نهمین همایش «انجمن ایران‌شناسی اروپا» روز  ۲۲ شهریور، در برلین پایان یافت. در این همایشِ پنج روزه، صدها تن از پژوهشگران، دانشجویان و دوستداران تاریخ و فرهنگ ایران شرکت کردند. موسسه ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین (Freie Universität Berlin) میزبان همایش امسال بود.

پیر فرانچسکو کالیری، مدیر انجمن ایران‌شناسی اروپا، در سخنرانی خود در آغاز همایش گفت دامنه گسترده‌ای که پژوهش‌های این انجمن به آن مربوط است، از تاریخ و باستان‌شناسی گرفته تا مردم‌شناسی، فلسفه و هنر ایران، در برنامه همایش امسال بازتاب داشته است. او افزود: «فرهنگ مرزی نمی‌شناسد و دانش توانایی آن را دارد که همه را گرد هم آورد، به‌ویژه زمانی که سیاست جدایی ایجاد می‌کند.»

این همایش، که هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود، پژوهش‌های ایران‌شناسی از دوران باستان تا دوره معاصر را در‌برمی‌گیرد. آلبرتو کانترا، مدیر موسسه ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین، گفت: «از سال ۱۹۹۱، همایش بزرگی برای انجمن ایران‌شناسی اروپا در آلمان برگزار نشده بود و متاسفانه در چند سال گذشته، تعدادی از مراکز ایران‌شناسی در این کشور تعطیل شدند. موسسه ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین فعالیت‌های گسترده‌ای در این رشته دارد و مرکز مناسبی به نظر می‌رسید تا دوباره ایران‌شناسی را در آلمان برجسته کند.» آلبرتو کانترا، که خود پژوهشگر سنت‌های زرتشتی است، تاکید کرد که ایران‌شناسی در آلمان پیشینه کهنی دارد و باید از توقف این سنت جلوگیری کرد. 

صادر نشدن روادید برای ده‌ها پژوهشگر مقیم ایران

همایش انجمن ایران‌شناسی اروپا بزرگ‌ترین گردهمایی این رشته در اروپا به شمار می‌رود. امسال، علاوه بر پژوهشگران از کشورهای گوناگون، شمار قابل توجهی از استادان دانشگاه و پژوهشگران از داخل ایران نیز در این همایش شرکت کردند. ولی ده‌ها نفر از آن‌ها نیز موفق به دریافت روادید آلمان نشدند. مدیر موسسه ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین با اظهار تاسف از این موضوع، گفت: «تعدادی از سخنرانی‌‌ها در آخرین لحظه به‌دلیل مشکل ویزا از برنامه حذف شدند. ما پیش‌تر به سفارت آلمان در تهران نوشته بودیم که برگزار‌کننده این همایش هستیم و خوشحال می‌شویم آن‌ها برای صدور روادید همکاری کنند. با این حال، تعدادی از متقاضیان موفق به دریافت ویزا شدند و تعدادی نه.»

آلبرتو کانترا، مدیر موسسه ایران‌شناسی دانشگاه برلین، از صادر نشدن روادید برای ده‌ها پژوهشگر مقیم ایران ابراز تاسف کرد.

در همایش امسال، روبرت زیگفرید، مدیر گروه ایران در وزارت امور خارجه آلمان، نیز سخنرانی کوتاهی داشت. او گفت علی‌رغم بحران‌ سیاسی، دادوستدهای دانشگاهی میان ایران و آلمان ادامه پیدا کرده است و اکنون، پژوهش‌های ایران‌شناسی در دانشگاه‌های این کشور شرایط مطلوبی دارد. او در ادامه افزود: «با این حال، آلمان و اتحادیه اروپا در زمینه‌های بسیاری، مانند سیاست منطقه‌ای، به رسمیت نشناختن اسرائیل، برنامه‌های موشکی و مسائل حقوق بشر، منتقد سیاست‌های دولت ایران است.»

پروانه پورشریعتی، استاد کالج تکنولوژی نیویورک و نویسنده کتاب «زوال و سقوط امپراتوری ساسانی»، از سخنرانان این همایش بود. به باور او، هر‌چند اینترنت موجب پیوند بیشتر میان استادان و دانشجویان شده است، لزوم برگزاری چنین همایش‌هایی هنوز کاملا حس می‌شود. پورشریعتی گفت: «آشنایی حضوری و حتی ایجاد دوستی میان متخصصان، همکاری‌ها را جدی‌تر می‌کند و با توجه به این‌که ایران‌شناسی جزو علوم انسانی است، روابط انسانی در این‌گونه همایش‌ها درباره شیوه ارائه مطالب و بحث درباره نگرش‌های گوناگون افراد را از تنهایی در فضای پژوهش بیرون می‌آورد.»

برنامه‌های جنبی

در بخش جنبی همایش، نمایشگاه کتاب و نشریه‌های رشته ایران‌‌شناسی نیز برگزار شده بود. انتشارت توس تنها ناشر از داخل ایران بود که توانسته بود در این بخش شرکت داشته باشد. موسسه ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین نمایشگاهی از اسناد منحصربه‌فردش به زبان پارسی میانه (پهلوی) و نسخه‌های خطی اوستا را نیز در حاشیه همایش برگزار کرده بود. شروین فریدنژاد، پژوهشگر در این موسسه، گفت بیشتر اطلاعات از فضای اجتماعی‌ـ‌سیاسی دوره ساسانی، به‌جز کتیبه‌ها و سکه‌ها، از متونی به دست آمده است که از سده نهم تا یازدهم میلادی، مدت‌ها پس از فروپاشی امپراتوری ساسانی، در دوره اسلامی تدوین شده‌اند. فریدنژاد در ادامه افزود: «اسناد پهلوی در دانشگاه آزاد برلین اغلب اسناد حقوقی، بازرگانی و نامه‌نگاری هستند که به احتمال زیاد برمی‌گردند به اواخر دوره ساسانی و حدود ۳۷ نمونه از آن‌ها در این دانشگاه نگهداری می‌شود. روشن نیست این اسناد چگونه از ایران خارج شده‌اند، ولی زمانی که سر‌و‌کله‌شان در بازار اروپا پیدا شد، بهترین کار این بود پیش از آن‌که در مجموعه‌های خصوصی ناپدید شوند، دانشگاه‌ها برای خرید آن‌ها اقدام کنند.»

اجرای زنده یکی از رسوم زرتشتی

یکی از بخش‌های همایش امسال برگزاری مراسم «جَشَن» (آفرینگان) بود؛ یکی از رسوم کهن زرتشتی که برای شکر‌گزاری برگزار می‌شود. موبد فیروزگری و موبد شهزادی از ایران برای اجرای این مراسم در همایش دعوت شده‌ بودند. استقبال فراوان از این برنامه یک‌ساعته که بیشتر آن به زبان اوستایی بود موجب شد بسیاری از علاقه‌مندان پشت درهای بسته بمانند. 

انجمن ایران‌شناسی اروپا در سال ۱۹۸۳ از سوی گروهی از ایران‌شناس‌های اروپایی و با پشتیبانی «بنیاد دانش اروپا» و «موسسه خاورمیانه و خاور دور ایتالیا»، در رُم شکل گرفت. همایش بعدی این انجمن قرار است در شهر لَیدن (هلند) برگزار شود، شهری که دانشگاه آن یکی از کهن‌ترین بخش‌های ایران‌شناسی دنیا را دارد.