چرا تشکیل دولت در عراق به بن‌بست خورده است؟
دفتر مقتدی صدر، روحانی پرنفوذ شیعه در نجف، عراق، روز جمعه ۲۰ خرداد اعلام کرد همه نمایندگان فراکسیون صدر، استعفاهای خود را در منطقه الحنانه امضا کردند.
صدر روز پنج‌شنبه ۱۹ خرداد با تهدید به کناره‌گیری از روند تشکیل دولت جدید عراق گفت: «اگر حضور اعضای فراکسیون صدر مانعی برای تشکیل دولت است، از پارلمان استعفا دهند.»
او از نمایندگان فراکسیون خود خواسته بود استعفانامه‌هایشان را آماده داشته باشند.
با گذشت هشت ماه از برگزاری انتخابات پارلمانی عراق، این کشور همچنان حکومتی ندارد و راه مشخصی هم برای برون‌رفت از بن‌بست خطرناکی که بغداد در آن گرفتار شده، پیش رو نیست.
نخبگان سیاسی عراق، در حالی این کشور با چالش‌های روبه‌افزایشی همچون بحران غذایی قریب‌الوقوع در نتیجه خشکسالی شدید و همچنین جنگ در اوکراین روبه‌روست، در رقابتی خونین برای قدرت درگیر شده‌اند.
برای اغلب عراقی‌ها، همه‌چیز به تعویق افتاده است. دولت موقت قادر نیست پول برق را بپردازد. آماده کردن پیش‌نویس طرح‌های سرمایه‌گذاری برای فصل گرم تابستان نیز ممکن نیست؛ سرمایه‌گذاری برای بهبود زیرساخت‌های آب در عراق هم متوقف شده است. بیکاری، کمبود آب و نگرانی از بابت امنیت غذایی، خشم مردم عراق را برانگیخته است.
انتخابات عراق چندین ماه پیش، در واکنش به اعتراضات عمومی که در سال ۲۰۱۹ این کشور را درنوردید و ده‌ها هزار تن را علیه فساد، بیکاری، خدمات نامطلوب و ... به خیابان‌ها کشاند، زودتر از موعد مقرر برگزار شد.
انتخابات عراق برای مقتدی صدر، روحانی شیعه صاحب‌نفوذ، پیروزی به ارمغان آورد و شکستی برای رقیبان شیعه او بود که تحت‌‌حمایت دولت ایران‌اند. آنها در این انتخابات، دو سوم کرسی‌هایشان را از دست دادند و نتایج انتخابات را هم رد کردند.
انتقام‌جویی‌های شخصی و رقابت‌طلبی، دهه‌هاست احزاب شیعه در عراق را در مشت خود گرفته است و صدر و متحدان کرد و سنی او را در یک سو و در مقابل «چهارچوب هماهنگی» شیعیان عراق، ائتلافی از احزاب شیعه تحت حمایت دولت ایران و متحدان آنها، قرار داده است. در میان این دو گروه، افراد مستقلی وجود دارند که خود در میان جناح‌هایی که می‌کوشند آنان را به یکی از این سمت‌ها بکشانند، سرگردانند.
سجاد جیاد، ار اعضای مرکز «بنیاد قرن» در عراق، درباره این کشمکش‌ها می‌گوید: «این درگیری‌ها بر سر قدرت نیست بلکه برای بقاست.»
در گیرودار این اختلافات، افزایش سرسام‌‌آور قیمت مواد غذایی موجب خشم مردم عراق شده است و وضعیت قطع برق در این کشور هم بدتر شده است.
ماه گذشته، مصطفی الکاظمی، نخست وزیر دولت موقت عراق، ناچار شد مراسم تدفین یک شاعر سرشناس را پس از آنکه چندین تن از عزاداران شعارهای ضدحکومتی سر دادند و به کاروان دیگر مقام‌های دولتی حمله کردند، ترک کند.
