چهل‌وسومین جشنواره جهانی فیلم تورنتو، روز پنج‌شنبه ۱۵ شهریورماه (۶ سپتامبر) با فیلم «پادشاه یاغی» ساخته دیوید مکنزی افتتاح شد و طی ده روز، با نمایش بیش‌از سیصد فیلم از هشتادویک کشور جهان، روز یکشنبه ۲۵ شهریور (شانزده سپتامبر) با اعلام جوایز برندگان به کار خود پایان داد. این جشنواره بیش از آنکه یک جشنواره رقابتی باشد، به‌عنوان یکی از بازارهای مهم جهانی فیلم شهرت دارد. در جشنواره امسال که به‌گفته برگزارکنندگان آن، تلاش شده بود تا سهم زنان سینماگر پررنگ‌تر از گذشته باشد، فیلم‌ها در بخش‌های مختلفی چون گالا، نمایش ویژه، مستند، سینمای معاصر جهان، کشف، استادان، جنون نیمه‌شب، سکو، برش کوتاه و طول موج، در بیش‌از پنجاه سالن سینما به‌نمایش در آمد.  

مرد اول (دمین شازل)، زندگی اعیانی (کلر دنیس)، سایه (ژانگ ییمو)، بیوه‌ها (استیو مک‌کویین)،کفرنائوم (نادین لبکی)، جنگ سرد (پاول پاویلوفسکی)، مرگ و زندگی جان دونوان (خاویر دولان)، سقوط امپراتوری آمریکا (دنیس آرکان)، عالی (نیل جوردن) افسانه گربه دمون (چن کایگه)، تخیلی (الیویه آسایاس)، برادرها و خواهرها (ژاک اودیار)، هتل کنار رودخانه (هونگ سانگ سو)، کتاب عکس (ژان لوک گدار)، پترلو (مایک لی) و درخت گلابی وحشی ساخته نوری بیلگه جیلان، تعدادی از آثار فیلم‌سازان مطرحی بودند که در بخش‌های مختلف، ارائه شدند.   

حضور سینماگران ایرانی در جشنواره  

اگرچه سهم کشور ایران در این جشنواره، دو فیلم بلند «سه‌رخ» ساخته جعفر پناهی و «روزهای نارنجی» کار آرش لاهوتی و فیلم کوتاه تاریکی  از سعید جعفریان بود، اما سینماگران ایرانی‌تبار با آثار مختلفی در جشنواره حضور داشتند.

سه‌رخ آخرین ساخته جعفر پناهی، فیلم‌ساز ممنوع الکار (!) ایران، داستان بازیگر معروفی (بهناز جعفری) است که ویدیویی از یک دختر جوان مشتاق بازیگری درافت می‌کند که او به‌دلیل محدودیت‌هایش در شهرستانی دورافتاده از تحصیل در هنر باز مانده است. این بازیگر معروف تصمیم می‌گیرد همراه با یک کارگردان مشهور (جعفر پناهی) در جست‌وجوی دختر، سفری جاده‌ای را آغاز کنند و ...

پناهی در این فیلم نیز همچون آثار قبلی‌اش پس از ممنوعیت کار در ایران، بیش از آنکه به زیبایی‌شناسی در فیلم پرداخته باشد، درگیر نگاه جامعه‌شناسانه به موضوع مورد نظر در فیلم شده است و طبیعتا با پناهی قبل‌از دوران ممنوعیت، فاصله بسیار زیادی دارد.  

«روزهای نارنجی» اولین فیلم بلند داستانی آرش لاهوتی است که سال‌ها با چند مستند ازجمله «روباه و راننده» در فستیوال‌های جهانی مطرح شده است. این فیلم، داستان زنی جدی و مصمم به نام آبان با بازی هدیه تهرانی است که تلاش می‌کند زنان نیازمند به کار را به‌عنوان کارگر فصلی در باغ‌های پرتقال در شمال کشور، استخدام کند؛ اما کینه مردی که عاشق دیرینه او بوده است، موانعی بر سر راهش قرار می‌دهد که لایه‌های دیگری از قصه را در فیلم آشکار می‌کند. «روزهای نارنجی» نه در انتخاب مضمون و نه در ساختار، حرف تازه‌ای ندارد و بیشتر تکرار برخی از فیلم‌های ایرانی اوایل دهه شصت است که تلاش کرده ازلحاظ روایت و ساختار، به‌روزتر شده باشد؛ اما پرداختن به مشکلات زنان مهاجر و نیازمند در جامعه امروز ایران، از نکات مثبت و قابل تامل در شکل‌گیری قصه فیلم است.  

