۲۵ سال می‌گذرد از روزی که مسؤولان ارشد و کارشناسان جهان زیر یک سقف جمع شدند تا قراردادی بین‌المللی را امضا کنند. نوشتند و متعهد شدند که مراقب زیستمندان زمین باشند و چنانچه لازم بود، در اقدامی مشترک برای نجات حیات در این کره خاک، دست یاری به یکدیگر بدهند.

امسال جهانیان درحالی بیست‌وپنجمین سال کنوانسیون تنوع زیستی را در ۲۲ ماه مه جشن می‌گیرند که حال زمین و موجوداتش از جنگل‌های آمازون تا دشت‌های سوزان آفریقا، و از کوه‌های یخی قطب شمال تا اقیانوس‌ هند، چندان خوش نیست.

هر سال، شعار محوری و موضوعی را که قرار است در روز جهانی تنوع زیستی، روی آن تمرکز بیشتری شود، از قبل اعلام می‌کنند. «جشن ۲۵ سال فعالیت برای تنوع زیستی» شعار امسال است. هدف از انتخاب این شعار، تأکید بیشتر بر فعالیت‌ها و دستاوردهای ملی و بین‌المللی در راستای رسیدن به اهداف کنوانسیون تنوع زیستی بوده است.

کنوانسیون تنوع زیستی از خلال دومین «اجلاس زمین» در سال ۱۹۹۲ در ریودوژانیروی برزیل بیرون آمد. اجلاس زمین هر ۲۰ سال یک‌بار برگزار می‌شود و سران کشورها گردهم می‌آیند برای پیدا کردن راهی مؤثر در آسیب‌رسانی کمتر به زمین. در دسامبر ۱۹۹۳ معاهده بین‌المللی تنوع‌زیستی، اجرایی شد و هم‌زمان، روز جهانی تنوع‌ زیستی نیز به ثبت رسید. هفت سال، برای گرامیداشت و یادآوری جهانی تنوع زیستی در ماه دسامبر جشن می‌گرفتند، تا این‌که در سال ۲۰۰۰ میلادی، این مناسبت جهانی به ۲۲ ماه مه تغییر کرد.

دیگر جای کوچک‌ترین تردیدی نیست که حیات‌ و ممات انسان به تنوع‌زیستی وابسته است. کافی است در نظر داشته باشیم که زندگی بیش از سه میلیارد نفر از ساکنان کره زمین به دریاها و تنوع‌زیستی ساحلی گره خورده است. معاش بیش از یک‌میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر در گرو تولیدات جنگلی است. همچنین یک میلیارد نفر نیز در عرصه‌های خشک و نیمه‌خشک جهان، از محصولاتی که طبیعت این مناطق در اختیارشان می‌گذارد، بهره‌مند می‌شوند. در این کشتی طوفان‌زده که زمین نامیده می‌شود، همه مردم جهان سرنوشتی کم‌وبیش مشابه خواهند داشت، اگر محیط‌زیست و تنوع‌زیستی را جدی نگیرند.

بر اساس گزارشی از نشنال‌جئوگرافیک، ۲۰۰ هزار منطقه حفاظت‌شده در وسعت‌های گوناگون در جهان ثبت شده است؛ اما شش‌میلیون کیلومتر مربع از این عرصه‌ها، فشار و تخریب‌های متنوعی را تحمل می‌کنند که از فعالیت‌های انسانی نظیر کشاورزی، توسعه سکونتگاه‌های انسانی و جاده‌ها و آلودگی نوری رنج می‌برند.

در گزارش نشنال‌جئوگرافیک به مطالعه‌ای اشاره شده که بر اساس آن، محققان ردپای انسان را در مقیاسی جهانی ارزیابی کرده‌اند. این مطالعه نشان داده است که گونه‌های در خطر انقراض و منابع طبیعی، به‌دلیل توسعه سکونتگاه‌های انسانی مورد تهدید جدی قرار گرفته‌اند.

این شرایط درحالی شکل‌گرفته است که ۲۵ سال از کنوانسیون تنوع زیستی می‌گذرد. پیمانی که در ماده شش آن، کشورهای متعهد و امضاکننده (که ایران هم جزو‌شان است) با توجه به توانایی‌ها و شرایط خاص خود، باید طرح‌ها و برنامه‌های ملی استراتژیک حفاظت از تنوع زیستی و استفاده پایدار از آن را تدوین کنند، یا برنامه‌های موجود خود را با هدف حفاظت از تنوع‌ زیستی، انطباق دهند. در عین حال لازم است برنامه‌های استراتژیک بین نهادهای مرتبط یا ذی‌مدخل تا حد ممکن و مناسب یک‌پارچه شود.

از این مفهوم‌ یک‌پارچه‌سازی، گاهی به‌عنوان «جریان‌سازی تنوع زیستی» نیز یاد می‌شود که باید در برنامه عمل ملی و استراتژیک تنوع‌ زیستی درج شده و به مورد اجرا گذاشته شود.

ایران ۲۲ سال پیش با تصویب مجلس شورای اسلامی به کنوانسیون تنوع‌ زیستی ملحق شد. از آن زمان تاکنون، سازمان محیط‌زیست به‌عنوان مرجع فنی و صلاحیت‌دار در این خصوص شناخته می‌شود. با این حال، جست‌وجوی اینترنتی برای به‌دست آوردن برنامه عمل ملی حفظ تنوع زیستی یا طرح ملی استراتژیک برای حفاظت تنوع‌زیستی حاصلی ندارد. گشتی در وب‌سایت سازمان محیط‌‌زیست نیز بی‌ثمر است. همچنین، نگاهی به شرایط اکوسیستم‌های آبی و خشکی، گونه‌های جانوری و گیاهی در ایران و روند دست‌اندازی به طبیعت، عرصه‌های ملی و حتی مناطق حفاظت‌شده، نشان می‌دهد کشور با سرعت سرسام‌آوری در مسیر نابودی میراث طبیعی گام برمی‌دارد. با شرایط اقتصادی و نوع مدیریت در تمام این سال‌ها، حتی نمی‌توان امید داشت که این وضعیت روندی متفاوت داشته باشد.

به نظر می‌رسد به‌جای برگزاری جشن و گرامی‌داشت روز تنوع‌زیستی، لازم است در ایران، «سور عزای» حیات را به سفره نشست.