این روزها نامه‌ای از دفتر اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهوری ایران خطاب به مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت در فضای مجازی و سپس رسانه‌های رسمی منتشر شده است که در آن با درخواست شرکت «ایران خودرو دیزل» مبنی بر حذف فیلتر‌های جذب ذرات معلق از کامیون‌ها تا زمان «رفع تحریم‌های ظالمانه» موافقت شده است. بهانه تعلق قانون در مورد فیلترهای دوده (جذب ذرات معلق) هم عدم کیفیت مناسب سوخت در ایران اعلام شده است. کیفیت تولید سوخت و نصب این فیلترها دو موضوع مجزا از هم هستند، اما نبودن یکی (سوخت با کیفیت مناسب) دلیلی برای حذف کنترل‌کننده دیگر آلایندگی، یعنی فیلترهای جذب ذرات نیست. 

آخرین گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نشان می‌دهد که میزان آلاینده گوگرد در تابستان ۱۳۹۸ در سوخت دیزل عرضه‌‌شده در پنج جایگاه شهر تهران، به‌طور متوسط ۸۰ درصد بیشتر از میزان استاندارد یعنی ۵۰ ذره در میلیون ذره بوده است. این میزان هرچند از سطح استاندارد بیشتر است، اما نه به اندازه‌ای که وجود فیلترهای جذب ذرات معلق را بی‌اثر کند. این مساله وقتی مهم‌تر می‌شود که بدانیم: 

۱. گوگرد یکی از مهم‌ترین دلایل تولید ذرات معلق زیر ۲/۵ میکرون در هواست.

۲. این ذرات معلق مهم‌ترین آلاینده هوای شهرهای ایران به‌خصوص تهران هستند و بیشترین روزهای تیره و سیاه تهران و دیگر کلان‌شهرها را این ذرات رقم زده‌اند.

۳. مهم‌ترین نکته اما این است که این ذرات یکی از اساسی‌ترین عوامل بیماری‌زای ناشی از آلودگی هوا محسوب می‌شوند، چون می‌توانند با  عبور از سد خونی بدن وارد سیستم عروقی شده و علاوه بر سرطان باعث بیماری‌های قلبی عروقی شوند و صدماتی به سلسله اعصاب وارد کنند. از جمله مهم‌ترین موارد مورد بحث در مورد این ذرات، نقش آن‌ها در بیماری‌هایی مانند سکته مغزی، بروز اوتیسم و بیماری‌های تخریب‌گر سلسله اعصاب مانند آلزایمر، ام‌اس و پارکینسون است.

اکنون با نامه‌ای که ظاهرا سعید لیلاز، قائم‌مقام شرکت ایران خودرو دیزل، به اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس جمهوری و هم‌حزبی‌اش در حزب کارگزاران سازندگی ایران، نوشته است، این عامل خطرناک دوباره به هوای شهرهای بزرگ ایران، مخصوصا تهران باز خواهد گشت. 

فراموش نکنید نخستین‌بار این عیسی کلانتری، معاون رییس‌جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست بود که به‌طور جدی از نقش کامیون‌ها در آلودگی هوای تهران سخن گفت و حالا نیز با دستور جهانگیری مبنی بر حذف فیلترهای دوده مخالفت کرده است. هرچند آمارهای ارائه‌شده از سوی کلانتری با اطلاعات موجود در وب‌سایت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران مطابقت ندارد اما اطلاعات این شرکت هم گویای نقش مهم کامیون‌ها است و البته یک مورد دیگر از قلم افتاده است؛ اتوبوس‌های شهری.

متهم ناشناس

در حالی که به استناد منابع مختلف از جمله گزارش‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، اتوبوس‌های شهری (که اتفاقا دیزلی هم هستند و بخشی از آن‌ها را همین شرکت ایران خودرو دیزل تولید می‌کند) مهم‌ترین منبع تولید ذرات معلق زیر ۲/۵ میکرون در هوای تهران هستند، شورای شهر تهران در دی ماه گذشته به ردیف بودجه برای خرید فیلتر دوده رای منفی داد. 

در همان زمان محمد علیخانی، رییس کمیسیون حمل و نقل شورا گفته بود که این فیلترها کارایی لازم را ندارند. در پاسخ به این ادعا در همان زمان یوسف رشیدی، رییس سابق شرکت کنترل کیفیت هوای تهران و استاد دانشگاه شهید بهشتی در مصاحبه‌ای به ایسنا گفت که «فیلتر دوده یک قطعه لوکس و فانتزی نیست و اثبات شده که تا بیش از ۹۵ درصد بر کاهش ذرات تاثیرگذار است». با این همه فیلترهای دوده از ناوگان فرسوده حمل و نقل عمومی تهران حذف شدند تا دودش به حلق مردم برود.

حالا آخرین گام روندی که می‌توان آن را طرح ضربتی افزایش آلودگی هوای تهران و کلان‌شهرها دانست، در حال برداشته شدن است و باید دید مخالفت رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست تا چه اندازه جدی و پایدار خواهد بود. اما یادمان نرود کامیون‌ها و فیلترهای دوده تنها بخشی از این اتفاق هستند و مدعیان امروز در مدیریت شهری تهران خودشان از پذیرش نقش سیستم حمل و نقل عمومی در آلودگی هوای تهران طفره می‌روند.