تماشای سریالی سریال؛ مشکل از کجاست؟
تماشای سریالی سریال، هنگامی است قسمت‌های زیادی از آن را یکی پس از دیگری و بی‌وقفه تماشا می‌کنید. کانورسیشن در مطلبی که در پی می‌آید به دلایل این رفتار، نشانه‌های تبدیل شدن آن به اعتیاد و راهکارهایی برای مقابله با آن پرداخته است.
امروزه میلیون‌ها نفر در جهان سریال محبوبشان را یک‌نفس، قسمت پشت قسمت، تماشا می‌کنند. گسترش خدمات پخش رسانه‌ای طی سال‌های گذشته، این کار را بسیار آسان کرده است. تحقیقات نشان می‌دهد که این رفتار در دوران قرنطینه کوویدـ۱۹، از آنچه که بود بیشتر هم شده است.
اما آیا تماشای سریالی سریال می‌تواند مشکل‌زا و یا اعتیادآور باشد؟ اگر نتوانید خودتان را از بند آن رها سازید، باید چه کنید؟
مشکلساز بودن تماشای سریالی سریال، به شمار اپیزودهایی که نگاه می‌کنید (گرچه تحقیقات نشان می‌دهد که دست‌کم دو قسمت پشت سر هم نگاه کردن لازمه آن است تا آن را چنین بنامید) و شمار ساعات سپری‌شده جلوی تلویزیون و یا نمایشگر کامپیوتر ارتباطی ندارد؛ بلکه مشکل هنگامی است که این زیاده‌روی در تماشای سریال، همچون سایر رفتارهای اعتیادآور، بر دیگر جنبه‌های زندگی فرد تاثیر منفی بگذارد.
نگارنده این مطلب طی سال‌ها تحقیق درباره اعتیاد دریافته است که تمامی رفتارهای اعتیادگونه، شش شاخصه اصلی دارند. حال اگر این اعتیاد، زیاده‌روی در تماشای سریال باشد به این معناست که:
۱- برجستگی: تماشای سریالی سریال مهم‌ترین چیز در زندگی فرد محسوب می‌شود.
۲- تعدیل خلق‌وخو: کسی که اپیزود پشت اپیزود تماشا می‌کند، به آن به‌عنوان راهی برای تغییر نسبی خلق‌وخو متوسل می‌شود؛ مثلا می‌خواهد در کوتاه‌مدت حالش بهتر شود و یا موقتا از مسئله‌ای منفی در زندگی فرار کند.
۳- تعارض: تماشای سریال جنبه‌های کلیدی زندگی فرد همچون تحصیل، کار و روابط را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
۴- مصرف بیشتر کفاف لذت بیشتر را نمی‌دهد: شمار ساعاتی که فرد روزانه به تماشای سریال اختصاص می‌دهد در طول زمان به‌شکل قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.
۵- بروز نشانه‌های ترک اعتیاد: اگر فرد نتواند بی‌وقفه سریال تماشا کند، نشانه‌های روانی و جسمی مشابه با نشانه‌های ترک اعتیاد تجربه می‌کند.
۶- بازگشت سر خانه اول: اگر فرد بتواند به‌صورت موقت این عادت را ترک کند، اگر دوباره آن را از سر بگیرد، از نو در همان چرخه پیشین می‌افتد.
پس هر کس که هر شش ویژگی را یکجا داشته باشد واقعا به تماشای سریالی سریال معتاد است. فردی که تنها چندین خصوصیت ذکرشده را داشته باشد ممکن است رفتارهای او به «تماشای سریالی مشکلساز» دلالت کند، اما بنا بر معیارهایی که پیش‌تر ذکر شد، معتاد محسوب نمی‌شود.
مانند بسیاری رفتارهای اعتیادگونه همچون اعتیاد به سکس، کار و ورزش، تماشای سریالی سریال در دفترچه راهنمای روان‌پزشکی، اعتیادی به رسمیت شناخته‌شده نیست. همچنین تخمین دقیقی از گستردگی چنین اعتیادی در دست نیست. اما تحقیقات در این زمینه رو به افزایش است.
