هشدار درباره بحران محیط زیست ایران: ذخیره ۱۰۰۰ ساله آب در ۳ دهه مصرف شد
یک فعال محیط زیست و پژوهش‌گر، درباره وضعیت بحرانی محیط زیست ایران در زمینه‌های مختلف مانند فرونشست زمین، خشک شدن سفره‌های آب زیرزمینی، قطع درختان و آلودگی‌های مرگ‌بار هوا هشدار داد. محمد درویش گفت ذخیره هزار ساله آب ایران در طول سه دهه اخیر مصرف شد.
روزنامه شرق روز شنبه دوم تیر، مشروح سخنرانی محمد درویش را در نشستی با موضوع «بررسی دلایل فرونشست زمین» منتشر کرد.
او با اشاره به برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، ایران را کشوری خواند که دچار «دریوزگی آبی» است و بالاترین نرخ فرونشست زمین را دارد اما همچنان با «صادرات آب مجازی و محصولات کشاورزی و لبنی» تولید پول و ثروت می‌کند.
درویش به ذکر نمونه‌ای در این زمینه پرداخت و گفت: «اخیرا مشاور رسانه‌ای وزیر نیرو با من تماس گرفت و گفت سه درصد از کل مشترکان کشاورزی ایران در استان‌های اصفهان، کرمان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی، معادل ۳۰ درصد بقیه آب مصرف می‌کنند و آن‌چنان قلدرند که نمی‌توانیم جلوی‌شان را بگیریم.»
اصفهان و خراسان‌رضوی دو کانون اصلی فرونشست زمین در ایران هستند که در سال‌های گذشته درباره وضعیتشان هشدار داده شده است.
برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی برای مصارف کشاورزی، صنعتی، گردشگری و ساخت‌وساز از جمله موارد زمینه‌ساز بروز فرونشست در این مناطق هستند.
درویش وضعیت کنونی ایران را «بسیار بسیار خطرناک» توصیف کرد و گفت: «بخش عمده‌ای از ۲۵۰ میلیارد مترمکعب آبی که در اختیار داریم و پیش‌بینی می‌کنیم در سفره‌های آب زیرزمینی‌مان باشد را در طول سه دهه اخیر مصرف کردیم.»
او میزان آب مصرفی در ایران طی این مدت را برابر با «ذخیره هزار ساله» خواند و گفت که این مهم‌ترین شاخص امنیت زیستی است.
این پژوهش‌گر تاکید کرد مسئولان باید بدانند چاهی که دچار فرونشست می‌شود، دست‌کم نیاز به «۵۰ هزار سال صبوری» دارد.
درویش در این سخنرانی، به نقش شبکه فاضلاب‌های شهری در تشدید فرایند فرونشست زمین در سکونت‌گاه‌ها و کلان‌شهرها اشاره کرد و گفت: «۱۰۰ درصد شبکه فاضلاب تهران بحث فرونشست‌ها را تشدید می‌کند.»
به گفته او، تهران نزدیک به ۱۵۰ متر اُفت سطح آب زیرزمینی دارد در حالی که هنوز شبکه فاضلابش کامل نشده است: «اگر کامل شود، یک قطره آب هم مجال فرو رفتن پیدا نمی‌کند.»
آمارهایی از نرخ فرونشست زمین در ایران
محمد درویش به ارائه آمارهایی درباره بحران فرونشست زمین پرداخت و گفت نرخ فرسایش خاک در ایران، هشت برابر بیشتر از متوسط جهانی است.
به گفته او، ایران سالانه ۵۶ میلیارد دلار از ارزش خاکش را از دست می‌دهد اما همچنان عمده گزارش‌ها درباره بحران فرونشست در کشور «محرمانه» تلقی می‌شوند.
نتایج پژوهشی که در آلمان و با مشارکت محققانی ایرانی مانند مهدی معتق انجام شده است، نشان می‌دهد «دست‌کم ۵۷ هزار کیلومتر مربع» از خاک ایران «فرونشستی بیش از یک سانتی‌متر در سال» را تجربه می‌کند.
