سعید جلیلی، مرد سایه اصولگرایان یا مرد سایه انتخابات زودهنگام؟

آمدن سعید جلیلی به میدان انتخابات زودهنگام ۱۴۰۳ قطعی شده است. جلیلی در دورانی که شدیدترین تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی وضع شد، معتمد علی خامنه‌ای و مسئول تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای بود؛ کسی که با دولت سایه‌اش چوب لای چرخ دولت حسن روحانی گذاشت و از دولت ابراهیم رئیسی هم سهم گرفت.

عنوان پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد جلیلی که سال ۱۳۶۹ از آن دفاع کرد «سیاست خارجی پیامبر» بود. استاد مشاور جلیلی در همین پایان‌نامه حمید بهرامی احمدی بود که اعتبارنامه‌اش در مجلس پنجم شورای اسلامی به دلیل «عضويت در سازمان مجاهدين خلق» و «ارتباط با دست‌اندرکاران کودتای نوژه» رد شد.

در مقطع دکتری هم عنوان رساله جلیلی «‫بیان اندیشه سیاسی اسلام در قرآن» بود که استاد راهنمای آن احمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد و پدر زن ابراهیم رئیسی بود و استاد مشاورش حسین بشیریه؛ کسی که پیش از دوم خرداد روی اندیشه‌های جناح موسوم به اصلاح‌طلب تاثیر بسیاری داشت.

با این مقدمه تا حدی می‌توان با جریان فکری سعید جلیلی، نامزد ۵۹ ساله انتخابات زودهنگام ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳ آشنا شد.

روز یکشنبه ششم خرداد اعلام شد که جلیلی در انتخابات شرکت خواهد کرد و به نظر نمی‌رسد شورای نگهبان بخواهد نماینده خامنه‌ای در شورای عالی امنیت ملی و عضو منصوب رهبر جمهوری اسلامی در مجمع تشخیص مصلحت نظام را رد صلاحیت کند.

سعید جلیلی دیروز

جلیلی سال ۱۳۶۵ وقتی ۲۱ ساله بود در جریان جنگ هشت‌ساله ایران و عراق پای راستش را از دست داد. به همین علت هم طرفدارانش به او لقب شهید زنده می‌دهند.

او سه سال بعد از مجروح شدن در جنگ و در سال ۱۳۶۸، وارد وزارت امور خارجه شد. سال ۱۳۷۰ به سمت رییس اداره بازرسی وزارت امور خارجه رسید. در دور اول ریاست جمهوری محمد خاتمی معاونت اداره آمریکای وزارت امور خارجه را به عهده داشت.

او از سال ۱۳۸۰ وارد تشکیلات بیت رهبری شد و به سمت مدیریت بررسی‌های جاری دفتر علی خامنه‌ای منصوب شد. از سال ۱۳۸۴، همزمان با آغاز ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد دوباره به وزارت امور خارجه برگشت اما این بار به عنوان معاون اروپا و آمریکای وزارتخانه.

پس از دوره کوتاه دو ساله دبیری علی لاریجانی در شورای عالی امنیت ملی، از مهرماه ۱۳۸۶ تا شهریور سال ۱۳۹۲، جلیلی به مدت پنج سال دبیر شورای عالی امنیت ملی بود.

علاوه بر این هشتم تیر ۱۳۸۷، علی خامنه‌ای سعید جلیلی را به عنوان نماینده خودش در شورای عالی امنیت ملی، عالی‌ترین شورای امنیتی جمهوری اسلامی منصوب کرد.

در همین دوران ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۲، او مسئول مذاکرات هسته‌ای جمهوری اسلامی بود. این دورانی بود که شدیدترین تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی وضع شد. در این دوره معاون جلیلی، علی باقری‌کنی بود که در حال حاضر جانشین حسین امیرعبداللهیان در وزارت امور خارجه شده است.

سعید جلیلی دهه ۹۰

سال ۱۳۹۲ جلیلی نامزد ریاست جمهوری شد. در انتخاباتی که بلافاصله پس از پایان دوران محمود احمدی‌نژاد برگزار شد، او به عنوان یکی از اعضای دولت سابق شناخته می‌شد.

در جریان مناظره‌ها، حتی چهره آرامی مثل علی‌اکبر ولایتی هم به شدت به جلیلی و شیوه و نتیجه مذاکرات او حمله کرد. جلیلی در آن انتخابات، به عنوان نامزد جریان پایداری تنها کمی بیش از ۱۱ درصد آراء را کسب کرد.

پس از آن شکست سخت، جلیلی به پشت صحنه رفت، جایی که دولت سایه خودش را تشکیل داد. جلیلی هرگز دولت سایه‌ای که تشکیل داده بود را تکذیب نکرد بلکه تصاویری از جلسات آن هم به دفعات منتشر شده است.

برآیند این جلسات این دولت سایه گاهی در رسانه‌های رسمی جمهوری اسلامی دیده می‌شد. امیرحسین ثابتی که حالا وارد مجلس شده و در گذشته مجری شبکه تلویزیونی افق بود، یکی از حضار ثابت جلسات جلیلی بود.

جلیلی در دوران رئیسی

سال ۱۴۰۰ جلیلی دوباره نامزد انتخابات ریاست جمهوری شد، اما به نفع ابراهیم رئیسی کنار کشید. این کنارکشیدن سهمی هم داشت، روزنامه اعتماد زمستان سال ۱۴۰۱، در گزارشی مفصل به نقش نیروهای جلیلی در دولت رئیسی پرداخت.

یکی از مهم‌ترین نیروهای سعید جلیلی در دولت ابراهیم رئیسی علی باقری‌کنی بود. تا همین سال گذشته که دولت رئیسی به دنبال احیای برجام بود، جلیلی سخنرانی می‌کرد و تجویز برجام را تکرار تجربه تلخ می‌نامید.

البته بعد از این موضع‌گیری‌ها باقری‌کنی، معاون سابقش در شورای عالی امنیت ملی گفته بود: «کسانی که با پوشش دفاع از ارزش‌ها تلاش می‌کنند تا مذاکره را ماهیتا ضد ارزش جلوه دهند، عملا می‌خواهند دست نظام برای تامین منافع ملی را از این ابزار کلیدی و مهم تهی کنند.»