اخراج کبری غلامی؛ موج تازه افغان‌ستیزی در ایران به روایت رسانه‌های داخلی
کبری غلامی، پژوهش‌گر اجتماعی اهل افغانستان روز ۱۱ مرداد پس از دریافت چند پیامک تذکر رعایت حجاب اجباری از ایران اخراج شد. به دنبال گزارش افغانستان‌اینترنشنال در این مورد، روزنامه‌های هم‌میهن و شرق با روایت جزییات رد مرز او، این رخداد را ناشی از موج افغان‌ستیزی در ایران دانستند.
هم‌میهن در گزارش خود که روز شنبه ۱۳ مرداد منتشر شد، با بیان اینکه غلامی، پژوهش‌گر اجتماعی و دارای مدرک کارشناسی‌ارشد علوم اجتماعی از دانشگاه الزهرا، ۳۵ سال در ایران درس خواند و کار و زندگی کرد، نوشت: «او برای بهتر شدن وضعیت زنان افغانستانی تلاش کرد و همین دو روز پیش، دست‌بسته و بی‌اختیار، تا لب مرز ایران و افغانستان برده شد تا دیگر اینجا نباشد.»
این گزارش با اشاره به اینکه در ماه‌های گذشته و با شدت گرفتن رد مرز مهاجران افغانستانی به این کشور، ویدیوهایی از چند اردوگاه منتشر شده که نشان می‌دهند دایره رد مرزها گسترده‌تر شده، نوشت که دیگر داشتن مدارک اقامتی هم فایده‌ای ندارد و پژوهش‌گران حقوق مهاجران، این موضوع را به موج شدید افغان‌ستیزی در یک سال گذشته بی‌ارتباط نمی‌دانند.
افغانستان‌اینترنشنال روز جمعه ۱۲ مرداد گزارش کرد پلیس ایران غلامی را به دلیل رعایت نکردن حجاب مورد نظر جمهوری اسلامی به اداره گذرنامه احضار و بعد اخراج کرد: «گفته شده او مدارک قانونی برای اقامت در ایران داشته است. دوستانش گفته‌اند که اخراج او توجیه قانونی ندارد.»
پس از آن کابران در رسانه‌های اجتماعی با راه‌اندازی کارزاری با هشتگ «#کبری_را_برگردانیم» در مورد سرنوشت او در افغانستان تحت سلطه طالبان ابراز نگرانی کردند و خواهان بازگرداندنش به ایران شدند.
شیما وزوایی، فعال اجتماعی و یکی از دوستان غلامی روز ۱۳ مرداد در حساب ایکس خود ضمن اعلام بی‌خبری و نگرانی از سرنوشت او نوشت: «این ساعت‌ها از او خبر نداریم و نگرانیم که دارد به سمت تهران می‌آید یا به سمت مرز می‌رود.»
وزوایی، غلامی را فردی آرام، شوخ‌طبع و بی‌حاشیه و کسی که نسبت به آدم‌ها بی‌تفاوت نیست، توصیف کرد و نوشت که او با اینکه باید برای پرداخت هزینه تحصیلش چند جا کار می‌کرد و در کنارش روی پژوهش هم وقت می‌گذاشت، در کتابخانه کودکان به صورت داوطلب کار می‌کرد.
گزارش هم‌میهن نیز با اشاره به اینکه غلامی مجبور بود حین تحصیلش کارهای کارگری، خیاطی، تایپ و منشی‌گری انجام دهد، نوشت که دانشجویان افغانستانی در ایران اگر در دانشگاه سراسری هم تحصیل کنند، باید شهریه بپردازند.
هم‌میهن در گزارش خود با بیان اینکه غلامی بعد از چند بار دریافت پیامک برای رعایت نکردن حجاب اجباری در ماشین شخصی‌اش که به‌دلیل داشتن مدارک اقامتی و پاسپورت دانشجویی در ایران، به‌نام خودش بود، نوشت که ماموران به او گفتند چون در خودرویش «خلاف شرع» کرده و باید به اداره گذرنامه برود، داستان ماندنش در ایران تمام شده است.
وزوایی در گفت‌وگو با «هم‌میهن» گفت که فعالان اجتماعی، پژوهش‌گران و فعالان افغانستانی موضوع را با اداره‌های اتباع و ریاست‌جمهوری مطرح کرده و آن‌ها اعلام کرده‌اند در حال پیگیری موضوع هستند.
