معمولا اغلب افراد از آلودگی‌های ناشی از مصرف پلاستیک و محصولات پلاستیکی آگاهند. اما عاملی مهم‌تر و حتی بسیار بزرگ‌تر هم وجود دارد که در رده‌بندی آلاینده‌های محیط زیست، بالاتر از پلاستیک و مشتقات آن قرار می‌گیرد: فیلتر سیگار.

ته‌سیگارهای حاوی فیبرهای پلاستیکی بیشتر از هر چیزی در دنیا دور ریخته شده و پراکنده شده‌اند.

به گفته الیزابت اسمیت، که برای بخش سیاست‌گذاری کنترل توتون در دانشگاه کالیفرنیا در سان‌فرانسیسکو کار می‌کند، «بسیاری از سیگاری‌ها تصور می‌کنند فیلترهای سیگار از مواد زیست‌پذیر ساخته می‌شوند.»

اما در واقع، فیلترها از استات سلولز ساخته می‌شوند، ماده‌ای که نوعی پلاستیک است و تجزیه آن ممکن است بیش از یک دهه طول بکشد.

در حال حاضر، اتحادیه اروپا راهکاری برای این مشکل پیدا کرده است. طبق قوانین جدید این اتحادیه، صنایع مرتبط با تولید توتون موظف‌اند به‌عنوان بخشی از طرحی جامع‌تر برای کاهش اقلام پلاستیکی یک‌بار‌مصرف تمام فیلترهای سیگار را از آلاینده‌ها پاکسازی کنند.

اکنون سوال این‌جاست: با توجه به آثار منفی فیلترهای سیگار بر محیط زیست، آیا پاکسازی این فیلترها تاثیر مثبتی در کاهش ابتلا به سرطان ریه در افراد سیگاری نیز دارد؟

مقیاس واقعی مشکل

شرکت‌های تولید دخانیات سالانه نزدیک به شش تریلیون نخ سیگار تولید می‌کنند، که بیش از ۹۰ درصدشان فیلتر دارند. بنابراین حدود یک میلیون تُن پلاستیک تولید و روانه محیط زیست می‌شود.

بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، انداختن ته‌سیگار روی زمین از مهم‌ترین علل آلودگی فضاهای شهری است. حدود دو سوم فیلترها در نتیجه بی‌مسئولیتی سیگاری‌ها، در پیاده‌روها، حاشیه خیابان‌ها و جوی‌های آب رها می‌شوند و به‌واسطه طوفان‌ها و دفع غیراصولی فاضلاب شهری به رودخانه‌ها، دریاها و اقیانوس‌ها می‌رسند.

طبق آمار سازمان حفاظت از اقیانوس‌ها، که مقر آن در واشنگتن است، از سال ۱۹۸۶ که این سازمان برنامه پاکسازی سواحل را آغاز کرده است، ته‌سیگار، در قیاس با سایر آلاینده‌های جمع‌آوری‌شده، رتبه اول آلودگی ساحلی را دارد. داوطلبان این سازمان تاکنون بیش از ۶۰ میلیون فیلتر را از سواحل جمع‌آوری کرده‌اند.

نیک مالوس (Nick Mallos)، مدیر برنامه «دریاهای بی‌زباله Trash Free Seas»، در این باره می‌گوید: «بسیاری از ته‌سیگارهای یافته‌شده را بازدیدکنندگان در ساحل رها می‌کنند.»

نتیجه پژوهشی که اخیرا انجام‌شده نشان می‌دهد ماهی‌ها در آبی که ته‌سیگار فقط در آن خیس خورده و سپس درآورده شده است تنها چهار روز دوام می‌آورند و سپس می‌میرند. به گفته توماس نوونتی (Thomas Novonty)، استاد افتخاری بخش سلامت زمین در دانشگاه سن‌دیگو که در این تحقیق شرکت داشته است، «این آزمایش نشان می‌دهد ته‌سیگار تا چه حد برای محیط زیست سمی و برای موجودات زنده یک زیست‌بوم کشنده است.»

آیا فریبی در کار است؟

فیلترهای پلاستیکی در سال ۱۹۵۰ در راستای مبارزه با ترس از سرطان ریه اختراع شدند. در دود سیگار بیش از ۲۵۰ ماده شیمیایی مضر وجود دارد که فلزات سنگین، آرسنیک و حتی پلوتونیوم ۲۱۰ از جمله آن‌ها هستند. نتیجه تحقیقات نشان داده است که حداقل ۶۹ مورد از این مواد و ترکیبات شیمیایی از عوامل اصلی ابتلا به سرطان هستند.

