مناقشه قره‌باغ و نگرانی تهران از تکمیل «شریان تُرک» منطقه
مجله فوربس در مطلبی به تاریخ پنجم مهر به تحلیل جدال ژئوپلیتیک عمیقی پرداخت که در پس مناقشه قره‌باغ و درگیری میان جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان وجود دارد. در این مناقشه تهران کجا ایستاده است؟
در تازه‌ترین خبرها از قره‌باغ، ارمنستان در دیوان کیفری بین‌المللی از جمهوری آذربایجان شکایت کرد. وجه شکایت ارمنستان اعمال «تبعیض نژادی» است. وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان اما پرونده تشکیل شده از سوی ایروان علیه باکو با محوریت تبعیض نژادی را «بی‌اساس و مضحک» خواند.
دادگاه بین‌المللی لاهه در بیانیه‌ای اعلام کرد ارمنستان بر اساس کنوانسیون تبعیض نژادی به دلیل وضعیت قره‌باغ کوهستانی شکایتی را علیه جمهوری آذربایجان تسلیم کرده و از این مقام خواسته است علیه باکو اقدام شود.
از سوی دیگر سازمان ملل متحد اعلام کرد بیش از ۱۰۰ هزار ارمنی‌تبار از قره‌باغ گریخته‌اند.
سقوط سریع دولت خود‌خوانده در منطقه قره‌باغ کوهستانی با اکثریت ارمنی‌نشین به دست باکو در حالی اتفاق افتاد که رژیم جمهوری اسلامی با سیاستی دو سویه، هم بر حاکمیت قانونی جمهوری آذربایجان بر منطقه قره‌باغ و هم بر حقوق تاریخی ارامنه ساکن در این منطقه تاکید دارد.
سقوط آرتساخ و سیل مهاجران ارمنی، دیاسپورای (جوامع دور از میهن) ارمنیان سراسر جهان را مبهوت کرد.
فیلیپو گراندی، کمیسر عالی امور پناهندگان سازمان ملل خبر داد که بسیاری از پناهجویان قره‌باغ گرسنه و خسته هستند و به کمک‌های فوری نیاز دارند.
به گفته این مقام، کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان و سایر سازمان‌های امدادی به مسوولان ارمنستان مراجعه کرده‌اند تا کمک‌های خود را ارائه دهند.
گراندی تاکید کرد ارائه حمایت‌های بین‌المللی فوریت دارد.
ارمنستان، جمهوری آذربایجان را به اخراج اجباری جمعیت ارمنی پس از فتح قره‌باغ کوهستانی متهم میکند و آن را «پاک‌سازی قومی» می‌داند.
ارامنه که حدود یک قرن پیش یک نسل‌کشی گسترده را تجربه کردند، اکنون از پاک شدن آنچه بخش مرکزی و محبوب سرزمین تاریخی خود می‌دانند، هراس دارند.
دولت خود‌خوانده آرتساخ در قره‌باغ کوهستانی روز پنج‌شنبه ششم مهر اعلام کرد در حال انحلال است و به نظر می‌رسد ناقوس مرگ برای استقلال ۳۰ ساله این دولت خود‌خوانده به صدا درآمده است.
در مناقشه قره‌باغ، جمهوری اسلامی ایران بارها بر موضع خود در حمایت از ارامنه تاکید کرده است.
روز شنبه ۱۸ شهریور، ابراهیم رئیسی در گفت‌وگوی تلفنی با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، تغییر در مرزهای تاریخی این منطقه را خط قرمز تهران اعلام و بر آمادگی جمهوری اسلامی برای ایفای نقش موثر در جلوگیری از درگیری جدید و هر گونه تغییر در وضعیت ژئوپلیتیک منطقه تاکید کرد.
مجله فوربس در تحلیل وضعیت قره‌باغ با نگاهی به نقشه این منطقه یادآور شد که کوه‌های قفقاز در داخل آذربایجان از جنوب تا نزدیکی مرز ایران کشیده شده‌اند. بر همین اساس، از نظر لجستیکی هر دولتی که ارتفاعات قره‌باغ را کنترل کند، به طور بالقوه بر آن گستره حساس مرزی نیز تسلط خواهد داشت.
فوربس در ادامه با اشاره به اهمیت دو کریدور «میانی» و «زنگزور» نوشت که «کریدور زنگزور» به طور بالقوه آخرین گام از یک مسیر بسیار طولانی‌تر شمال به جنوب به نام «کریدور میانی» است که جمهوری‌‌های تُرک آسیای مرکزی را از طریق آذربایجان به ترکیه متصل میکند. مسیری که شامل راه‌آهن، جاده و خطوط لوله سوخت است و می‌تواند مسیر تجاری جاده باستانی ابریشم را احیا کند که مسکو دو قرن پیش و در زمان تزارها آن را قطع کرد.
فوربس در ادامه نوشت که آسیای مرکزی از نظر ژئواستراتژیکی اهمیت فراوانی دارد.
از آنجایی که قره‌باغ دیگر یک تهدید تاکتیکی برای کریدور زنگزور محسوب نمی‌شود، «شریان تُرک» در یک قدمی تکمیل است.