الکاظمی اخیرا در گفت‌وگو با خبرنگاران، «انسداد سیاسی» در عراق را مانعی بر سر راه طرح‌های اصلاحات خود خواند و گفت این بن‌بست، بر کار حکومت و دولت تأثیر می‌گذارد و روحیه شهروندان را خراب می‌کند.
جنین هنیس-پلاسخارت، نماینده سازمان ملل متحد در امور عراق، اخیرا خطاب به رهبران سیاسی در این کشور، درباره احتمال اعتراضات قریب‌الوقوع مردم عراق هشدار داد و گفت: «خیابان‌ها در شرف سرریز شدن است.»
مقتدی صدر که حزب او در انتخابات عراق بیشترین شمار کرسی‌ها را از آن خود کرد، قادر به گرد آوردن شمار کافی قانونگذاران برای پر کردن دو سوم، یعنی اکثریت پارلمان، برای انتخاب رییس‌جمهور بعدی عراق نبوده است. گامی اساسی که برای انتخاب نخست‌وزیر آتی عراق و تشکیل کابینه در این کشور ضروری است.
صدر اتحادی سه‌جانبه با «تقدم»، حزب سنی به رهبری محمد حلبوسی و حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی دارد.
حلبوسی در ژانویه ۲۰۲۱ به عنوان سخنگوی پارلمان برگزیده شد. مثلث احزاب صدر، حلبوسی و بارزانی مصمم است دولت تشکیل دهد. تشکیل دولت به این شکل، برای نخستین بار است که از زمان تشکیل دولت توافقی، نظامی که از سال ۲۰۰۳ و در پی حمله آمریکا به عراق برای سرنگونی صدام حسین تاکنون مورد استفاده قرار گرفته است، اتفاق می‌افتد.
تشکیل دولت این‌چنینی، رقبای شیعی تحت حمایت دولت ایران شامل نوری المالکی، نخست‌وزیر پیشین عراق و همچنین حزب اتحاد میهنی کردستان را از چهارچوب هماهنگی بیرون خواهد راند.
مقتدی صدر و نوری المالکی هر دو سال‌هاست مخالف سرسخت یکدیگرند و هر کدام در وزارتخانه‌های عراق، سرسپردگانی مختص خود تربیت کرده‌اند تا اهداف سیاسی‌شان را از این طریق پیش ببرند و هر دو بیمناک‌اند که اگر دیگری به قدرت برسد، از منابع دولتی از جمله نظام قضایی و کمیته ضد فساد استفاده کند تا رقیب خود را از سر راه بردارد.
صدر و قیس خزعلی که نیروهای شبه‌نظامی تحت رهبری او به حمایت دولت ایران، بخشی از چهارچوب اتحاد شیعیان عراق‌اند نیز در دشمنی خونین با کارزارهایی که اعضای گروه‌های شبه‌نظامی یکدیگر را در قلب شیعه‌نشین جنوب عراق هدف قرار می‌دهند، گرفتارند.
وضعیت ایستای جاری سیاسی در عراق تا حدودی از پیامدهای دور شدن احزاب از گروه‌های فرقه‌گراست. در گذشته، اتحادهای شیعی، جبهه متحدی برای مذاکره با توده‌های سنی و کرد تشکیل می‌دادند اما حالا، اتحاد از مرز فرقه‌گرایی عبور کرده و تنش در هر فرقه را برانگیخته است.
در غیاب یک توافق، بسیاری بیمناک‌اند که عراق شاهد تظاهرات خشونت‌آمیز حامیان فراوان مقتدی صدر و درگیری‌های احتمالی با شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران باشد.
حدود یک ماه پیش، مقتدی صدر خشمگینانه گفت که هرگز با رقیبانش به توافق نخواهد رسید. او همچنین تلویحا به توانایی‌های «سرایا السلام»، گروه شبه‌نظامی خود اشار کرد که اخیرا در مناطق بابل و دیاله عراق آغاز به سربازگیری کرده است.
