امیرهادی انواری-- آمارهای کمیته امداد نشان می‌دهد تعداد صندوق‌های صدقات کمیته امداد در معابر برخی از استان‌ها در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۰ تا بیش از ۹۰ درصد کاهش داشته، این صندوق‌ها که روزگاری نمادی از اعتماد ملت به حاکمیت بودند، در سال ۱۴۰۰ بی رونق‌تر از همیشه بودند.
مقایسه درآمد صندوق‌ها به عدد ثابت سال ۱۴۰۰ هم بیانگر کاهش ۶۰ درصدی عایدی کمیته امداد از محل صندوق‌های صدقات در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۰ است.
تالار وحدت میزبان اولین صندوق صدقات
مرداد ۱۳۶۴ مراسمی در تالار وحدت تهران با حضور مسئولان کمیته امداد و علی اکبر ناطق نوری- وزیر وقت کشور، برگزار و طی آن از اولین صندوق صدقات رونمایی شد.
در آن سال‌ها از این دست اخبار در مطبوعات زیاد منتشر می‌شد، صندوق‌های صدقات یکی پس از دیگری در هر نقاط مختلف شهرهای نصب می‌شدند. صندوق صدقات طی سال‌های آینده وارد فرهنگ کوچه و بازار شد و به تابلویی سر چاراه‌ها تبدیل شد که نمادی بود از اعتماد ملت به جمهوری اسلامی.
در سال ۱۳۶۹ پس از حدود ۵ سال، تعداد کل صندوق‌های صدقات شامل معابر، اماکن و منازل به ۵۳۵ هزار صندوق می‌رسد. درآمد صندوق‌های صدقات در سال ۱۳۶۹، بیش از ۴۳۶ میلیون تومان بوده، که به قیمت ثابت سال ۱۴۰۰، برابر ۱۴۷ میلیارد تومان است. بیست سال بعد در سال ۱۳۹۰، به حدود ۶ میلیون و ۷۰۰ صندوق رسیده بود و درآمد صندوق‌های صدقات هم در همان سال حدود ۱۴۶ میلیارد تومان بوده، که به قیمت ثابت سال ۱۴۰۰، چیزی حدود ۱۸۴ میلیارد تومان است.
در سال ۱۴۰۰، تعداد کل انواع صندوق‌های صدقات حدودا ۵ میلیون و ۳۹۰ هزار صندوق بوده که درآمد حاصل از آنها ۴۹۴ میلیارد تومان ثبت شده است.
کاهش تمایل مردم به کار خیر، یا بی اعتمادی به نهاد انقلابی؟
در واقع، درآمدهای صندوق‌های صدقات سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۰، تقریبا نصف شده است. اما آیا تمامی خیریه‌ها وضعیتی مشابه داشتند - یا مردم علاقه‌شان را به کار خیر از دست دادند؟ محک، یک خیریه‌ای غیرحاکمیتی است که در سال ۱۳۷۰ تأسیس شده و طبیعتا نه از لحاظ سابقه و نه امکانات با کمیته امداد قابل مقایسه نیست.
محک قلک‌هایی دارد که در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد. سال ۱۳۹۰ مجموع عواید این خیریه از گشایش قلک‌ها حدودا ۵ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان بوده است که به قیمت ثابت سال ۱۴۰۰ حدودا ۴۵ میلیارد تومان است. همین میزان در سال ۱۴۰۰، حدودا ۵۳ میلیارد تومان بوده، یعنی رشد ۱۸ درصدی داشته است.
ترکیب انواع صندوق‌های صدقات
آنچه درباره تعداد صندوق‌های صدقات کمیته امداد گفته می‌شود مجموع انواع صندوق‌هاست. برای مثال در سال ۱۴۰۰، در کشور مجموعا ۵ میلیون و ۳۹۰ هزار صندوق صدقات کمیته امداد وجود داشته، اما باید توجه کرد که این عدد از ۵ میلیون و ۱۰۷ هزار صندوق کوچک یا خانگی، ۱۰۳ هزار صندوق متوسط یا اماکن - که معمولا در مساجد و مراکز درمانی و ... قرار داده می‌شود و ۱۸۰ هزار و ۵۰۰ صندوق بزرگ یا اماکن تشکیل شده است. در واقع صندوق صدقاتی که بیشتر مردم با آن آشنایی دارند و در خیابان‌ها نصب می‌شود همین ۱۸۰ هزار و ۵۰۰ صندوق است، که چیزی حدود ۳ درصد کل صندوق‌های صدقات است.
