نوار غزه و نیم قرن تنش؛ درگیری‌ها بین اسرائیل و فلسطین از کجا آغاز شد؟
نیم قرن پس از حمله غافلگیر کننده کشورهای عربی به اسرائیل و شکل‌گیری جنگ اکتبر ۱۹۷۳، بار دیگر این کشور هدف حمله‌ای مرگ‌بار قرار گرفت؛ این‌بار از سوی گروه شبهنظامی فلسطینی حماس.
جنگجویان حماس روز شنبه ۱۵ مهر برابر با هفت اکتبر، با ورود به مناطق اسرائیلی‌نشین نزدیک نوار غزه، صدها نفر از ساکنان این مناطق را کشتند و ده‌ها تن دیگر را به اسارت گرفتند و با خود بردند.
این یورش یادآور حمله روز ششم اکتبر سال ۱۹۷۳ به اسرائیل از سوی همسایگان عربش شد. حمله‌ای در «یوم کیپور» که مقدس‌ترین روز در تقویم یهودیان به شمار می‌رود.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در روزهای گذشته اعلام کرد که اسرائیل در حال جنگ است و فلسطینیان بهای سنگینی را خواهند پرداخت. تهدیدی که با حملات متقابل این کشور به مواضع حماس همراه شد.
در روز چهارم از این جنگ، گاردین، بی‌بی‌سی و سی‌ان‌ان در گزارش‌هایی به تحلیل دلایل بروز حمله حماس و همچنین عواقب آن پرداختند.
حماس چگونه شکل گرفت؟
سی‌ان‌ان در گزارش خود به تاریخچه حماس و شکل‌گیری آن در سال ۱۹۸۷ به‌عنوان یک سازمان اسلام‌گرای دارای شاخه نظامی پرداخت. این سازمان از دل اخوان‌المسلمین که یک گروه اسلام‌گرای سنی بود، ظهور کرد.
حماس مانند اکثر جناح‌ها و احزاب سیاسی فلسطینی، اصرار دارد که اسرائیل یک «قدرت اشغالگر» است و تلاش میکند سرزمین‌های فلسطینی را آزاد کند.
این سازمان، اسرائیل را کشوری نامشروع می‌داند و خواستار از بین رفتن آن است.
گاردین نیز در گزارشی مشابه، حماس را یک گروه شبهنظامی فلسطینی توصیف کرد که بر نوار غزه حکومت میکند، به نابودی اسرائیل سوگند خورده و می‌خواهد یک دولت اسلامی را جایگزین آن کند.
بر اساس این گزارش، حماس از زمان به قدرت رسیدن در غزه در سال ۲۰۰۷، چندین جنگ با اسرائیل داشته و به گروههای دیگر نیز اجازه شلیک هزاران موشک به اسرائیل و انجام حملات مرگ‌بار دیگر داده است.
اسرائیل نیز بارها از هوا به حماس حمله کرده و از سال ۲۰۰۷ همراه با مصر، نوار غزه را به دلایل امنیتی محاصره کرده است.
سی‌ان‌ان اما در گزارش خود به رویکرد گروه حماس پرداخته و یادآور شد برخلاف برخی دیگر از گروههای فلسطینی، این گروه از تعامل با اسرائیل خودداری میکند.
بر اساس این گزارش، حماس در سال ۱۹۹۳ با پیوستن به پیمان اسلو مخالفت کرد.
اسلو پیمان صلح بین اسرائیل و سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) بود که باعث شد ساف از مقاومت مسلحانه علیه اسرائیل در ازای وعده تشکیل کشور مستقل فلسطینی در کنار اسرائیل دست بکشد.
این توافق همچنین باعث ایجاد تشکیلات خودگردان فلسطین در کرانه باختری اشغالی از سوی اسرائیل شد.
طبق گزارش بی‌بی‌سی، حماس و در بعضی موارد شاخه نظامی آن، از سوی اسرائیل، آمریکا، اتحادیه اروپا و بریتانیا و همچنین سایر قدرت‌ها به‌عنوان یک گروه تروریستی شناخته شده است.
از سوی دیگر حماس از سوی جمهوری اسلامی حمایت میشود. حکومت ایران به این گروه شبهنظامی کمک مالی میکند و سلاح در اختیارش قرار می‌دهد.
