مدال­‌آورانی که دلسرد شده‌­اند، آن‌ها می‌­روند تا شاید رخت خود را از ورطه اعمال سلیقه‌­های شخصی بیرون بکشند و در دیاری دیگر کسب اعتبار کنند. ورزش خط قرمز ندارد، اما ورزشکارانی که احساس می‌­کنند پشت خط نامرئی قرمزی متوقف شده­‌اند و درست در همان لحظه است که تصمیم می­‌گیرند با تمام آن‌چه تا امروز کاشته‌­اند بدرود بگویند و به دنبال روزگاری نو در دیاری دیگر بروند. این داستان غم‌­انگیز کوچ نخبگان ورزش ایران است که این روزها زنگ خطر را به صدا درآورده است و مدیریت ورزش ایران را با چالشی بزرگ مواجه کرده است.

از نخبگان علم تا نابغه­‌های ورزش

روزگاری نخبگان علمی رخت مهاجرت پوشیدند و سپس نوبت به موجی از هنرمندان و خبرنگاران رسید. امروز اما این نخبگان ورزشی ایران هستند که یکی پس از دیگری و هر یک به شکلی تصمیم به خروج از ایران و کسب تابعیت کشوری دیگر می­‌گیرند. نگاهی به نام و تعداد ورزشکارانی که در همین چند سال گذشته تصمیم به مهاجرت گرفته­‌اند نشان از آغاز چالشی بزرگ برای ورزش ایران دارد. نام‌هایی بزرگ و قهرمانانی که شاید می­‌توانستند تا سال‌ها برای ایران در میادین ورزشی مدال­‌آور باشند اما حالا باید به حضور آن‌ها زیر پرچم کشوری دیگر عادت کرد. آغاز سفرهای یک‌طرفه ورزشکاران در اواخر دهه ۷۰ و ابتدای سال‌های دهه۸۰ و بیشتر در ورزش قایق‌رانی آغاز شد تا جایی که نام این فدراسیون بین ورزشکاران و روزنامه­‌نگاران ورزشی به فدراسیون مهاجرت معروف شده بود. موج مهاجرت، پناهندگی و اخذ تابعیت کشوری جز ایران تنها به قایقرانی بسنده نشد و به ورزشکاران سایر رشته ­ها نیز سرایت کرد. جودو، کشتی، تکواندو، تیر و کمان و حتی یکی از بهترین داوران چندین سال اخیر فوتبال ایران که تا فینال جام جهانی هم رسید اما ناگهان فشارها او را فراری دادند تا به قاره‌ای دیگر کوچ کند و در لیگ دیگری سوت بزند.

واکنش هیات دولت به سفرهای بی‌­بازگشت

سفرهای بی‌­بازگشت ورزشکاران از مسابقات آسیایی و جهانی کار را به هیات دولت کشاند، جایی که محمد خاتمی (رئیس جمهور وقت) خطاب به مهرعلیزاده و با لحنی جدی از او می­‌پرسد: «چرا سفرهای ورزشکاران بی­‌بازگشت است؟ یعنی هیچ راهی برای حل این معضل وجود ندارد؟» (خاطره‌­ای که مهرعلیزاده در مصاحبه با روزنامه همشهری در سال ۹۰ مطرح کرد) از همان روز به بعد سازمان ورزش مقرراتی سخت برای سفرهای برون مرزی در نظر گرفت و نمایندگانی از وزارت اطلاعات به عضویت شورای برون مرزی سازمان ورزش درآمدند تا به این ترتیب تیم­‌های ورزشی با حساسیت بیشتری به مسابقات خارجی اعزام شوند وحتی ورزشکاران ناچار می‌­شوند برای خروج از کشور وثیقه‌ای سنگین در اختیار فدراسیون بگذارند. تاکتیک آن سال­‌های سازمان ورزش تا حدودی موج سفرهای بی ­بازگشت را خنثی کرد اما آن‌چنان که باید تاثیرگذار نبود. بسیاری از ورزشکاران خارج از اعزام­‌های برون مرزی تصمیم به مهاجرت گرفتند و با تغییر تابعیت، برای تیم­‌های ملی دیگری به میدان رفتند.

قایقران­‌هایی که برای همیشه رفتند

یکی از خبرسازترین مهاجر‌‌ت‌­ها مربوط به آرزو معتمد،  قایقران کانوی ایران بود که بعد از کسب سهمیه المپیک لندن با تصمیم عجیب رئیس وقت فدراسیون برای حضور در تست انتخابی مواجه شد. معتمدی که به تازگی از مسابقات برگشته بود و در شرایطی که به گفته مربیاش آمادگی حضور در انتخابی را نداشت، مسابقه را به آروز حکیمی واگذار کرد تا از حضور در مهم‌ترین رویداد دوران ورزشی‌­اش محروم شود. همان اتفاق باعث شد تا آرزو معتمدی که در یکی از دانشگاه­ های آمریکا نیز پذیرفته شده بود برای همیشه با قایقرانی ایران خداحافظی کند و با تغییر تابعیت برای کانوی آمریکا پارو بزند. رقیب آن روزهای معتمدی هم چندی پیش برای همیشه از ایران رفت و قرار است برای تیم ملی کانوی کانادا به آب بزند. آرزوهای قایقرانی تنها ورزشکاران این رشته نبودند که چنین مسیری را انتخاب کردند، سعید فضل اولی (دارنده مدال طلای بازی آسیایی) نیز یکی از سرشناس­‌ترین قایقرانی است که در آلمان پناهنده شد و هم اکنون برای تیم ملی این کشور پارو می­‌زند. همان مسیری که مینا علی‌زاده دیگر قایقران ایرانی در پیش گرفت و هم اکنون عضو تیم ملی دراگون‌بت آلمان است.