فیلتر سیگار با هدف جلوگیری از ورود این سموم به بدن و کاهش خطر ابتلا به سرطان ریه ساخته شد. با این حال مطالعات انجام‌شده در میانه دهه ۶۰ میلادی نشان داد که‌ افزودن فیلتر به سیگار میزان نیکوتین و قطران را کاهش می‌دهد و در نتیجه، دود ناشی از سیگار را برای مصرف‌کننده خوش‌آیندتر می‌کند.

با توجه به این نتایج، شرکت‌های سیگارسازی به بسیاری از سیگارهای تولیدی خود فیلتر افزودند و از آن به‌عنوان ابزار بازاریابی استفاده کردند.

در واقع با وجود این‌که فیلتر تا حدودی از میزان دریافت نیکوتین مصرف‌کننده می‌کاست، اما جلوگیری از ورود برخی سموم سیگار به بدن و سبک شدن دود سیگار نیز به‌صورت مستقل به فروش بیشتر سیگار فیلتردار کمک می‌کرد. به‌علاوه، مصرف‌کننده نیز برای پُک‌های خوشایند بیشتر، بیشتر سیگار می‌خرید و دود می‌کرد.

در این حالت، مصرف‌کنندگان به‌واسطه افزایش مصرف به‌طور کلی دریافت‌کننده سموم بیشتری بودند. بدین‌ترتیب، به‌واسطه مصرف سیگار فیلتردار تعداد مبتلایان به سرطان‌های شایع ریه کاهش یافت، اما میزان ابتلا به انواع دیگری از این سرطان مانند آدنوکارسینوما (Adenocarcinoma) در سیگاری‌ها افزایش یافت.

در مجموع، فیلتر سیگار به سلامت سیگاری‌ها کمک چندانی نمی‌کند، اما قطعا برای محیط زیست مضر است.

راهکارهای پیشگیری

در برخی شهرهای جهان، بخشی از درآمد ناشی از افزایش قیمت سیگار برای پاکسازی محیط زیست از آلودگی‌های مرتبط با مصرف آن هزینه می‌شود و در برخی نقاط دیگر، دور انداختن ته‌سیگار برای فرد خاطی جریمه به همراه دارد.

مروین ویترسپون (Mervyn Witherspoon)، متخصص شیمی، راهکار را در تولید فیلترهای سیگار تجزیه‌پذیر و الزام صنعت دخانیات به کاربرد آن می‌داند. او در حال حاضر مشاور شرکت بریتانیایی گرین‌باتس (Greenbutts) است، که روی تولید فیلترهای سازگار با محیط زیست کار می‌کند. در این فیلترها از موادی مانند پنبه، کتان و کنف استفاده شده است.

اما به گفته الیزابت اسمیت، این فیلترها نیز نمی‌توانند راهکار مطلوبی به شمار آیند، چرا که آن‌ها هم به‌هر‌حال سموم سیگار را در محیط زیست پخش می‌کنند. ضمن این‌که تجزیه‌پذیری این فیلترها به‌منزله مجوزی است برای مصرف‌کننده تا ته‌سیگار را در هر مکانی را رها کند و همین مساله نیز مشکل را پیچیده‌تر می‌کند.

در اکتبر سال ۲۰۱۸، پارلمان اروپا طرحی سخت‌گیرانه را ارائه کرد که طبق آن کشورهای اتحادیه اروپا ملزم می‌شوند به کاهش ۵۰ درصدی پلاستیک موجود در فیلتر سیگارهای تولیدی و وارداتی در این اتحادیه تا سال ۲۰۲۵، و کاهش ۸۰ درصدی تا سال ۲۰۳۰، هر‌چند کشورهای اروپایی کاهش میزان پلاستیک فیلتر سیگار طی بازه‌های زمانی اعلام‌شده را رد کردند.

در عوض، شرکت‌های سیگارسازی مسئول برپایی کمپین‌های تبلیغاتی برای افزایش آگاهی عمومی در‌خصوص خطرات سیگار شدند. این شرکت‌ها موظف‌اند علاوه بر نصب جاسیگاری در مکان‌های عمومی، روی پاکت سیگار نیز اطلاعات مربوط به ضررهای زیست‌محیطی مصرف سیگار را درج کنند.

به عقیده مه‌ایو بولگر، از اعضای گروه «دوستان زمین Friends of the Earth»، قانون جدید قدمی رو به جلو است، اما دولت‌ها باید برای پیگیری و اجرای صحیح آن تمهیداتی بیندیشند. او می‌گوید: «ما امیدواریم دولت‌ها پی ببرند توجه به سیاره‌مان از درآمدهای شرکت‌های دخانیات مهم‌تر است.»

منبع: سی‌ان‌ان