نقطه عطف تاریخ؛ خاستگاه روز جهانی یادبود هولوکاست چیست؟
یادبود هولوکاست در روز ۲۷ ژانویه یادآور بزرگ‌ترین نسل‌کشی در تاریخ بشریت در نتیجه موجی از یهودی‌ستیزی و نفرت میان انسان‌ها است. هر سال ده‌ها مراسم در سراسر جهان در بزرگداشت این فاجعه انسانی برگزار و سخنرانی‌هایی در سازمان ملل متحد، واشینگتن، برلین، لندن و ...، انجام می‌شود.
موزه آشویتس-بیرکناو هر سال از بازماندگان این اردوگاه کار اجباری که می‌توانند برای بازدید به این محل سفر کنند دعوت می‌کند تا در مراسم یادبود باشکوهی که در این محل برگزار می‌شود، شرکت کنند.
به نقل از وب‌سایت موزه جنگ جهانی دوم، امسال این موزه نمایشگاهی از پرتره‌ها و نقاشی‌هایی که در آن زمان به وسیله زندانیان اردوگاه کار اجباری خلق شده‌اند بر پا می‌کند.
همان‌طور که پروفسور کریستوفر براونینگ، تاریخ‌شناس بیان کرده است، «هولوکاست نقطه عطفی در تاریخ بشر است، بزرگ‌ترین مورد نسل‌کشی که تا کنون رخ داده است».
براونینگ این نسل‌کشی را به دو علت از سایر نسل‌کشی‌ها متمایز می‌پندارد: «دلیل اول، کلیت و جامعه هدف این نسل‌کشی است که به دنبال کشتن تمام یهودیان از مرد و زن گرفته تا کودکان در سراسر امپراتوری نازی بود. دلیل دوم، روش به کار گرفته شده است: بهره‌برداری از ظرفیت‌های اداری و فن‌آوری یک دولت-ملت مدرن و فرهنگ علمی غربی از سوی نازی‌ها به منظور تامین هدفشان.»
این تاریخ چگونه انتخاب شد؟
اردوگاه آشویتس در نزدیکی کراکوف، شهری در لهستان، به وسیله ارتش سرخ در ۲۷ ژانویه ۱۹۴۵ به لطف حمله نظامی گسترده شوروی آزاد شد.
شوروی از وجود این اردوگاه اطلاعی نداشت و به طور تصادفی با آن برخورد کرد. تقریبا هیچ پوشش مطبوعاتی‌ای از آزادی این اردوگاه صورت نگرفت.
در آن زمان توجه جهان معطوف به وضعیت نظامی و همچنین کنفرانس یالتا بود. کنفرانسی که طی آن فرانکلین روزولت، رییس‌جمهوری ایالات متحده، جوزف استالین، نخست‌وزیر شوروی و وینستون چرچیل، نخست‌وزیر بریتانیا، در حال تصمیم‌گیری در مورد خطوط کلی اروپای پس از جنگ بودند.
ارتش شوروی دریافت که تنها چند روز قبل از ورودشان، ۵۶ هزار زندانی یه وسیله «اس اس» به کام مرگ فرستاده شدند و فقط حدود هفت هزار زندانی در سه اردوگاه اصلی آشویتس، مونوویتز و بیرکناو باقی ماندند.
شوروی دو بیمارستان صحرایی را به همراه بیمارستان دیگری از سوی صلیب سرخ، راه‌اندازی کردند. با وجود این برای حداقل ۵۰۰ زندانی، کمک خیلی دیر رسید.
ارتش شوروی شواهد بیشتری که نشان‌دهنده جنایت‌های وحشتناک نازی‌ها بود، از جمله کیسه‌های عظیم موی انسان در بسته‌های سفید بزرگ، ۸۸ پوند عینک، ۴۴ هزار جفت کفش، هزاران شال عبادت مخصوص یهودیان، هزاران فنجان و کاسه، برس‌های اصلاح و بیش از ۷۰ هزار کت و شلوار مردانه همراه لباس، لباس زیر و لباس نوزاد یافت.