نوار غزه کجاست؟
نوار غزه سرزمینی به طول ۴۱ کیلومتر و عرض ۱۰ کیلومتر بین اسرائیل، مصر و دریای مدیترانه است که حدود دو میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در آن زندگی می‌کنند. این منطقه از نظر جمعیت، یکی از پرتراکم‌ترین نقاط جهان محسوب میشود و از آن به عنوان بزرگ‌ترین زندان سر باز جهان یاد می‌کنند.
بی‌بی‌سی در گزارش خود نوشت اسرائیل، حریم هوایی و خط ساحلی غزه را کنترل و ورود و خروج کالاها را از طریق گذرگاه‌های مرزی آن محدود میکند.
مصر نیز در اقدامی مشابه، عبور و مرور را از طریق مرز خود با غزه کنترل میکند.
به گفته سازمان ملل، حدود ۸۰ درصد از جمعیت غزه به کمک‌های بین‌المللی وابسته هستند و حدود یک میلیون نفر به کمک‌های غذایی روزانه تکیه دارند.
پیشینه درگیری‌ها بین فلسطین و اسرائیل؛ چرا حماس حمله کرد؟
بی‌بی‌سی در ادامه نوشت که کرانه باختری و غزه به‌عنوان سرزمین‌های فلسطینی شناخته میشوند.
اسرائیل در سال ۱۹۴۸ به‌عنوان یک کشور مستقل در عرصه بین‌الملل اعلام حضور کرد؛ اگرچه کسانی که حق موجودیت اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسند، هنوز از گستره این سرزمین به‌عنوان فلسطین نام می‌برند.
با این حال خود فلسطینیها از نام «فلسطین» برای کرانه باختری، غزه و بیت‌المقدس شرقی استفاده می‌کنند.
بنا بر گزارش سی‌ان‌ان، هنوز دلایل دقیق حمله جدید حماس به مواضع اسرائیل در روز شنبه مشخص نیست؛ هر چند از ماه‌‌ها پیش بین سربازان اسرائیلی، شهرک‌نشینان و فلسطینیها در کرانه باختری، خشونت فزاینده‌‌ای در جریان بوده است.
شهرک‌نشینان مسلح اسرائیلی به روستاهای فلسطینی و در مقابل، ستیزه‌جویان در کرانه باختری به سربازان و شهرک‌نشینان اسرائیلی حمله می‌کردند. هم‌زمان ارتش اسرائیل نیز به شهرهای فلسطینی حملاتی مکرر داشته است.
پس‌زمینه طولانی‌تر این درگیری اما محاصره ۱۶ ساله غزه از سوی اسرائیل و مصر است که تقریبا اقتصاد داخلی نوار غزه را نابود و زندگی ساکنان آن را از آن زمان تاکنون دشوار کرده است.
از سوی دیگر فشار ملی‌گرایان مذهبی افراطی به‌عنوان بخشی از دولت ائتلاف راست اسرائیل در زمینه‌سازی برای این حملات نقش داشته است چرا که آن‌ها بارها خواستار الحاق سرزمین فلسطین به اسرائیل شده بودند.
همچنین گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد مبنی بر این که جمهوری اسلامی از حماس به‌عنوان ابزاری برای بر هم زدن روند عادی‌سازی روابط عربستان سعودی و اسرائیل استفاده کرده است. اگرچه علی خامنه‌ای و همچنین سفیر جمهوری اسلامی در سازمان ملل، دخالت تهران را در بروز این جنگ رد کرده‌اند.
از سوی دیگر گاردین در گزارش خود سال ۲۰۲۳ را «مرگ‌بارترین سال ثبت شده برای فلسطینیان در کرانه باختری» از سوی اسرائیل خواند که می‌تواند انگیزه حماس را برای حمله به اسرائیل نشان دهد.
همچنین ممکن است حماس به دنبال کسب یک پیروزی تبلیغاتی بزرگ علیه اسرائیل برای افزایش محبوبیت خود در میان فلسطینیان عادی بوده باشد.
بنا بر گمانه‌زنی‌ها، حماس با هدف تحت فشار قرار دادن اسرائیل برای آزاد کردن حدود چهار هزار و ۵۰۰ فلسطینی که در زندان‌‌های اسرائیل نگهداری میشوند، بسیاری از اسرائیلی‌‌ها را به اسارت گرفته است.
جمهوری اسلامی و حماس سرسختانه با چشم‌‌انداز رو به رشد توافق صلح تاریخی بین اسرائیل و عربستان سعودی مخالف هستند. در نتیجه، واکنش نظامی اسرائیل و بروز حملات گسترده در جهان عرب، این صلح را به خطر خواهد انداخت.
