۲۰ سال پس از حمله آمریکا به عراق: اشیای باستانی و عتیقه‌جات عراق از کجا سر درآورده‌اند؟
شبکه خبری الجزیره در گزارشی به سرقت و گم شدن اشیای تاریخی در عراق در پی حمله آمریکا به این کشور در سال ۲۰۰۳ پرداخته است که گزیده‌ای از آن را در ادامه می‌خوانید.
ورود به موزه ملی عراق در قلب بغداد، پایتخت، قدم نهادن در دالان تاریخی هزاران ساله است.
پشت دروازه‌های موزه، میراث هزاران ساله بین‌النهرین با اشیایی بازمانده از سومریان، آشوریان، بابلیان و اکدیان جا خوش کرده است.
مجسمه‌های موزه شگفت‌آورند اما تنها بخش کوچکی از میراث باستانی عراق‌اند که سال‌هاست قربانی غارت و نابودی شده است؛ اما به نظر می‌رسد دولت عراق مصمم است وضعیت را بهبود بخشد.
پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ شمار زیادی از اشیای باستانی، هم از موزه‌هایی مثل موزه ملی عراق و هم از سایت‌های باستان‌شناسی در سراسر کشور به سرقت رفتند.
بسیاری از عتیقه‌جات در عراق نیز با سر بر آوردن داعش نابود و گم شدند.
حکیم الشمری، از مقام‌های وزارت فرهنگ عراق، گفت تلاش‌ها برای پیدا کردن آثار باستانی مسروقه ادامه دارد و برنامه این است که این میراث تحت توافق‌های بین‌المللی مبنی بر بازگرداندن آثار فرهنگی، به عراق بازگردانده شود.
بنا بر آمار و ارقامی که الشمری ارائه داده، دولت عراق در سال‌های اخیر موفق شده حدود ۱۷ هزار تکه از این اشیای باستانی را از ایالات متحده و ۳۶۴ تکه از آن‌ها را از لبنان به عراق بازگرداند.
او شمار آثار به یغما رفته را هزاران مورد عنوان کرد و گفت که باقی این دست اشیا هم باید از فرانسه، آلمان، ایتالیا، بلژیک، مصر، عربستان سعودی، کویت، اردن و ایران به عراق بازگردانده شوند.
دولت عراق اخیرا از بازگشت شماری از این عتیقه‌جات از ایالات متحده خبر داد که اشیایی تاریخی، متعلق به دوره تمدن بابل‌اند.
موفقیت نسبی
حیدر فرحان، استاد فلسفه باستان‌شناسی در دانشگاه بغداد، گفت که موفقیت دولت عراق در بازگرداندن شماری از این آثار باستانی و اقدامات دولت این کشور در مذاکره درباره عتیقه‌جات به سرقت رفته اگرچه قابل تحسین است اما بسیاری از این اشیای تاریخی هنوز به عراق بازنگشته‌اند و تلاش‌ها در این زمینه، هم‌راستای انتظارات از دولت عراق نبوده و موفقیت به دست آمده تنها موفقیتی نسبی است.
او با انتقاد از این که آمار و ارقام دقیقی از اشیای باستانی به سرقت رفته وجود ندارد گفت که ارقام منتشر شده درباره اشیای مسروقه صحیح نیست و با سیاهه و فهرست دارایی خود موزه ملی عراق نمی‌خواند.
وزارت امور خارجه عراق مسوولیت برگرداندن اشیا باستانی کشور از سراسر جهان را بر عهده دارد.
فواد حسین، وزیر امور خارجه عراق پیش‌تر از بازگشت حدود ۱۸ هزار تکه عتیقه‌جات به عراق خبر داده و اظهار امیدواری کرده بود با همکاری و هماهنگی بین‌المللی، تمام این اشیای باستانی مسروقه به عراق بازگردانده شود.
دفتر یونسکو در عراق هم به الجزیره گفت که در حال همکاری با دولت عراق برای بارگرداندن ۴۰ هزار تکه از عتیقه‌جات مسروقه و ۳۰ هزار شی تاریخی است که بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ در دیگر نقاط جهان پیدا شدند و متعلق به عراق‌اند.
این اشیا فعلا در سفارت عراق در دیگر کشورها و «مراکز به امانت گذاشتن اشیای گران‌بهای باستانی» نگهداری می‌شوند تا در فرصتی مناسب به عراق انتقال یابند و به مراکزی که قادر به حفاظت از این اشیا هستند، تحویل داده شوند.
نقش آمریکا در نابودی و غارت اشیای تاریخی عراق
در چشم بسیاری از عراقی‌ها، تقصیر گم شدن بسیاری از اشیای باستانی به گردن آمریکاست.
برخی مقام‌های آمریکایی از اهمال ژنرال‌های ارتش در حفاظت از سایت‌های باستان‌شناسی و اشیای موزه ملی عراق گله کرده بودند.
عامر عبدالرزاق، پژوهشگر باستان‌شناس گفت که اهمال ارتش آمریکا، البته «عمدی» بود.
او تاکید کرد هنگام «اشغال» و آشوب در عراق، تانک‌های ارتش آمریکا موزه ملی عراق را محاصره کردند اما ذره‌ای در برابر مافیای سارقان اشیای تاریخی نایستادند؛ دزدهایی که به موزه هجوم بردند و دست‌کم ۱۴ هزار شی عتیقه را به سرقت بردند.
بنا بر اظهارات عبدالرزاق، ارتش آمریکا بعدتر و در پی فشار نهادهای باستان‌شناسی در عراق تعهد داد از اشیای تاریخی محافظت کند اما در عمل، سایت‌های باستان‌شناسی (مثلا در شهر باستانی اور) را پایگاه نظامی یا کمپ کرد و تجهیزات جنگی سنگین خود را هم در زیگورات اور مستقر کرد.
عبدالرزاق از این که ارتش آمریکا شهر باستانی بابل را به پایگاه نظامی تبدیل کرده و در آنجا تلی از خاک ایجاد کرد و به بناهای تاریخی صدمه زد، انتقاد کرد و گفت ارتش آمریکا همین کار را در شهر نمرود موصل و بقیه سایت‌های باستان‌شناسی سراسر عراق هم انجام داد.
به گفته این پژوهشگر باستان‌شناس، با وجود این که ایالات متحده بسیاری از این اشیا را به عراق بازگردانده اما باز هم تلاش واشینگتن در این زمینه کافی نبوده و بسیاری از اشیای تاریخی متعلق به عراق در آمریکا و بریتانیا معامله شده‌اند.
عبدالرزاق بر ضرورت انجام تلاش‌های دیپلماتیک بیشتر و همکاری بین‌المللی بهتر تاکید کرد.