شواهد و مدارک چه می‌گوید؟
در جدیدترین پژوهش از این دست، تیم تحقیقی در لهستان از ۶۴۵ جوان نظرسنجی گرفت. تمامی آنها گفته بودند که دست‌کم دو قسمت از یک سریال را پشت سر هم تماشا کرده‌اند. هدف پژوهش فهم برخی عوامل پنهان موثر در «تماشای سریالی مشکلساز» بود.
تیم انجام دهنده پژوهش (که تعریفشان از تماشای سریالی تا قسمتی متکی بر شش معیار پیش‌تر ذکرشده بود) از پرسشنامه‌ای که برای پژوهشی پیشین طرح کرده بودند، استفاده کردند تا مشکلساز بودن این عادت در داوطلبان را ارزیابی کنند. در این پرسشنامه، سوالاتی درباره نادیده گرفتن وظایف برای تماشای سریال و احساس ناراحتی و اعصاب‌خردی و پشت گوش انداختن خواب برای تماشای آن پرسیده شده بود.
شرکت‌کنندگان با امتیاز دادن از بازه یک (هرگز) تا شش (همیشه) به این سوالات پاسخ می‌دادند. اگر جمع امتیازات از حدی فراتر می‌رفت، نشان‌دهنده تماشای سریالی مشکلساز بود.
تیم پژوهشگران دریافت که مشکلات مربوط به مهار تکانه، کمبود برنامه‌ریزی (مشکل در برنامه‌ریزی و ارزیابی عواقب ناشی از یک رفتار خاص)، تماشای سریال برای فرار از مشکلات و فراموش کردن آنها، و همچنین برای اجتناب از احساس تنهایی، در میان برجسته‌ترین عوامل پیش‌بینی‌کننده مشکلساز بودن تماشای سریالی در فرد بود.
تیم تحقیق پیش‌تر نیز در پژوهشی از همین دست، استدلال کرده بود که تماشای سریالی مشکلساز رابطه مشخصی با نشانگان اضطراب‌افسردگی دارد. هر چه نشانه‌های اضطراب و افسردگی بارزتر بود، عادت تماشای سریالی فرد هم مشکل‌سازتر بود.
دیگر پژوهش‌ها هم یافته‌های مشابهی داشته‌اند. مثلا یک پژوهش روی بزرگسالان در تایوان نشان داد که تماشای سریالی مشکلساز با افسردگی، اضطراب در تعاملات اجتماعی و تنهایی مرتبط است.
بنا بر یک پژوهش دیگر در آمریکا نیز، نشان دادن چنین رفتاری با افسردگی و اضطراب وابستگی مرتبط است. تحقیق مشابهی در پرتغال نیز نشان داد که فرار از واقعیات، از انگیزه‌های کلیدی برای تماشای سریالی سریال است.
اگر خصوصیات شخصیتی را هم در نظر بگیریم، به نظر می‌رسد که تماشای سریالی مشکلساز با کم‌آگاهی در شخص (که فرد را عجول، بی‌احتیاط و نامرتب می‌کند) و روان‌رنجوی شدید (که در آن فرد مضطرب و در برابر احساسات ناخوشایند آسیب‌پذیر است) مرتبط است؛ این‌چنین ارتباطاتی به‌صورت کلی در رفتارهای اعتیادگونه مشاهده می‌شود.
رها شدن از بند عادت
اگر می‌خواهید شمار اپیزودهایی که بی‌وقفه تماشا می‌کنید را کاهش دهید، قانون طلایی این است که تماشای سریال را در میانه یک قسمت، رها کنید. صرف‌نظر از تماشای اپیزود جدید با به پایان رسیدن قسمت قبل بسیار سخت است، چرا که اغلب ته هر قسمت سریال با پایانی نفس‌گیر به سر می‌رسد.
همچنین تعیین محدودیت‌های روزانه معقول لازم است. تنها زمانی که تمامی کار و وظایف اجتماعی‌تان را انجام داده‌اید تماشای سریال را به‌عنوان پاداش برای خودتان در نظر بگیرید.
به یاد داشته باشید که تفاوت بین علاقه سالم و اعتیاد در این است که اولی چیزی به زندگی‌تان می‌افزاید اما دومی از آن می‌کاهد. اگر احساس می‌کنید که عنان زندگی‌تان به دست سریال افتاده، باید از یک روانشناس بالینی وقت بگیرید؛ چرا که بسیاری اعتیادها نشان‌دهنده مشکلات نهفته دیگرند.