چند هفته پس از این رویداد، فیلمسازان شوروی با بازآفرینی آزادی اردوگاه‌ها، نماهایی از باز شدن دروازه‌ها همراه با صحنه‌های مشهوری از کودکانی که در لباس اردوگاه‌های کار اجباری بودند، به نمایش گذاشتند اما این فیلم در آن زمان تاثیر چندانی روی افکار عمومی نگذاشت؛ تا حدی به این دلیل که آن‌ها هنوز معنی آنچه در این اردوگاه‌ها رخ داده بود، درک نکرده بودند تا اینکه پنجم آوریل ۱۹۴۵، اوردروف به وسیله نیروهای آمریکایی آزاد شد و آن‌ها با صحنه‌های انبوه اجساد و زندانیان گرسنه مواجه شدند که نیروهای آمریکایی را در شوک فرو برد.
ژنرال دیوید آیزنهاور شخصا به آنجا رفت تا بتواند شواهد دست اول از جنایات صورت گرفته به دست آلمان نازی ارائه دهد.
جلوگیری از تخریب اردوگاه پس از پایان جنگ
طبق گزارش موزه یادبود آشویتس، از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفری که به آشویتس تبعید شده بودند، حداقل یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر به قتل رسیده‌اند.
اولین تلاش‌ها برای حفظ اردوگاه آشویتس بلافاصله پس از آزاد کردن آن صورت گرفت؛ زمانی که گروه کوچکی از زندانیان سابق سعی کردند از این مکان محافظت کنند.
بزرگداشت ۲۷ ژانویه با پنجاهمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم مطرح شد؛ زمانی که رومن هرتزوگ، رییس‌جمهوری آلمان، در ۲۷ ژانویه ۱۹۹۵، در مراسمی در محل اردوگاه آشویتس با حضور افراد مختلف شرکت کرد.
هرتزوگ عقیده داشت هولوکاست را باید به شیوه‌ای منحصر به فرد به یاد آورد. به همین دلیل او پیشنهاد کرد ۲۷ ژانویه به عنوان روز رسمی بزرگداشت قربانیان نازیسم ثبت شود.
در سال ۲۰۰۵، کوفی عنان، دبیرکل وقت سازمان ملل متحد، در قطعنامه‌ای با حمایت ۱۰۴ کشور عضو، ۲۷ ژانویه را به عنوان روز بین‌المللی یادبود هولوکاست نامگذاری کرد.
مکان‌های زیادی با هولوکاست مرتبط هستند که بازدید از هر کدام آن‌ها می‌تواند یک تجربه تکان‌دهنده و تاثیرگذار باشد.
مراسم بزرگداشت ۲۷ ژانویه به ما یادآوری می‌کند هولوکاست نتیجه تصمیمات گام به گام افراد بود که منجر به بزرگ‌ترین نسل‌کشی در تاریخ بشریت در موجی از یهودی‌ستیزی و نفرت شد.
این یادآوری، هشداری عمیق برای نسل ما و نسل‌های پس از ما از دل تاریخ است.
اوایل دسامبر ۱۹۴۵، زندانی سابق، آلفرد فیدرکیویچ، لایحه‌ای را برای تاسیس موزه هولوکاست ارائه کرد که سال بعد به آن اعطا شد. بیش از ۱۰۰ هزار نفر از جمله بسیاری از زندانیان سابق، در اولین مراسم موزه حاضر شدند.
بدین ترتیب موزه آشویتس رسما در ۱۴ ژوئن ۱۹۴۷ افتتاح شد. در آن زمان استالینیسم سیاست حاکم بر جامعه بود و از این رو در بیانیه اول موزه، اشاره خاص به یهودیان به کلی حذف و تاکید شد: «این مکان باید برای همیشه به عنوان یادبود شهادت ملت لهستان و سایر ملل حفظ شود.»
پس از مرگ استالین، اوضاع تا حدودی تغییر کرد. از سوی موزه از زندانیان سابق دعوت شد تا به ایجاد نمایشگاه اصلی کمک کنند، نمایشگاهی که امروز هم مانند آن زمان باقی مانده است.