مقتدی صدر همچنین از رأی دیوان عالی عراق در ممنوعیت تهیه پیش‌نویس قوانین و تصویب آنها به دست دولت موقت خشمگین است. چنین تصمیمی یک لایحه اضطراری مربوط به مواد غذایی را متوقف کرد که مربوط به استفاده از منابع مالی عمومی به منظور پرداخت هزینه اقلام غذایی و خرید سوخت از ایران بود.
رهبران شبه‌نظامیان عراقی در خفا از بن‌بست پیش‌رو سخن می‌گویند و نگرانند چنین امری جرقه آغاز اعتراضات خیابانی هواداران مقتدی صدر باشد و به خشونت بین آنان و شبه‌نظامیان شیعی مسلح و رقیب دامن بزند.
عراق در گذشته شاهد درگیری‌های سیاسی متمادی بین گروه‌های مخالف بر سر انتخاب رییس جمهوری جدید و نخست وزیر بوده است؛ اگرچه بن‌بست فعلی برای انتخاب رییس جمهوری، طولانی‌ترین آنهاست.
دولت ایران نیز این بار قادر به ترمیم شکاف بین رقبای شیعه در عراق نبوده است. نقشی که پیش‌تر، پیش از کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس سپاه پاسداران، بر عهده او بود.
دست‌کم سه سفر جانشینان سلیمانی به عراق برای میانجیگری بین شبه‌نظامیان شیعی بی‌سرانجام مانده است.
تهران اخیرا صادرات پنج میلیون متر مکعب گاز به بغداد را به دلیل پرداخت نشدن پول آن، قطع کرد. عادل کریم، وزیر برق عراق، اخیرا به آسوشیتدپرس گفت که نمی‌داند عراق چگونه بدهی ۱/۷ میلیارد دلاری برق را پیش از آنکه ماه‌های سوزان تابستان از راه برسد، خواهد پرداخت.
همچنین به نظر می‌رسد احزاب مستقلی نیز که برآمده از اعتراضات خیابانی سال ۲۰۱۹ در عراق‌اند و تحت عنوان حزب «امتداد» فعالیت دارند نیز راهشان را گم کرده باشند.
حزب امتداد در انتخابات پارلمانی عراق صاحب ۹ کرسی شده و سوگند خورده بود که به حزب مخالفی قدرتمند بدل شود تا بتواند خواسته‌های معترضان را در مجلس عراق نمایندگی کند.
علاء رکابی، رهبر جنبش امتداد، اخیرا در واکنش به استعفای اعضای این حزب در اعتراض به رأی رکابی برای برگزیده شدن حلبوسی به عنوان سخنگوی پارلمان، مقام خود را به تعلیق درآورد.
معترضان حلبوسی را در کشتن فعالان عراقی در طی تظاهرات خیابانی در این کشور مقصر می‌دانند.
رسول سرای، سخنگوی امتداد گفت که دو گروه شیعی به دنبال «استفاده» از افراد مستقل هستند تا شکستشان را برای تشکیل دولت، لاپوشانی کنند.
برخی افراد مستقل گفته‌اند که با تهدید مواجه شده‌اند و نگران جانشان هستند.
یکی از این افراد که می‌خواهد نامش افشا نشود، به آسوشیتدپرس می‌گوید که به او پیشنهاد ده‌ها هزار دلار رشوه شده است تا با گروهی ضد مقتدی صدر متحد شود.
با رنگ باختن چشم‌انداز برای دولت توافقی، برخی حرف از گزینه انتخابات جدید به میان آورده‌اند.
سجاد جیاد، از اعضای بنیاد قرن اما با چنین پیشنهادی مخالف است.
جیاد می‌گوید چنین اقدامی «شروع از صفر» است و احتمال خطر برای همه در عراق وجود دارد.
