یکی از کارهای ضروری برای حفاظت از محیط‌ زیست، کاهش مواد آلوده‌کننده و زباله‌هاست. اگر به محیط‌ زیست اهمیت می‌دهیم، باید الگوی مصرف را بهینه‌سازی کنیم، کمتر زباله تولید کنیم و بیاموزیم که چگونه می‌توان مصرف موادی که محیط زیستمان را آلوده می‌کند، کاهش داد. برای این منظور، باید ببینیم که چه کارهایی به بازیافت مواد کمک می‌کند؟

پرسش دیگر این است که آموزش برای بازیافت مواد و حفاظت از محیط زیست را از کجا باید شروع کرد؟ رسیدن به پاسخ این پرسش‌ها از سال‌ها پیش دغدغه‌ فعالان محیط زیستی بوده است. هر سال در آستانه‌ تعطیلات سال نو و خریدهای بیش از سال پیش، ماه‌های پایانی سال، فرصت خوبی است برای آگاهی‌رسانی. بسیاری از کشورهای اروپایی در ماه نوامبر (دو ماه مانده به آغاز سال نوی میلادی) هفته‌ای را برای برگزاری کارگاه‌های آموزشی مختلف در مورد محیط زیست سالم‌تر در نظر می‌گیرند.

تفکیک از مبدا تا مقصد

بر اساس آمار، هر اروپایی سالانه به‌طور میانگین ۵۹۰ کیلوگرم آشغال و مواد دور‌ریختنی تولید می‌کند. این آمار نسبت به ۴۰ سال گذشته افزایشی چشمگیر داشته است.

در ایران، آمار دقیقی از تولید زباله موجود نیست و آموزش لازم هم برای کاهش تولید زباله یا تفکیک زباله‌ها وجود ندارد. هرچند در مقاطعی بعضی شهرداری‌ها بودجه‌هایی را به تبلیغ تفکیک زباله اختصاص دادند و حتی در برخی مناطق کیسه‌های تفکیک زباله توزیع کردند، به‌دلیل نبودِ آموزش کافی و نبودِ زیرساخت برای تفکیک زباله‌ها، تمایل به تفکیک بسیار کم است.

کارشناسان معتقدند آموزش باید در برنامه مدارس گنجانده شود و خانواده‌ها خود را ملزم به انجام تفکیک زباله‌ها بدانند تا کودکان هم از آن‌ها بیاموزند. همچنین رسانه‌های ملی به تبلیغ آن بپردازند و کمپین‌های گسترده برای اطلاع‌رسانی وجود داشته باشد. در بسیاری از کشورهای اروپایی، در ساختمان‌ها و حتی در خیابان‌‌ها سطل‌های تفکیک زباله وجود دارند. این سطل‌ها معمولا به زباله‌های تر، کاغذی، پلاستیکی، فلزی و شیشه‌ای تقسیم می‌شوند. ماشین‌های حامل زباله‌های تفکیکی هم متفاوت‌اند. در‌ واقع، تفکیک زباله سیستمی است که باید از مبدا تا مقصد را شامل شود.

پلاستیک، قاتل محیط زیست

این روزها، ماده‌ای که بیش از همه سلامت محیط زیست را به خطر انداخته پلاستیک است و بخش عمده‌ای از پلاستیک رها‌شده در محیط زیست کیسه‌های پلاستیکی‌اند.

کیسه‌‌ پلاستیکی در اواخر دهه‌ ۱۹۶۰ برای «حفظ محیط زیست» وارد چرخه‌ تولید شد. کیسه‌های پلاستیکی اما همه‌جا را آلوده کرده است، از اعماق اقیانوس‌ها گرفته تا کوه‌های آلپ و هیمالیا و حتی قطب شمال.

پلی‌اتیلن یا پلاستیک در سال ۱۹۳۳ به‌طور تصادفی در بریتانیا ساخته شد و جزو پرمصرف‌ترین ترکیبات مواد صنعتی محسوب می‌شود. در جنگ جهانی دوم، ارتش بریتانیا پنهانی از این ماده استفاده می‌کرد. در سال ۱۹۶۵، استن گوستاف تالین (Sten Gustaf Thulin)، مهندس سوئدی، برای اولین بار دست به تولید کیسه‌های پلاستیکی زد. هدف تالین از تولید کیسه پلاستیکی جلوگیری از قطع درختان برای ساخت پاکت‌های کاغذی بود که آن زمان برای بسته‌بندی استفاده می‌شد. تالین تصور می‌کرد کیسه پلاستیکی عمر زیادی دارد و مردم می‌توانند تا مدتی طولانی از آن استفاده کنند. او احتمالا هرگز پیش‌بینی نمی‌کرد کیسه‌های پلاستیکی به مواد یک‌بار‌مصرف تبدیل می‌شوند و جهان را فرا می‌گیرند، زباله‌هایی که شاید روزی جهان را از بین ببرند.