چرا این حمله اسرائیل را غافلگیر کرد؟
جرمی بوون، از سردبیران بی‌بی‌سی، این حمله را «بلندپروازانه‌ترین» عملیاتی خواند که حماس تاکنون از غزه انجام داده است.
در این حملات، شبهنظامیان حماس حصاری را که غزه با آن از اسرائیل جدا میشود، در چندین مکان شکستند.
از سوی دیگر به نوشته گاردین، حمله حماس نشان دهنده «شکست بزرگ» سرویس اطلاعات اسرائیل است و احتمالا پیامدهایی طولانی‌مدت خواهد داشت.
فرانک گاردنر، خبرنگار امنیتی بی‌بی‌سی نیز گفته است با وجود تلاش‌‌های مشترک سازمان اطلاعات و امنیت داخلی اسرائیل (شین بت)، موساد، سازمان جاسوسی خارجی و تمام دارایی‌‌های نیروهای دفاعی اسرائیل، «شگفت‌آور» است که هیچ‌‌کس این اتفاق را ندیده یا در صورت وجود هشدار، هیچ اقدامی برای مقابله با آن صورت نگرفته است.
اسرائیل گسترده‌‌ترین سرویس اطلاعاتی در خاورمیانه را دارد؛ سرویسی شامل مخبران و عواملی نفوذی داخل گروههای شبهنظامی فلسطین، لبنان، سوریه و جاهای دیگر.
ارتش این کشور روی زمین و در امتداد حصار مرزی بین غزه و اسرائیل، مجهز به دوربین‌‌ها، حس‌گر‌های حرکت زمینی و گشت‌‌های منظم نظامی است. همچنین حصار مرزی سیم خاردار یک «مانع هوشمند» برای جلوگیری از نفوذ و انجام چنین حملاتی است. اما با این حال ستیزه‌جویان حماس به سادگی با بولدوزر از آن عبور کردند.
آیا حماس حمایت مردم عادی غزه را دارد؟
به گزارش گاردین، بسیاری از مردم غزه فقط می‌خواهند بدون محاصره، جنگ و درگیری‌های مکرر به زندگی خود ادامه دهند. آن‌ها از محدودیت‌های تحمیل شده و وحشتی که حماس بر زندگی‌شان حاکم کرده است، ناراحت هستند.
با این حال فقدان امید، فلاکت و بدبختی که مشخصه زندگی در غزه است، برخی را به سمت دست گرفتن سلاح سوق داده است. این افراد، اقدام ستیزه‌جویانه را تنها راه اثبات خود و مبارزه برای داشتن آینده‌ای بهتر می‌دانند.
میزان حمایت مردمی از حماس اما پس از آخرین انتخابات غزه در سال ۲۰۰۶ مورد آزمایش و پرس‌وجو قرار نگرفته است.
چه چشم‌اندازی از جنگ کنونی پیش روست؟
به گزارش سی‌ان‌ان، حماس حدود ۱۰۰ اسرائیلی یا بیشتر را به اسارت گرفته است و حضور آن‌ها در غزه، بدون شک هر گونه عملیات نظامی را از سوی اسرائیل پیچیده‌تر خواهد کرد.
شاخه مسلح این گروه شبهنظامی اعلام کرده است در صورتی که اسرائیل بدون هشدار مردم غزه را هدف قرار دهد، کشتار گروگان‌های غیرنظامی را آغاز خواهد کرد.
این هشدار پس از آن صورت گرفت که ارتش اسرائیل اعلام کرد قصد دارد کنترل نوار غزه را به دست گیرد.
یکی از سخنگویان ارتش اسرائیل گفت که هدف حملات این کشور «پایان دادن به غزه» و «کنترل کل منطقه» است.
در مقابل بی‌بی‌سی به نقل از محمد ضیف، فرمانده شبهنظامیان حماس نوشت که او از فلسطینیها و دیگر شهروندان عرب خواسته است تا به عملیات شبهنظامیان برای «نفوذ به سرزمین‌های اشغالی» (اسرائیل) بپیوندند.
اکنون سوال بزرگ این است که آیا فلسطینیان کرانه باختری، قدس شرقی یا سایر مناطق به درخواست او توجه خواهند کرد یا نه؟
به اعتقاد سی‌ان‌ان، بدترین سناریو این است که حزب‌الله به‌عنوان گروه شبهنظامی قدرتمند لبنان، وارد این جنگ شود.