فیلم کوتاه «تاریکی» ساخته سعید جعفریان، روایت ناپدیدشدن جوانی به‌نام سامان  و دختری به‌نام صباست که در تاریکی خیابان‌های شهر در جست‌وجوی اوست. تهیه‌کننده «تاریکی»، رامبد جوان است و این فیلم، در جشنواره کن امسال، نامزد نخل طلای بهترین فیلم کوتاه شد.

از هنرمندان ایرانی خارج از کشور، می‌توان به حضور مریم کشاورز، فیلم‌ساز مقیم آمریکا،  با فیلمی به‌نام «باشگاه افعی در تورنتو» اشاره کرد. کشاورز که در چند فیلم کوتاه و اولین فیلم بلندش به‌نام «شرایط»، نگاهی نه‌چندان پخته و خالصانه به مشکلات اجتماعی جوانان ایرانی داخل کشور داشت، این‌بار به سراغ داستانی متفاوت رفته است. باشگاه افعی، قصه مادری (سوزان ساراندن) را روایت می‌کند که ناگهان باخبر می‌شود پسرش که یک خبرنگار جنگی  است، به‌دست یک گروه تندرو به گروگان گرفته شده و با استیصال تمام، برای رهایی او تلاش می‌کند. گویا کشاورز که بیشتر دوران زندگی و تحصیلاتش را در آمریکا گذرانده، در ساخت فیلمی به زبان انگلیسی و قصه‌ای که در فضای اجتماعی آمریکا می‌گذرد، توانسته است بهتر عمل کند؛ هرچند که بازهم برای پختگی در فیلمنامه‌نویسی و کارگردانی، نیاز به تلاش بیشتری دارد.

علی عباسی، فیلم‌ساز ایرانی‌تبار سوئدی نیز پس‌از موفقیت فیلم اولش شلی در سال ۲۰۱۶، امسال با فیلم «مرز» در جشنواره تورنتو شرکت کرده است. «مرز» داستان زنی مرزبان با چهره‌ای نافرم است که حس بویایی فوق‌العاده‌ای دارد و از این طریق، مجرمان را در مرز شناسایی می‌کند؛ اما یک‌بار که به یکی از مسافران مشکوک می‌شود، موفق به کشف مدرک جرم نمی‌شود و وقتی برای بار دوم نیز با او روبرو می‌شود، راز عجیبی بین این دو آشکار می‌شود. فیلم «مرز» در حال و هوای افسانه‌های قدیمی ایرانی چون جن و دیوها و قدرت‌های ماورایی است که به‌شکلی مدرن و امروزی ساخته و پرداخته شده است و همین باعث شده که بسیاری، فیلم را در رده فیلم‌های ترسناک قرار دهند؛ ژانر یا گونه‌ای که امروزه طرفداران بسیاری در دنیا دارد.  

یاسمن مظفری، فیلم‌ساز ایرانی‌تبار متولد ساسکاتون کانادا، با اولین فیلم بلند خود به‌نام  «دختران پر شور»، از دیگر نام‌های ایرانی حاضر در جشنواره تورنتو بود. فیلم داستان رابطه عاطفی و صمیمی دو دختر جوان پر شور و نشاط است که برای رهایی از برخی قید و بندهای پیرامونشان در شهری کوچک در آمریکا تلاش می‌کنند.  

نازنین بنیادی، دیگر هنرمند معروف ایرانی مقیم آمریکاست که در این جشنواره حضور دارد. او در چند سال گذشته، در فیلم‌های هالیوودی زیادی نقش‌آفرینی کرده و امسال با فیلم «هتل بمبئی» ساخته آنتونی ماراس، بر روی فرش قرمز جشنواره تورنتو قدم گذاشت. این فیلم که براساس مستندی به‌نام «نجات از بمبئی» ساخته شده، داستان حمله تروریستی تندرویان مسلمان پاکستانی به هتل تاج‌محل در شهر بمبئی هند است.

