میان مقام‌ها و سفارتخانه‌های آمریکا توزیع شده، نشان می‌دهد وزارت خارجه این کشور اکثر برنامه‌های جاری کمکهای خارجی را متوقف کرده و آغاز کمکهای جدید را نیز به حالت تعلیق درآورده است.
بر اساس آمار رسمی دولتی، واشینگتن بزرگ‌ترین اهداکننده کمکهای بین‌المللی در جهان است و تنها در سال مالی ۲۰۲۴، بالغ بر ۳۹ میلیارد دلار در این مسیر هزینه کرده که از این مبلغ، ۶۵ میلیون دلار به تامین مالی برنامه «دموکراسی منطقه‌ای خاور نزدیک» موسوم به NERD، تحت مدیریت وزارت خارجه آمریکا اختصاص یافته است.
بنا بر گزارش سرویس تحقیقات کنگره، این برنامه از سال ۲۰۰۹ تا کنون منبع اصلی حمایت آمریکا از حقوق بشر و جامعه مدنی در ایران بوده است.
یکی از دریافت‌کنندگان کمکهای وزارت خارجه آمریکا در رابطه با تصمیم اخیر ترامپ گفت: «به ما به‌صورت کتبی اطلاع داده شد که باید تمامی فعالیت‌های مرتبط با این برنامه را متوقف کنیم، از پنجم بهمن هیچ هزینه جدیدی ایجاد نکنیم و تا حد امکان، تعهدات خود را لغو کنیم.»
او افزود: «به نظر نمی‌رسد کسی به پیامدهای این تصمیم اندیشیده باشد. ابهامی که در اطلاعیه دریافتی [درباره قطع کمک‌ها] وجود دارد، واقعا غیرقابل باور است. مشخص نیست این فرآیند چقدر به طول خواهد انجامید.»
وزارت خارجه ایالات متحده به درخواست برای اظهار نظر درباره این تصمیم، پاسخ نداد.
حمایت از آزادی اینترنت
در فهرست دریافت‌کنندگان کمکهای خارجی آمریکا، رسانه‌های فارسی‌زبان قرار دارند که اخبار را به‌صورت سانسور‌نشده در اختیار شهروندان ایرانی قرار می‌دهند؛ در میان آن‌ها همچنین سازمان‌های حقوق بشری دیده می‌شوند که موارد نقض حقوق بشر در ایران را مستند می‌کنند و بدین ترتیب، نقشی مهم در پاسخگو نگه داشتن جمهوری اسلامی بر عهده دارند.
بخشی از کمکهای آمریکا نیز به تامین هزینه‌های خدمات وی‌پی‌ان اختصاص دارد که شهروندان ایرانی برای دور زدن سانسور جمهوری اسلامی از آن استفاده می‌کنند.
در پی قطع کمک‌ها، بسیاری از این خدمات ناچار به توقف فعالیت‌های خود خواهند شد.
یک کارشناس امنیت سایبری مستقر در سیلیکون ولی در همین رابطه به ایران‌اینترنشنال گفت: «این اقدام، بسیار خطرناک است زیرا مساله آزادی اینترنت هم برای مردم ایران و هم برای هم‌پیمانان مردم ایران در غرب بسیار حیاتی است.»
یک فعال حوزه اینترنت نیز در مصاحبه با ایران‌اینترنشنال هشدار داد دستور اخیر ترامپ برای قطع کمک‌ها، ۲۰ میلیون ایرانی، معادل یک‌پنجم جمعیت کشور را از دسترسی به خدمات وی‌پی‌ان تحت پشتیبانی ایالات متحده محروم می‌کند؛ خدماتی که مردم ایران برای دور زدن محدودیت‌های اعمال‌شده از سوی جمهوری از آن‌ها بهره می‌برند.
در اوج جنبش «زن، زندگی، آزادی»، سطح وابستگی به وی‌پی‌ان برای دسترسی به اطلاعات در ایران به‌شدت افزایش یافت و دو-سوم جمعیت کشور از آن استفاده کردند.
سروش احمدی، فعال حوزه اینترنت، در مقاله‌ای در ماهنامه «خط صلح» نوشت: «امروز اینترنت در ایران، بدون وی.پی.ان هیچ معنایی ندارد.»
نشریه «خط صلح» از سوی سازمان غیردولتی «فعالان حقوق بشر در ایران» مستقر در ویرجینیا منتشر می‌شود.
گفته می‌شود وی‌پی‌ان‌های موجود در بازار ایران تحت کنترل جمهوری اسلامی قرار دارند و حتی از سوی نهادهای وابسته به سپاه پاسداران عرضه می‌شوند که از نیاز مردم ایران به دسترسی آزاد به اینترنت بهره‌برداری مالی می‌کنند.
در دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ در سال ۲۰۲۰، شرکت‌های فن‌آوری تحت حمایت دولت آمریکا افزایش استفاده از نرم‌افزارهای دور زدن سانسور در ایران را به ثبت رساندند.
