اسماعیل خویی، شاعر و نویسنده ایرانی سرشناس مقیم لندن، با صادق صبا گفت‌وگویی داشته است که در برنامه «آخر هفته با صادق صبا» منتشر می‌شود. در بخش نخست این گفت‌وگو که پنج‌شنبه ۷ تیرماه از تلویزیون ایران‌اینترنشنال پخش شد، خویی از حکایت دلدادگی خود به شعر و فلسفه سخن گفته است. بخش بعدی گفت‌وگو، پنج‌شنبه ۱۴ تیرماه منتشر می‌شود.

دلدادگی همزمان به فلسفه و شعر

خویی که متولد نهم تیرماه سال ۱۳۱۷ است، در این گفت‌وگو می‌گوید پس از فراغت از تحصیل از دانشگاه و بیست‌سال تدریس فلسفه در داخل ایران، با این سؤال بنیادین مواجه شده است که باید کدام عشقش را پی بگیرد: فلسفه یا شعر را؟ او می‌افزاید: «دیدم اگر بخواهم فیلسوف باشم، باید عمرم را وقف فلسفه کنم؛ ولی امکانات در این زمینه، در ایران کم بود؛ چون تدریس فلسفه در آن زمان از الفبای فلسفه و کلیاتی در تاریخ فلسفه فراتر نمی‌رفت». در نهایت خویی به شاعری گرایش می‌یابد؛ خصوصاً آن‌که شعر برایش ابزاری برای مبارزه سیاسی هم بود.

اشعار خویی به  زبان‌های مختلفی ازجمله انگلیسی، روسی، فرانسه، آلمانی و هندی ترجمه شده‌ است.

نگارش کتابی در روش‌شناسی علم

خویی در این گفت‌وگو می‌گوید «روش شناسی علم» و «انقلاب در فلسفه» دو کتابی به قلم او بودند که در سال‌های آغازین انقلاب، آماده نشر بودند، منتها در جریان یورش به خانه‌اش ازسوی انقلابیون مذهبی در تهران، نسخه‌های اصلی آن کتاب‌ها مفقود می شود. او که در آن سال‌ها به‌دلیل فعالیت‌های سیاسی‌اش تحت تعقیب بوده و مخفیانه زندگی می‌کرده، امکان این را هم نداشته است که کتاب‌هایش را دوباره‌نویسی کند.

به گفته خویی، این مسأله به او صدمه روحی می‌زند و به‌نوبه خود، عاملی می‌شود برای دوری او از فلسفه دانشگاهی.

اسماعیل خویی در این گفت‌وگو همچنین می‌گوید که اسلام و سایر ادیان، ضد‌فلسفه‌اند، چون پاسخ انتقادی به پرسش‌های بنیادین بشر را نمی‌پذیرند.  

آشنایی با پوزیتویسم منطقی

یکی از نکات جالب توجه این گفت‌وگو آن است که نشان می‌دهد اسماعیل خویی درمیان ایرانیان، یکی از نخستین کسانی بوده که با پوزیتیویسم منطقی آشنایی مستقیم پیدا کرده است. به گفته خویی، استاد راهنمای او در دوره دکترای فلسفه در دانشگاه لندن، پیتر داونینگ بوده است.

پوزیتیویسم منطقی، نحله‌ای در فلسفه تحلیلی معاصر است که علمگرا و ضد متافیزیک بود و نظریه‌پردازانش کسانی چون شلیک، رودولف کارنپ و اوتو نویرت بودند.

در تاریخ فلسفه علم در ایران، معمولاً نامی از اسماعیل خویی نمی‌رود، ولی این گفت‌وگو نشان می‌دهد که احتمالاً باید جایگاهی برای او در تاریخ فلسفه در ایران قائل شد.