دریای مدیترانه در سال‌های اخیر با تصاویر زیبایی شناخته شده است که شرکت‌های گردشگری آنها را ارائه کرده‌اند. در چشم مردمانی که ناگزیر به ترک خانه و کاشانه شده‌اند و قصدشان عبور از مدیترانه است اما این دریا احتمالا چندان زیبا به نظر نمی‌رسد بلکه بیشتر گذرگاهی مرگ‌بار است.
همان اندازه که این دریا بیمناک است برای مردمانی که به امید داشتن زندگی بهتر تن به عبور از امواج غیرقابل پیش‌بینی آن می‌دهند تا خود را به سواحل کشورهای اروپایی برسانند، برای دولت‌های اروپایی هم تبدیل به چالشی بزرگ شده است.
سواحل جنوبی ایتالیا با نزدیک‌ترین فاصله از سواحل شرقی دریای مدیترانه، مقصد شمار زیادی از مهاجران غیرقانونی در سال‌های گذشته شده که با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند.
یورونیوز برای بررسی واکنش اروپا به این موضوع با آنتونیو ویتورینو، مدیرکل سازمان بین‌المللی مهاجرت سازمان ملل متحد گفت‌وگویی داشته که گزارشی از این گفت‌وگو در پی می‌آید.
آیا دست دولت‌های اروپایی به خون آلوده است؟
به گفته ویتورینو، از سال ۲۰۱۵ دریای مدیترانه مسیر رو به رشد مهاجرت غیرقانونی به سوی اروپا بوده؛ به طوری که ارقام مرتبط با این موضوع در سه ماهه اول سال ۲۰۲۳ نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن، «چهار برابر» شده است.
طبق گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت، تاخیر در امدادرسانی به پناهجویان از سوی دولت‌های اروپایی باعث بروز حوادثی مرگ‌بار در مسیر مدیترانه مرکزی است.
در سال جاری و در جریان شش حادثه غرق شدن کشتی، دست‌کم ۱۲۷ نفر جان خود را از دست دادند و بی‌پاسخ ماندن درخواست کمک در مورد هفتم نیز منجر به مرگ حداقل ۷۳ نفر شد.
ویتورینو با ابراز تاسف از این موضوع گفت: «زمان آن است که دولت‌های اروپایی سه موضوع اصلی را به صورت جدی بررسی کنند: یکی این که باید از سفرهای خطرناک مردم جلوگیری شود که در این زمینه نیاز به همکاری با کشورهای مبدا داریم.»
او موارد دوم و سوم را به این ترتیب بیان کرد: «با ابتکار عمل دولت‌های اروپایی باید جلوی مرگ مردم را در دریای مدیترانه را بگیریم چون نمی‌توانیم از سازمان‌های غیردولتی انتظار جلوگیری از این فجایع را داشته باشیم. همچنین باید بتوانیم مقاصد قایق‌های مهاجران را پیش‌بینی کرده و با راه‌اندازی سیستم جابه‌جایی سریع، جلوی فشار مضاعف بر کشورهای در دسترس‌تر را بگیریم.»
بررسی آنچه در عمل رخ می‌دهد
در عمل اما کشورهای اروپایی از هماهنگی لازم برای سامان‌دهی به موضوع پناهجویان برخوردار نیستند.
ویتورینو به یورونیوز گفت: «هر یک از دولت‌های اتحادیه اروپا در موضوع پناهندگی بر اساس قوانین خود عمل می‌کند. باید توجه داشته باشیم هیچ کشوری نمی‌تواند به تنهایی با چنین چالشی مقابله کند. اتحادیه اروپا نیاز به یک رویکرد مشترک در میان تمام کشورهای عضو دارد.»
خطر سوءاستفاده از مهاجران
ویتورو گفت: «سال گذشته بحرانی جدی در مرز بلاروس با لهستان داشتیم. من به وضوح گفته‌ام اتحادیه اروپا اجازه استفاده ابزاری از مساله پناهجویان را برای مقاصد سیاسی نمی‌دهد.»
او سوءاستفاده از مردم ناامید، با وعده «دسترسی آسان‌تر به سایر کشورهای اروپایی» را «نقض آشکار حقوق اساسی مهاجران و پناهجویان» خواند و گفت آنچه سال گذشته رخ داد «نمی‌تواند دوباره تکرار شود».
ملیت پناهجویان و سرنوشت آنها
فعالان حقوق بشر اروپا با اشاره به برنامه منسجم کشورهای اروپایی در امر اسکان پناهندگان اوکراینی پس از تجاوز نظامی از سوی روسیه، این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا اروپا در موضوع پناهجویان استانداردی دوگانه دارد؟ آیا وقتی پناهجویان شبیه ما یا هم‌دین ما هستند، از آنها استقبال می‌شود؟
ویتورینو بدون دادن پاسخ روشنی به این نگرانی گفت: «دستورالعمل حفاظت موقت مصوب سال ۲۰۲۰ میلادی ابزار بسیار موثری برای همبستگی و حمایت از مردم جنگ‌زده اوکراین بود.»
او ادامه داد: «وقتی با افرادی روبه‌رو هستید که از جنگ آسیب دیده‌اند و در معرض سوءاستفاده و استثمار قرار دارند -به ویژه زنان و کودکان- باید منابع لازم را برای اقامت طولانی‌مدت آنان و تامین امنیتشان در کشورهای میزبان بیابید که وضعیتی چالش‌برانگیز به وجود می‌آید.»
به گفته ویتورینو با گذشت بیش از یک سال از آغاز جنگ اوکراین، این چالش پابرجاست است و چشم‌اندازی از بازگشت جنگ‌زدگان اوکراین به این کشور -به این زودی‌ها- دیده نمی‌شود.
تغییرات آب‌وهوایی و مهاجرت
در حال حاضر تغییرات آب‌وهوایی جدی‌ترین بحران موجود در سراسر جهان است.
سالانه حدود ۲۰ میلیون نفر در اثر این پدیده‌ها آواره می‌شوند که اکنون عمدتا آواره‌های داخلی هستند اما دیر یا زود مجبور به عبور از مرزهای بین‌الملی می‌شوند.
آیا دولت‌ها این چالش را جدی می‌گیرند؟ آیا اقداماتی صورت می‌گیرد برای اسکان مردمی که از خانه‌هایشان می‌گریزند و آواره می‌شوند؟
ویتورینو در توضیح این موضوع گفت: «تعداد افرادی که به علت تغییرات آب و هوایی مجبور به جابه‌جایی هستند در حال افزایش است. بنابراین دو عنصر آب‌وهوا و درگیری‌ها با هم تعامل دارند و محرک مهاجرت‌ها هستند.»
به گفته او در بیست‌وهفتمین کنفرانس تغییرات آب‌وهوایی در شرم‌الشیخ، تاثیر این تغییرات بر مهاجرت اجباری بررسی و این مساله مطرح شد که اتحادیه اروپا باید به این کشورها در «یافتن راه‌حل‌های پایدار برای آینده» کمک کند.
بر اساس گزارش یورونیوز، تاکید بر وجود این مشکلات و صحبت در مورد آنها، اولین گام برای بهبود شرایط است.
آنچه در درجه نخست اهمیت قرار دارد، ارائه راهکارهای عملی از سوی دولت‌ها و همکاری همه‌جانبه آنان برای جلوگیری از وقوع فجایع زیست‌محیطی است که ادامه حیات تمام گونه‌های روی کره زمین را تهدید می‌کنند.