به گفته درویش، نشست زمین در حد چهار میلی‌متر، آستانه «حد بحرانی» است و اگر از این میزان عبور کند، شرایط سخت می‌شود.
بر اساس گزارش سازمان زمین‌شناسی کشور، بخشی از ایران سالانه بیش از دو سانتی‌متر در سال دچار فرونشست است که مساحت آن به بیش از «۵۰ هزار کیلومتر مربع» می‌ر‌سد.
این عدد، پنج برابر بیشتر از حد مجاز و نقطه بحرانی است.
سازمان زمین‌شناسی فرونشست نقطه‌ای جنوب غربی تهران و در دشت شهریار در سال ۲۰۱۰ را ۳۶ سانتی‌متر ذکر کرده بود که ۹۰ برابر بیشتر از شرایط بحرانی است.
در سال ۲۰۱۵ در فاصله بین دشت فسا و جهرم در استان فارس این رقم به ۵۴ سانتی‌متر در سال افزایش پیدا کرد که ۱۴۰ برابر بالاتر از شرایط بحرانی بود.
درویش تاکید کرد که تاکنون در هیچ کجای جهان چنین آمارهایی گزارش نشده است.
این فعال محیط زیست در ادامه یادآوری کرد که در چهار سال اخیر هیچ نقطه‌ای شاهد چنین رکوردشکنی بالاتر از مرز چهار سانتی‌متر نبوده است اما معنایش این است که دیگر «در سفره‌های زیرزمینی ایران آبی وجود ندارد و کف‌گیر این سفره‌ها، به ته دیگ خورده است».
به گفته او، به همین دلیل است که کاهش میزان فرونشست زمین در ایران نسبت به دهه قبل، اصلا خبر خوبی محسوب نمی‌شود.
شکست مطلق سند امنیت غذایی ایران در سال نخست اجرا
فعالان محیط زیست و کارشناسان سال‌ها بر ضرورت تصویب سند امنیت غذایی ایران با هدف توجه به بحران‌ها تاکید کردند تا اینکه این سند سال ۱۴۰۲ با امضای ابراهیم رئیسی مصوب شد.
طبق این سند، تا سال ۱۴۱۱ باید دست‌کم ۳۰ میلیارد متر مکعب از مصرف آب در بخش کشاورزی کم شود و از عدد ۸۱ میلیارد متر مکعب به ۵۱ میلیارد متر مکعب برسد.
در این سند آمده است که ناترازی آبخوان‌ها باید در سال ۱۴۱۱ به منفی ۱۰۵ میلیارد متر مکعب برسد؛ در حالی که این ناترازی اکنون ۱۵۰ میلیارد متر مکعب است.
به گفته درویش، حکومت پذیرفته است که نه تنها مصرف آب در بخش کشاورزی باید ۳۰ میلیارد متر مکعب کاهش یابد، بلکه در مجموع باید ۴۵ میلیارد متر مکعب از ناترازی هم کم شود و مصرف در بخش صنعت، شرب و خانگی و خدمات هم باید ۱۵ میلیارد متر مکعب کاهش پیدا کند.
مطابق سند، در بخش کشاورزی باید سالانه دست‌کم سه میلیارد متر مکعب مصرف آب کاهش یابد و پنج میلیارد متر مکعب ناترازی کم شود.
با وجود این تاکیدات، آمارها حاکی از وجود ۴/۴ میلیارد تراز منفی در سال جاری است.
درویش با یادآوری اینکه تیر امسال زمان ارائه گزارش عملکرد سالانه سند است، گفت: «منتظریم به‌طور رسمی خودشان اعلام کنند که در سال اول اجرای سند امنیت غذایی، مطلقا با شکست روبه‌رو بودند.»
بر اساس گزارش‌ها، در صورت بروز زمین‌لرزه، فرونشست ۳۸۰ شهر و ۹ هزار و ۲۰۰ روستا را در سراسر ایران در معرض خطر قرار می‌دهد.
ایران‌اینترنشنال اردیبهشت ۱۴۰۲ در گزارشی نوشت هم‌زمان با بحرانی‌تر شدن فرونشست‌ها در کشور، جمهوری اسلامی به عمد اطلاعات در این زمینه را از دید مردم پنهان کرده است.