او با تاکید بر اینکه می‌داند غلامی هنوز داخل ایران و در اردوگاهی در خراسان است، اضافه کرد: «آنچه می‌خواهیم این است که اداره اتباع مداخله‌ای انجام دهد؛ چون این رد مرز بسیار سریع انجام شده و هیچ فرصتی برای بازگشت یا اعتراض برای او وجود نداشت.»
خطر اخراج به‌دلیل رعایت نکردن حجاب و تحویل به طالبان
آرش نصر اصفهانی، جامعه‌شناس و پژوهش‌گر حوزه مهاجران در گفت‌وگو با هم‌میهن تاکید کرد فرایند اخراج مهاجران از ابتدا کاملا بر اساس سلیقه پلیس انجام می‌شود در حالی که می‌تواند فرایندی بر اساس قانون و قضایی-دادگاهی باشد که یک قاضی حکم دهد، امکان فرجام‌خواهی وجود داشته باشد و وضعیت فرد بررسی شود.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه «در مورد کبری، صرف‌نظر از اینکه یک نفر به‌دلیل نوع حجابش باید از ایران اخراج شود یا نه، بر فرض هم اگر جرمی اتفاق افتاده باشد، وضعیت فرد باید بررسی شود».
او با اشاره به خطرات موجود پس از بازگرداندن غلامی به افغانستان گفت: «ما الان دختری را به‌دلیل رعایت نکردن حجاب، داریم تحویل طالبان می‌دهیم. این فرایند، فرایندی است که مبتنی بر روند قضایی نیست و فرد امکان دفاع از خود ندارد، نمی‌تواند وکیل داشته باشد و ... که این باعث می‌شود همه‌چیز سلیقه‌ای باشد.»
به گفته نصر اصفهانی، تصویری که در این سال‌ها به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی از افغانستانی‌ها ساخته شده، باعث ایجاد نفرت در جامعه علیه این شهروندان شده است.
از نظر این جامعه‌شناس، مجموعه ایده‌هایی که درباره افغانستانی‌ها منتشر می‌شود، آن‌ها را به چشم تهدید می‌بیند و کارکردی که داشته، انسانیت‌زدایی از این افراد بوده.
نصر اصفهانی معتقد است کسی که تصمیم به اخراج غلامی گرفته، دنبال ترساندن بقیه زنان افغانستانی در ایران بوده است: «منطقا قانون در ایران بیش از همه باید از زنان دفاع کند و پلیس باید خودش را در این باره ملزم بداند، چون در موضوع پناهندگی معمولا این موضوع وجود دارد که چقدر برگرداندن افراد به جامعه‌ای که از آن آمده‌اند خطرناک است. اما اینجا مساله اعمال کنترل و قدرت بر جامعه افغانستانی در ایران است.»
مردان و زنان افغانستانی از ترس دستگیر شدن خانه‌نشین شده‌اند
هم‌میهن در بخش دیگری از گزارش خود تاکید کرد در ماه‌های گذشته و با شدت گرفتن سیاست‌های رد مرز برای مهاجران افغانستانی که حدود ۹۵ درصد مهاجران ساکن ایران را تشکیل می‌دهند، تعداد زیادی از مردان و زنان افغان از ترس دستگیرشدن خانه‌نشین شده‌اند.
قمر تکاوران، پژوهش‌گر حوزه مهاجرت در گفت‌وگو با هم‌میهن تایید کرد که بسیاری از اتباع از ترس بازداشت و رد مرز از خانه بیرون نمی‌آیند: «بچه‌های مهاجری که با آن‌ها در ارتباطم می‌گویند چند روز است برای خرید مواد غذایی هم از خانه بیرون نرفته‌اند و دیگر مواد غذایی‌شان دارد تمام می‌شود.»
به گفته تکاوران، این افراد جرات نمی‌کنند از خانه بیرون بروند: «به خصوص در برخی محلات تهران مانند اتابک و ... که دستگیری اتباع یا به قول خودشان "افغانی‌بگیر" بیشتر است.»
او با بیان اینکه وقتی این موج راه می‌افتد، کسانی هم هستند که با مهاجران برخوردهای خشن و خودسر می‌کنند، گفت: «حتی من می‌بینم که بچه‌های مهاجر، در فضای مجازی به همدیگر پیشنهاد می‌کنند از خانه بیرون نروند. قبلا این‌طور بود که به هم توصیه می‌کردند اگر مدرک ندارید از خانه بیرون نروید. در این شرایط امنیت جانی آن‌ها اهمیت بیشتری نسبت به تحصیل دارد و قطعا این اتفاق بعد از بازگشایی مدارس هم رخ می‌دهد.»