این روند پس از آن بود که تلاش‌ها برای کمک به معترضان ضد حکومت در ایران به‌منظور مقابله با سانسور اینترنت و استفاده از پیام‌رسان‌های امن موبایل گسترش یافت.
پس از اعتراضات آبان ۹۸ در ایران، واشینگتن تلاش‌های خود را برای ارائه گزینه‌های بیشتر به شهروندان ایرانی به منظور ارتباط با یکدیگر و دنیای خارج شدت بخشید.
فایننشال تایمز در سال ۲۰۲۰ به نقل از یک مقام وزارت خارجه دولت ترامپ نوشت این اقدامات شامل ارائه اپلیکیشن‌ها، سرورها و دیگر فن‌آوری‌ها برای کمک به مردم در برقراری ارتباط، بازدید از وب‌سایت‌های مسدود شده، نصب نرم‌افزارهای ضد ردیابی و مقابله با قطع دسترسی به داده‌ها بوده است.
پیش از برگزاری مراسم تحلیف ترامپ در اول بهمن، به نظر می‌رسید دولت دوم ترامپ نیز همین رویکرد را در قبال مردم ایران در پیش بگیرد.
فشار حداکثری بر مردم یا حکومت ایران؟
مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، پیش‌تر در جلسه بررسی صلاحیتش در سنای این کشور گفت: «هر اقدامی که ما در قبال ایران انجام دهیم، باید با دقت و واقع‌بینی نسبت به ماهیت آن رژیم و همچنین مردم ایران باشد؛ زیرا آن‌ها همانند رهبران خود نیستند.»
با این حال یک کارشناس حوزه اینترنت به ایران‌اینترنشنال گفت تصمیم اخیر «با موضع اعلام‌شده دولت ترامپ در حمایت از مردم ایران در برابر جمهوری اسلامی در تضاد است».
او افزود: «در واقع، این سیاست، فشار حداکثری را بر مردم ایران وارد می‌کند نه بر حکومت. این تصمیم، شهروندان ایرانی را پشت یک دیوار دیجیتال محبوس خواهد کرد و به حکومت کمک می‌کند تا اینترنت ملی مد نظر خود را به وجود آورد و به‌طور موثر، مردم ایران را از سایر نقاط جهان جدا سازد.»
بدترین نوع مجازات
کارشناس امنیت سایبری مستقر در سیلیکون ولی در ادامه اظهارات خود به ایران‌اینترنشنال گفت تضاد میان سخنان روبیو و فرمان اجرایی ترامپ، «سوالاتی جدی را در ذهن بسیاری از ایرانیان برمی‌انگیزد، زیرا این بدترین نوع مجازات برای مردم ایران است».
او هشدار داد: «با توجه به سانسور و سرکوب بی‌وقفه از سوی جمهوری اسلامی، اگر شکل فعلی حمایت از آزادی اینترنت در خارج از ایران از بین برود، به نوعی بزرگ‌ترین هدیه دولت ترامپ به ستمگران در تهران خواهد بود.»
یکی دیگر از کارشناسان ایرانی حوزه اینترنت به ایران اسنترننشال گفت: «تنها با یک امضا، فرمان اجرایی ترامپ و ابلاغیه روبیو برای اجرای آن، موضوعی را محقق کرده‌اند که رژیم ایران پس از صرف میلیاردها دلار برای راه‌اندازی اینترنت ملی قادر به انجامش نبود: قطع آخرین مسیر دسترسی ایرانیان به اینترنت جهانی.»
احمد احمدیان، مدیر شرکت فن‌آوری غیرانتفاعی «هولیستیک رِزیلیِنس» مستقر در کالیفرنیا، هشدار داد این تصمیم نه تنها جریان آزاد اطلاعات و دسترسی مردم ایران به اینترنت آزاد را تضعیف می‌کند، بلکه: «بسیاری از فعالیت‌های جامعه مدنی را مختل می‌سازد، از جمله ارتباطات امن میان این افراد که موجب تقویت جامعه مدنی شده و برای سازمان‌دهی ایمن فعالیت‌ها ضروری است.»
او اضافه کرد: «به‌علاوه، این تصمیم به حکومت ایران اجازه می‌دهد با قطع دسترسی شهروندان به ابزارهای اطلاعات و شبکه‌های اجتماعی، صدای مردم را خاموش کند و روایت عمومی را تحت سلطه خود درآورد.»
شرکت «هولیستیک رزیلینس» می‌کوشد با تحقیق درباره روش‌های دور زدن سانسور و توسعه آن‌ها، آزادی اینترنت و حریم خصوصی را تقویت کند.