کیسه‌های پلاستیکی خیلی زود راه خود را از اروپا به آمریکا و دیگر نقاط‌ جهان باز کرد و گریبان بشر را گرفت. در سال ۱۹۹۷، دریانوردان و محققان متوجه شدند زندگی آبزیان در اثر پلاستیک موجود در اعماق اقیانوس‌ها و دریاها در خطر قرار دارد و موجودات دریایی به‌دلیل خوردن ریزپلاستیک‌ها جان خود را از دست می‌دهند. ریزپلاستیک‌ها این روزها سلامت بشر را هم تهدید می‌کند، زیرا به مواد غذایی که انسان مصرف می‌کند نیز راه یافته است.

بنگلادش اولین کشوری بود که در سال ۲۰۰۲ استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را ممنوع کرد. بنگلادشی‌ها سعی دارند به‌جای کیسه‌های پلاستیکی از مواد بازیافتی استفاده کنند. در کشورهای اروپایی، برای به حداقل رساندن استفاده از این نوع کیسه‌ها، برنامه‌‌ریزی‌هایی شد. سوای آموزش کاهش استفاده از پلاستیک، فروشگاه‌های بزرگ اکثر کشورها از ارائه کیسه‌ پلاستیکی رایگان منع شدند و باید این کیسه‌ها را بفروشند. در سال‌های اخیر، مردم کم‌کم یاد گرفته‌اند هنگام خرید‌، کیسه شخصی و پارچه‌ای همراه داشته باشند. این روزها، برای کاهش استفاده از پلاستیک، به مردم توصیه می‌شود تا حد امکان از خرید آب معدنی بسته‌بندی بپرهیزند و در خانه، از پارچ‌ یا شیر تصفیه آب استفاده کنند.

آلودگی ناشی از فناوری

دسته‌ دیگری از مواد آلاینده محیط زیست به‌طور مستقیم با ظهور فناوری در زندگی انسان‌ مرتبطند؛ رایانه‌های فرسوده، موبایل‌ها، باتری‌ها و وسایلی که در چند دهه‌ اخیر بخشی از زندگی امروز انسان‌ شده‌اند. وسایل الکترونیکی و لامپ‌ها باید از زباله‌ها جدا شوند. ترکیبات اقلامی مانند باتری‌ها، وسایل الکترونیکی و لامپ‌ها به‌راحتی بازیافت نمی‌شوند و گاهی امکان بازیافت‌ آن‌ها وجود ندارد.

راه‌حل این است که این وسایل مستعمل را در زباله‌ها نریزید و در صورت امکان، به فروشگاه‌های فناوری تحویل داد. راه‌حل دیگر تعمیر دستگاه‌های الکترونیکی به‌جای دور ریختن آن‌هاست. هرچند در این عصر فناوری، شاید خیلی‌ها این راه‌حل را نپسندند.

صنعت مد می‌تواند زمین را نابود کند

پس از کیسه‌های پلاستیکی، صنعت مد بیشترین صدمه را به محیط زیست می‌زند، به‌خصوص شرکت‌هایی که لباس‌های ارزان‌قیمت موسوم به «فست‌ فشن» (مد یک‌بار مصرف)، تولید می‌کنند نقشی اساسی در آلودگی محیط زیست دارند.

برای تولید هر تکه لباس، آب زیادی مصرف می‌شود و وقتی لباس دور انداخته می‌شود، بازیافت آن بسیار هزینه‌بر است. در نتیجه، انبوهی از زباله تولید می‌شود. همچنین، شست‌وشوی لباس‌های نایلونی میلیون‌ها ریز‌پلاستیک را وارد آب‌ می‌کند که در چرخه‌ای طولانی دوباره به انسان بازمی‌گردد.

در بسیاری از کشورها، به مردم آموزش داده می‌شود از لباس‌هایشان بیشتر استفاده کنند و مدام کمد لباس خود را با لباس‌هایی پر نکنند که یا نمی‌پوشند یا شاید سالی یک بار تنشان می‌کنند. همچنین، وب‌سایت‌هایی راه افتاده‌اند که از طریق آن‌ها مردم می‌توانند در ازای قیمتی ارزان، لباس خود را به شخص دیگری بفروشند یا حتی معاوضه کنند و به لباس‌ها عمر دوباره دهند.

با تبلیغات مناسب می‌شود فرهنگ حفظ محیط زیست را بین مردم ترویج کرد و آن‌ها را تشویق کرد از محیط زندگی‌شان محافظت کنند. هر‌چند در دنیای امروز که مردم مدام به خرید بیشتر تشویق می‌شوند، فعالان محیط زیست راه سختی در پیش دارند. دنیای سرمایه‌داری با تبلیغات و رسانه‌های مدرنی مانند اینستاگرام و فیسبوک مدام مردم را در معرض تنوع قرار می‌دهد و تشویق به خرید بیشتر می‌کند. اما شاید اگر آگاهی‌رسانی به مردم بیشتر شود، مسئولیت‌پذیری در قبال محیط زیست هم بیشتر شود.