او را برگردانید
روزنامه شرق، روز شنبه ۱۳ مرداد در گزارشی با اشاره به اینکه غلامی تنها و بدون خانواده از کشور رد مرز شده و حتی نتوانسته با خانواده و عزیزانش صحبت یا خداحافظی کند، روایت یکی از دوستان او درباره رد مرز شدنش را نقل کرد.
این زن جوان در گفت‌وگو با شرق گفت: «با ما تماس گرفت و گفت در اردوگاه هستم، چون برایم اس‌ام‌اس حجاب آمده بود و برای تمدید کارت اقامت به اداره اتباع رفته بودم که بعد از دو ماه پیگیری، امروز تماس گرفتند که حضوری به آنجا بروم. وقتی رسیدم آنجا، همان موقع پاسپورتم را باطل کردند و گفتند چون حکم قضایی داری، اخراج از کشور هستی.»
شرق به نقل از دوستان غلامی درباره فعالیت‌های او نوشت: «کبری به‌جز حوزه پژوهش علوم اجتماعی، فعالیت‌های داوطلبانه‌ای نیز در سازمان‌های مردم‌نهاد انجام می‌داد. در حوزه سوادآموزی و کمک به زنان و کودکان افغانستانی در محله سرچشمه فعال بود و چند همایش با نام گل سرخ هم پیش از این در فرهنگسرای خاوران برگزار کرد. از آن دست فعالیت‌های فرهنگی که مردم ایران و افغانستان با رسوم و فرهنگ هم آشناتر شوند و مثلا در مورد تفاوت مراسم نوروزشان با هم توضیح بدهند ....»
حمایت جمعی از فعالان اجتماعی از غلامی
جمعی از فعالان اجتماعی با همراهی موسسه نوید زندگی کوشا، در نامه‌ای در مورد کبری غلامی نوشتند: «غلامی از زمان کودکی در موسسه کوشا در کلاس‌های کمک‌درسی شرکت داشته و سال‌ها بعد به‌عنوان مربی داوطلب در کتابخانه و آموزش سوادآموزی، خواندن و نوشتن به کودکان کار، کودکان بازمانده از تحصیل و بدون شناسنامه و برنامه‌ریزی برای اردوهای تفریحی و برگزاری جشن‌های کودکانه، همکاری لازم را داشته است.»
آن‌ها با یادآوری اینکه غلامی دانشجوی کارشناسی ارشد رشته علوم اجتماعی از دانشگاه الزهرا بود و دارای مدارک شناسایی قانونی است، درخواست کرده‌اند که درخصوص رد مرز کردن او تجدیدنظر شود.
بدرفتاری سیستماتیک و تندی شهروندان با مهاجران افغان در ایران سابقه‌ای طولانی دارد.
در یکی از آخرین موارد، روز اول مرداد و به دنبال انتشار خبر کشته شدن یک شهروند ایرانی در درگیری با سه مهاجر افغان، افغانستان‌اینترنشنال به نقل از شماری از مهاجران در تهران، از «بدرفتاری‌های گسترده مردم محلی با افغان‌ها در شرق پایتخت» خبر داد.
از سوی دیگر آزادی پوشش یکی از مهم‌ترین چالش‌های جمهوری اسلامی است که برای مبارزه با آن هزینه‌های بسیاری را بر زنان تحمیل کرده است.
به نظر می‌رسد پس از قتل حکومتی مهسا ژینا امینی در پاییز ۱۴۰۱ و اعتراضات گسترده‌ای که در سراسر کشور شکل گرفت، پروژه محدود کردن حضور زنانی که در فضاهای عمومی تن به حجاب اجباری نمی‌دهند شکست خورده است.
از فروردین سال جاری موج جدیدی از سرکوب زنان در عرصه‌های عمومی آغاز شد و مسئولان حکومت با پیگیری طرح‌هایی مانند «طرح نور» درصدد جلوگیری از ظهور و بروز زنان با پوشش آزاد در جامعه برآمدند.
از آن زمان تاکنون، حتی در زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، این فشارها افزایش یافت و گزارش‌های متعددی از ایجاد مزاحمت، ضرب و جرح و دستگیری زنان در ایران منتشر شد.