غول‌های فن‌آوری
در سپتامبر ۲۰۲۴، کاخ سفید نشستی با نمایندگان آمازون، گوگل، مایکروسافت، کلودفلر و فعالان جامعه مدنی برگزار کرد تا غول‌های فن‌آوری آمریکا را به ارائه پهنای باند دیجیتال بیشتر برای توسعه ابزارهای دور زدن سانسور اینترنت به دست حکومت‌ها ترغیب کند.
خبرگزاری رویترز در آن مقطع زمانی گزارش داد با حمایت «صندوق فن‌آوری آزاد» (اوتی‌اِف)، استفاده از این ابزارها در ایران و سایر کشورهای اقتدارگرا که اینترنت را به‌شدت سانسور می‌کنند، به‌طور چشمگیری افزایش یافته است.
با این حال بدون کمکهای دولت ایالات متحده، به نظر می‌رسد غول‌های فن‌آوری این کشور نخواهند یا نتوانند پیشتیبانی خود را از ابزارهای مقابله با سانسور ادامه دهند.
احمدیان در همین رابطه گفت: «رهبری دولت آمریکا در ترغیب شرکت‌های بزرگ فن‌آوری به ارائه خدمات عمومی نقشی حیاتی داشته است. بدون تشویق‌های دولت آمریکا، این شرکت‌ها خود به‌تنهایی ابتکار عمل را به دست نمی‌گرفتند.»
پس از آغاز اعتراضات سراسری ۱۴۰۱، جمهوری اسلامی دسترسی شهروندان ایران به اینترنت را به‌طور گسترده‌ای محدود کرد.
در واکنش به این محدودیت‌ها که شامل قطع کامل یا موقت اینترنت و کاهش شدید سرعت آن می‌شد، دولت ایالات متحده برخی موانع صادرات خدمات اینترنتی به ایران را برطرف کرد و به شرکت اسپیس‌ایکس ایلان ماسک اجازه داد تا خدمات اینترنت ماهواره‌ای را در ایران ارائه دهد.
پویا پیرحسینلو رئیس کمیته اینترنت در انجمن تجارت الکترونیک ایران ۱۷ دی ماه گفته بود شمار کاربران اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در کشور از ۱۰۰ هزار نفر فراتر رفته است.
پیامدهای تصمیم ترامپ برای فعالیت‌های حقوق بشری
فعالان ایرانی هشدار می‌دهند تبعات فرمان اجرایی ترامپ تنها به ابزارهای دور زدن سانسور اینترنت محدود نخواهد ماند.
یک فعال حقوق بشر در مصاحبه با ایران‌اینترنشنال گفت در نتیجه توقف کمکهای خارجی آمریکا، پروژه‌هایی با محدودیت روبه‌رو خواهند شد که به تحقیق درباره نقض حقوق بشر یا فساد دولتی و نظامی [در ایران] می‌پردازند: «فسادی که تاثیرات منفی بر اقتصاد و شرایط اجتماعی ایران گذاشته و به نفع فعالیت‌های تروریستی خارجی و پولشویی حکومت عمل کرده است».
این فرد که خواست هویتش مخفی بماند، یادآور شد: «این تصمیم دولت ترامپ، هدیه‌ای به جمهوری اسلامی و مقامات فاسد آن، سپاه پاسداران و شبکه‌های پولشویی در غرب خواهد بود.»
این فعال ایرانی افزود که تاکنون چندین نهاد غیرایرانی در آمریکا از کمکهای خارجی دولت ایالات متحده برای تحقیق در مورد فساد و پولشویی جمهوری اسلامی در بخش‌های محیط زیست و ساخت و ساز استفاده کرده‌اند.
او هشدار داد: «اکنون این سازمان‌ها مجبور خواهند شد فعالیت‌های خود را متوقف کنند.»
چند فعال ایرانی دیگر در گفت‌وگو با ایران‌اینترنشنال تاکید کردند اگر پروژه‌های مرتبط با تقویت حقوق بشر و آزادی اینترنت در ایران طی ماه آینده از فرمان ترامپ معاف نشوند، یا به‌طور کامل از بین خواهند رفت یا به‌شدت محدود خواهند شد.
یکی از آن‌ها هشدار داد تاثیر تصمیم دولت آمریکا ممکن است بلافاصله قابل مشاهده نباشد اما: «پیامدهای شدید آن با گذشت زمان آشکار خواهد شد.»
کارشناسان حوزه اینترنت هشدار داده‌اند حتی اگر کمکهای دولت آمریکا پس از سه ماه از سر گرفته شود، آسیب وارد شده غیرقابل جبران خواهد بود چرا که بسیاری از مردم ایران به وی‌پی‌ان‌های آسیب‌پذیر داخلی مهاجرت می‌کنند و ممکن است هرگز به‌طور کامل به استفاده از خدمات امن تحت پشتیبانی ایالات متحده بازنگردند.
کارشناس مستقر در سیلیکون ولی هشدار داد: «این مساله هم آزادی اطلاعات و هم امنیت افراد را به خطر می‌اندازد.»