نازنین بنیادی در نقش دختری به نام زهرا با بازیگرانی چون دو پتل و آرمی همر هم‌بازی شده است. در جا به جای این فیلم، از تصاویر واقعی و مستند آن حادثه نیز استفاده شده است.  

دیگر بازیگر ایرانی فستیوال، گلشیفته فراهانی بود که در فیلم «دختران آفتاب»، ساخته اوا اوسون، فیلم‌ساز فرانسوی، نقش اصلی را به‌عهده داشت. این فیلم، داستان چند زن مبارز کرد  ایزدی است که در زمان حمله داعشی‌ها، تصمیم می‌گیرند دربرابر آنان مقاومت و جدال کنند.

فیلم البته دربین منتقدان غربی نمره تمام و کمالی نگرفت و غالبا آن را یک فیلم اکشن فمینیستی با برخی صحنه‌های خوش‌ساخت قلمداد کردند که البته از انسجام و یک‌دستی کامل برخوردار نبود.

اما «همه می‌دانند» اصغر فرهادی که محصول اسپانیاست نیز یکی از فیلم‌هایی بود که با استقبال کم‌نظیر تماشاگران در بزرگ‌ترین سالن‌های سینمای تورنتو با گنجایش بیش‌از هزار نفر نمایش داده شد و تمام بلیت‌های فیلم به فروش رفته بود و بسیاری‌از علاقه‌مندان در صف‌های طولانی، به‌انتظار ایستاده بودند.  

فرهادی در این فیلم با بازی‌های درخشان بازیگران، به‌ویژه خاویر باردم و پنه‌لوپه کروز، درامی تریلر و نیمه‌پلیسی را با روایتی هوشمندانه و قدرتمند به‌تصویر می‌کشد. فیلمی نفس‌گیر که در طول تماشای آن، بیننده با یک درام تمام‌عیار اسپانیایی روبه‌رو می‌شود و نشانه‌ای از یک فیلم‌ساز ایرانی حس نمی‌‌کند؛ هرچندکه عناصر سینمای فرهادی، همچون اسرار پنهان و تجسس در پی کشف رازها و باز کردن لایه‌های پنهان داستان، در طول فیلم خودنمایی می‌کنند.  

فستیوال تورنتو که هر سال با استقبال بسیارخوبی روبه‌رو می‌شود، امسال نیز با وجود گران بودن بلیت‌ها، با استقبال خوبی مواجه شد. این جشنواره به‌نقل از مجله  ورایتی، پس از کن، دومین جشنواره معتبر جهانی است، اما در قیاس با کن و فستیوال‌هایی چون برلین، ونیز و لوکارنو، جشنواره‌ای غیررقابتی محسوب می‌شود. بااین حال، جشنواره تورنتو نیز در چند رشته مختلف، هرسال جوایزی را اهدا می‌کند و  امسال نیز هیات‌داوران برندگان خود را به این شرح اعلام کرد:

فیلم بلند داستانی منتخب تماشاگران: کتاب سبز/ پیتر فارلی

فیلم مستند منتخب تماشاگران: free Solo    / ای چای واسارهلی و جیمی چین

فیلم منتخب تماشاگران در بخش جنون نیمه‌شب: مردی بدون احساس درد / واسان بالا  

بهترین فیلم بلند کانادایی: کرم‌های شب‌تاب رفته‌اند / سباستین پایلوت  

بهترین فیلم کوتاه کانادایی: برادری / مریم جوبیور

بهترین فیلم اول کانادایی:  جاده‌های فوریه / کاترین جرکوویچ

جایزه فیپرشی هیات‌داوران در بخش کشف: شناور مثل پروانه / کارمل وینترز

جایزه فیپرشی داوران در بخش نمایش ویژه: پوست/ گای ناتیف

بهترین کارگردان زن: درخت انجیر/ آلامورک داویدیان  

جایزه نتپک بهترین فیلم آسیایی: زن سوم/ آش میفر/ ویتنام

بهترین فیلم کوتاه بین‌المللی: مزرعه / ساندهیا سوری