اوج و فرود صندوق‌های صدقات
در سال ۱۳۸۵، تعداد این صندوق‌های صدقات بزرگ یا صندوق‌های معابر حدودا ۱۸۷ هزار و ۷۰۰ صندوق بوده. در سال ۱۳۹۰، تعداد این صندوق‌ها با ۴۷ درصد رشد به حدود ۲۷۷ صندوق رسیده. اما اطلاعات سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که در ده سال بین ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰، تعداد صندوق‌های معابر ۳۵ درصد کاهش داشته و به حدود ۱۸۰ هزار صندوق رسیده است. این عدد حتی از ۱۵ سال قبل و سال ۱۳۸۵ هم کمتر است.
در سال ۱۴۰۰، عایدی کمیته امداد از صندوق‌های صدقات معابر در استان تهران ۱۹۵ میلیارد تومان بوده، پس از تهران، به ترتیب استان‌های: اصفهان با ۱۰۹ میلیارد، خراسان رضوی با ۸۴ میلیارد، مازندران با ۶۲ میلیارد و فارس با ۶۷ میلیارد تومان قرار دارند.
از طرف دیگر استان‌های کردستان و ایلام هر کدام با ۸ میلیارد، سیستان و بلوچستان با ۱۱ میلیارد و خراسان شمالی با ۱۲ میلیارد، کمترین عایدی را برای کمیته امداد داشتند.
بررسی عایدی کمیته امداد از صندوق‌های صدقات معابر در سال ۱۴۰۰، نسبت به سال ۱۳۹۰، نشان می‌دهد در تمامی استان‌ها عایدی کمیته از ۳۸ درصد در آذربایجان شرقی تا ۷۷ درصد در استان‌های بوشهر و کردستان کاهش داشته است.
بی اعتمادی استان‌ها
تعداد صندوق‌های صدقات در سال ۱۴۰۰، نسبت به سال ۱۳۹۰، همانطور که پیشتر گفته شد، در کل کشور کاهش ۳۵ درصدی مشاهده می‌شود. اما اگر استان‌های کشور را بررسی کنیم، به جز استان خراسان رضوی که تعداد صندوق‌های صدقات معابر در آن رشد حدودا ۷۶ درصدی داشته و استان مازندران که تغییر جزئی ۱ و ۳ دهم درصدی داشته، در سایر استان‌های کشور تعداد صندوق‌های صدقات معابر کاهش شدیدی را نشان می‌دهد.
تعداد صندوق‌های صدقات معابر استان هرمزگان، از حدود ۳۹ هزار صندوق به حدود ۳۳۰ صندوق رسیده، یعنی کاهش ۹۲ درصدی، پس از این استان، به ترتیب استان‌های ایلام، سیستان و بلوچستان و خراسان شمالی قرار دارند. در مقابل پس از خراسان رضوی و مازندران، که تعداد صندوق‌هایشان افزایش داشته است، استان‌های قزوین، آذربایجان شرقی و همدان کمترین کاهش تعداد صندوق‌های معابر را داشتند.
در استان تهران تعداد صندوق‌های صدقات معابر از ۴۲ هزار صندوق در سال ۱۳۹۰ به ۲۶ هزار صندوق در سال ۱۴۰۰ رسیده که نشان دهنده کاهش ۳۸ درصدی صندوق‌های صدقات معابر در این استان است.
صندوق صدقات که در میانه دهه شصت و در دوران جنگ و زندگی روح‌الله خمینی به نماد اعتماد ملت و حاکمیت تبدیل شده بود، تا سال ۱۳۹۰ همچنان درخشان و موفق بوده است. اما در دهه ۱۳۹۰، آمارهای کمیته امداد نشان داده‌اند که اعتماد مردم به این صندوق‌ها به شدت کاهش یافته است.
این کاهش اعتماد نمی‌تواند به پیشرفت شاخص‌های دیگر مانند وضعیت اقتصادی یا تمایل مردم به امور خیریه نسبت داده شود، زیرا آمارهای سازمان‌ها مانند محک نشان می‌دهد که مشارکت مردمی در امور خیریه افزایش یافته است.