این روزها، جنگل‌های بارانی آمازون در آتشی گرفتار شده که از نظر حجم و اندازه بی‌سابقه است. از شروع این آتش‌سوزی‌ها نزدیک به دو هفته می‌گذرد و بسیاری از رسانه‌های مطرح جهان تا همین چند روز پیش از پوشش این حادثه بسیار مهم خودداری کردند. این در حالی است که این اتفاق به دلیل اهمیت فوق‌العاده جنگل‌های بارانی آمازون، شاید یکی از مهم‌ترین رخداد‌های خبری این روزها باشد. اما واقعا چرا آمازون مهم است؟

قبل از پاسخ به این پرسش، بهتر است چند واقعیت درباره آتش‌سوزی جنگل‌های آمازون را مرور کنیم. نخست این‌که آتش‌سوزی‌هایی از این دست هرساله در فصل خشک در جنگل‌های آمازون رخ می‌دهد، اما آنچه باعث اهمیت این آتش‌سوزی شده است گسترش و وسعت بی‌سابقه آن است. وسعت آتش‌سوزی‌های امسال دو برابر سال ۲۰۱۳ است و نسبت به سال گذشته، ۸۴ درصد رشد داشته است. از ۱۵ آگوست سال جاری، ۹۵۰۰ آتش‌سوزی بزرگ در آمازون ثبت شده است که بیشتر آن‌ها در حوضه آبریز رود آمازون بوده‌اند. به‌طور کلی، از ابتدای سال ۲۰۱۹ تاکنون، بیش از ۷۴ هزار آتش‌سوزی در این منطقه ثبت شده است. دود ناشی از این آتش‌سوزی‌ها وسعتی نزدیک به ۳/۱ میلیون کیلومتر مربع را پوشانده و حتی تا شهر سائوپائولو در فاصله ۳۲۰۰ کیلومتری از محل آتش‌سوزی رسیده است. بسیاری خشکی بی‌اندازه این فصل که از گرمایش جهانی ناشی می‌شود و سیاست‌ جنگل‌زدایی که با چراغ سبز رییس‌جمهوری برزیل، بولسونارو، صورت می‌گیرد را بانی این آتش‌سوزی‌ها می‌دانند. به نظر می‌رسد واقعیت برآیندی از هر دو عامل باشد، اما بازگردیم به سوال اصلی: چرا آمازون مهم است؟

ریه زمین

جنگل‌های آمازون، با وسعت تقریبی ۵/۵ میلیون کیلومتر، یکی از بزرگ‌ترین جنگل‌های بارانی زمین است که به آن «ریه زمین» هم گفته می‌شود. برای درک بهتر این مقیاس، جالب است بدانید که این مساحت تقریبا ۳/۳ برابر مساحت ایران و نصف مساحت کل قاره اروپاست.  بنابر نتایج یک پژوهش، در این منطقه حدود ۳۹۰ میلیارد درخت از ۱۶ هزار گونه مختلف وجود دارد که تقریبا ۱۷ درصد ذخیره کربن قاره‌ای (کربن خشکی‌های زمین) را در خود جای داده‌اند. مقایسه این تعداد با کل درختان زمین، که برآورد می‌شود ۳۰۰۰ میلیارد باشد، نشان می‌دهد که آمازون تقریبا ۱۳ درصد درختان جهان را در خود جای داده است. اما شاید این موضوع اهمیت درختان آمازون را برای شما روشن نکند. بنابراین بهتر است از موارد حیاتی‌تر مثال بزنیم. مطابق بررسی و پژوهش‌ها، تخمین زده می‌شود که آمازون تقریبا ۲۰ درصد اکسیژن جو زمین را تولید می‌کند. اما مهم‌تر از آن، جنگل‌های این منطقه سالانه حدود ۲ میلیارد تن دی‌اکسید کربن از جو زمین جذب می‌کنند ــ تقریبا ۴۰ درصد دی‌اکسید کربن تولیدی آمریکا، که از لحاظ میزان انتشار این گاز گلخانه‌ای در رتبه دوم جهان ایستاده است. بنابراین، منطقه آمازون نقش بسیار مهمی در کنترل گرمایش زمین دارد، اما اهمیت آن فراتر از این‌هاست.

سرطان ریه، خطر متاستاز

بنابر پژوهش‌ها، انسان از زمان گسترش سلطه‌اش بر زمین، تقریبا نیمی از درختان را قطع کرده‌ و تعداد درختان روی زمین پیش از سلطه انسان دو برابر تعداد فعلی بوده است. این یعنی انسان برای ساختن تمدنش، تقریبا ۳۰۰۰ میلیارد درخت را قطع کرده است. یافته‌های پژوهشی تازه نشان می‌دهد که یک راه موثر کنترل گرمایش جهانی کاشت ۱۰۰۰ میلیارد درخت تا سال ۲۰۵۰ است. فارغ از امکان‌پذیر بودن یا نبودن این راهکار، این رقم ۲/۵ برابر درختان آمازون است. همین خود گویای این مساله است که نابودی درختان آمازون چه تاثیری در شدت گرفتن روند گرمایش زمین خواهد داشت، پدیده‌ای که می‌توان آن‌ را به سرطان ریه زمین تشبیه کرد. از سوی دیگر، این منطقه یکی از پرتنوع‌ترین مناطق زیستی کره زمین است و ۱۰ درصد گونه‌های زیستی شناخته‌شده جهان را در خود جای داده است و هر سال بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود. اوایل بهار سال جاری، سازمان ملل متحد در گزارشی خطر نابودی تنوع زیستی زمین را بسیار بزرگ توصیف کرد و از بین رفتن تنوع زیستی در حکم از بین رفتن زنجیره پشتیبانی است که خدمات حیاتی برای ما فراهم می‌کند. در مجموع، آتش‌سوزی گسترده در آمازون نه‌تنها به‌منزله تشدید سرطان ریه زمین است، بلکه ممکن است به سایر بخش‌ها متاستاز کند و کل زنجیره حیات را به خطر بیندازد. با توجه به اهمیت مساله، بایکوت خبری این آتش‌سوزی عجیب و پرسش‌برانگیز است.