آذربایجان جذاب برای کشتی و تکواندو

نام آذربایجان از ابتدای دهه ۹۰ بارها توسط رسانه­‌های ورزشی ایران منتشر شد و دلیلش مهاجرت ورزشکاران و مربیان مطرح کشتی و تکواندو ایران به این کشور بود. آذربایجان که در ۱۰ سال گذشته سرمایه­‌گذاری گسترده­‌ای در ورزش انجام داده است موفق شد در نقل و انتقالاتی مهم بسیاری از ورزشکاران ایرانی را ترقیب به تغییر تابعیت کند. رضا مهمان‌دوست یکی از پرافتخارترین مربیان تکواندوی ایران و جهان در شرایطی که بعد از ۴۰ سال به همراه ایران بر سلطه کره بر تکواندوی جهان پایان داده بود از سمتش در تیم ملی ایران برکنار می­‌شود. به گفته مهمان‌دوست او به فکر دریافت مطالبات خود برای درمان فرزند بیمارش بود اما موفق به وصول حقوقش نمی­‌شود و فرزند خود را از دست می­‌دهد تا دیگر انگیزه­‌ا‌ی برای ادامه کار در ایران نداشته باشد و برای ادامه کار راهی آذربایجان شود. سینا بهرامی و میلاد بیگی دیگر قهرمانان تکواندوی ایران بودند که به دنبال مهمان­دوست راهی آذربایجان شدند و بعد از مدت کوتاهی مقابل تیم ملی ایران نیز قرار گرفتند. تکواندوکاران اما تنها ورزشکارانی نبودند که راهی آذربایجان شدند، بعد از المپیک لندن بود که کشتی فرنگی ایران به یکبار با بحران بزرگی مواجه شد. سامان طهماسبی و صباح شریعتی کشتی­‌گیرانی بودند که به همراه جمشید خیرآبادی (مربی کشتی) سر از تیم ملی آذربایجان درآوردند. شاید موضوعات مالی و مباحثی همچون رویارویی با حریفانی از اسرائیل را می‌­توان از مهم‌ترین دلایل تغییر تابعیت کشتی­گیران ایرانی قلمداد کرد.

از ملایی تا خدابخش

سایت فدراسیون جهانی به او لقب «نابودگر» داد و جامعه تکواندوی ایران معتقد بود بعد از کرمی و ساعی حالا یک نابغه دیگر در این رشته متولد شده است. مهدی خدابخشی حتما یکی از مهم‌ترین ورزشکاران ایرانی بود که می­‌توانست حتی به مدال المپیک هم برسد اما حالا قرار است برای تکواندوی صربستان به میدان برود. بعد از اینکه اعلام شد خدابخشی به تابعیت صربستان درآمده است رسانه­‌های ایرانی مصاحبه ­ای از پدرش منتشر کردند که با مسلمان خواندن همسر صربستانی فرزندش، اصطلاحا سعی در آرام کردن جو داشتند. موضوعی که شاید دیگر چندان اهمیتی نداشته باشد چرا که حالا بعد از سعید ملایی که از واقعیت تهدید و زور مسئولان ورزش ایران در پروژه «باید ببازی» پرده برداشت و قرار است در لباس جودوی تیم ملی آلمان به میدان برود، مهدی خدابخشی هم دیگر نخبه­‌ای است که ورزش ایران از دست داده است.

یک لیست بلند بالا

شطرنج، نجات غریق، ژیمناستیک، هندبال، جودو، قایقرانی و تکواندو از مهم‌ترین رشته­‌های ورزشی هستند که طی چند سال گذشته نوابغ خود را از دست داده­­‌اند و با کوچ مدال­‌آورانشان مواجه شده­‌اند. لیستی طولانی از نام ورزشکارانی که برای همیشه از ایران رفته­­‌اند وجود دارد. این اتفاق اما در دنیای فوتبال و برای داوران نیز رقم خورد و علیرضا فغانی یکی از سرشناس­‌ترین چهره‌های داوری ایران نیز بعد از جام‌­جهانی ۲۰۱۸ و تحت تاثیر هجمه های سنگینی که به او وارد شد تصمیم به مهاجرت گرفت. فغانی بعد از مهاجرت به استرالیا در لیگ فوتبال این کشور قضاوتش را آغاز کرد تا جامعه فوتبال هم از کوچ نخبگان بی­‌نصیب نماند. کوچی که از مدت‌ها قبل آغاز شد و این روزها پررنگ‌تر از قبل شده است، ورزشکارانی که می­‌روند تا رویاهایشان را در دیاری دیگر به حقیقت گره بزنند.