با اتصال «کریدور میانی» به «کریدور زنگزور» کشورهای تُرک‌تبار ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با دور زدن ابرقدرت‌های منطقه و دسترسی به جهان آزاد، امکان فروش مواد خام خود را به دست می‌آورند که شامل مقادیر زیادی طلا، گاز، نفت و ... است.
از دست رفتن قره‌باغ؛ ضربه‌ای تاریخی به ارامنه
خبرگزاری آسوشیتدپرس روز هفتم مهر در گزارشی به واکنش ارامنه سراسر جهان به رخدادهای اخیر منطقه قره‌باغ پرداخت.
این رسانه نوشت که دیاسپورای ارمنیان و بسیاری از ساکنان ارمنستان بیم آن دارند که جامعه چند صد ساله آرتساخ، در آنچه به گفته آن‌ها موج جدیدی از «پاک‌سازی قومی» است، ناپدید شود.
ارمنی‌ها معتقدند از دست دادن این سرزمین به عنوان «مهد فرهنگ» ارامنه، یک ضربه تاریخی است.
نارود سروجیان، مدرس دانشگاه لبنانی-ارمنی در بیروت به آسوشیتدپرس گفت که قره‌باغ کوهستانی «صفحه‌ای از امید در تاریخ ارمنستان» بود.
به گزارش این خبرگزاری، صدها تن از ارامنه لبنان روز شش مهر مقابل سفارت جمهوری آذربایجان در بیروت تظاهرات کردند.
آن‌ها پرچم ارمنستان و قره‌باغ کوهستانی را به اهتزاز درآوردند و تصاویر روسای جمهوری آذربایجان و ترکیه را سوزاندند.
پلیس ضد شورش پس از پرتاب ترقه از سوی تظاهر کنندگان، از گاز اشک‌آور استفاده کرد.
آسوشیتدپرس در ادامه با اشاره به جمعیت ارامنه ساکن لبنان نوشت که حدود ۱۲۰ هزار ارمنی در لبنان زندگی می‌کنند و چهار درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند.
اکثر این افراد نوادگان کسانی هستند که از کشتار سال ۱۹۱۵ به دست ترکان عثمانی گریخته‌اند؛ کشتاری که طی آن حدود ۱/۵ میلیون ارمنی جان باختند.
این نسل‌کشی، بسیاری از مناطق شرق ترکیه امروزی را از جمعیت ارامنه خالی کرد.
آسوشیتدپرس با اشاره به حال و هوای محله برج حمود، محله اصلی ارامنه در بیروت نوشت که گرافیتی‌هایی با محتوای ضد ترکیه روی دیوارها به چشم می‌خورد و پرچم قرمز، آبی و نارنجی ارمنستان بر فراز بسیاری از ساختمان‌ها به اهتزاز درآمده است.
هاروت بشیدیکیان ۵۵ ساله که مقابل پرچم ارمنستان در یک کافه در برج حمود نشسته، به آسوشیتدپرس می‌گوید: «این آخرین مهاجرت ارامنه است. دیگر جایی برای مهاجرت ما باقی نمانده است.»
با این حال باکو با اشاره به اینکه حتی نخست‌وزیر ارمنستان نیز قره‌باغ کوهستانی را به‌عنوان بخشی از آذربایجان به رسمیت شناخته، اعلام کرد که در حال یکپارچه کردن مجدد قلمرو خود است.
اگرچه جمعیت قره‌باغ عمدتا مسیحی ارمنی است اما آذربایجانی‌‌های مسلمان نیز پیوندهای فرهنگی عمیقی با این سرزمین، به ویژه شهر شوشا به‌عنوان مهد شعر آذری دارند.
توماس دی وال، یکی از اعضای ارشد اندیشکده کارنگی اروپا، به آسوشیتدپرس می‌گوید: «آرتساخ یک سرزمین ارمنی جدید در حال تولد بود. آن‌ها امید زیادی به آن داشتند؛ البته امید غیرواقعی.»
به گفته دی وال، همین امر باعث شده است ارامنه قره‌باغ با وجود به رسمیت شناخته نشدن دولت خود‌خوانده‌شان از سوی جامعه بین‌المللی، در برابر آذربایجان مقاومت کنند.
طبق گزارش آسوشیتدپرس، یک گروه خارج‌نشین ارمنی به نام «اروپایی‌ها برای آرتساخ» در نظر دارد هفته آینده در بروکسل مقابل ساختمان اتحادیه اروپا تجمعی برگزار کند.
آن‌ها خواستار محکوم کردن باکو به پاک‌سازی قومی و نقض حقوق بشر و تحریم مقامات آذربایجان از سوی اتحادیه اروپا هستند.
این تظاهرات روز ۱۳ مهر و پیش از اجلاس سران اروپایی در اسپانیا برگزار می‌شود؛ جایی که قرار است نخست‌وزیر ارمنستان و ر‌ییس‌جمهوری آذربایجان با میانجی‌گری رهبران فرانسه و آلمان و رییس شورای اروپا، با یکدیگر گفت‌وگو کنند.
