دیوان‌عالی ایالات متحده‌ی آمریکا، روز سه‌شنبه ششم تیرماه موافقت کرد که در مورد امکان تصرف اشیاء باستانی ایران برای پرداخت غرامت به آسیب‌دیدگان بمب‌گذاری سال ۱۹۹۷ اورشلیم، تصمیم‌گیری کند. ایران به‌ اتهام نقش داشتن در آن بمب‌گذاری، به پرداخت ۷۱/۵ میلیون دلار غرامت محکوم شده است.  

به گزارش خبرگزاری رویترز، قضات دیوان‌عالی اعلام کرده‌اند که درخواست معترضان به حکم دادگاه تجدیدنظر در مورد این پرونده را بررسی خواهند کرد.

دیوان‌عالی قرار است در دوره‌ی کاری آینده‌ی خود که از پائیز آغاز می‌شود، در مهرماه سال جاری (اکتبر ۲۰۱۷)، پس از شنیدن استدلال طرف‌های مختلف، در مورد این پرونده تصمیم‌گیری کند.

شعبه‌ی هفتم دادگاه تجدیدنظر آمریکا واقع‌ در شیکاگو، سال گذشته در مورد این پرونده، در حکمی به نفع ایران، اعلام کرده بود که شاکیان نمی‌توانند اشیای باستانی ایرانی را به‌منظور دریافت غرامت خود مصادره کنند، زیرا تعدادی از آنها تحت مالکیت ایران نیست و بخشی دیگر، براساس قانون آمریکا ایمن از مصادره است.

دادگاه‌های آمریکا، برای تصمیم‌گیری در مورد دارایی‌های ایمن از مصادره در آن کشور، به «قانون ایمنی حاکمیت خارجی» (Foreign Sovereign Immunities Act) مراجعه می‌کنند؛ یک قانون فدرال که محدودیت‌های شکایت از نهادهای خارجی در دادگاه‌های آمریکا را مشخص می‌کند و براساس آن، به قربانیان حملات تروریستی اجازه داده شده است تا هرگونه دارایی متعلق‌به دولت خارجی حامی تروریسم را درصورتی‌که مرتبط با نوعی فعالیت‌ تجاری باشد، در ایالات متحده مصادره نمایند.

اصل این دعوای قضایی طولانی‌مدت در دادگاه شیکاگو به یک حمله‌ی تروریستی در سال ۱۹۹۷ برمی‌گردد که طی آن، با انفجار انتحاری سه‌نفر از اعضای گروه شبه‌نظامی حماس در اورشلیم، ۵نفر کشته و هشت شهروند آمریکایی مجروح شدند. این افراد و بستگانشان ازجمله شاکی اصلی، جنی روبین (Jenny Rubin)، از ایران به‌ اتهام نقش داشتن در این ماجرا ازطریق ارائه‌ی آموزش و پشتیبانی نیروهای حماس، در دادگاه آمریکا شکایت کردند. براساس رأی دادگاه، به شاکیان این پرونده، ۷۱/۵ میلیون دلار غرامت تعلق گرفت که آنها پس از امتناع ایران از پرداخت این پول، در یافتن منبعی برای تأمین غرامت خود بودند.  

این افراد، برای دریافت غرامت خود، دست بر روی سه مجموعه از اشیاء باستانی ایرانی گذاشتند که ازجمله شامل اشیای سفالی و زیورآلات پیش‌از تاریخ و هزاران لوح قیمتی با نوشته‌هایی به زبان عیلامی و در اختیار «موزه‌ی تاریخ طبیعی فیلد» شیکاگو و «مؤسسه‌ی شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو» بوده است.

الواح باستانی مذکور باعنوان «مجموعه‌ی پرسپولیس» شناخته می‌شوند و بیش از دو هزار سال قدمت دارند. مالکیت این الواح از آن ایران است؛ اما به‌منظور پژوهش، ترجمه و فهرست‌بندی، از سال ۱۳۱۶ شمسی (۱۹۳۷ میلادی) در امانت بلندمدت دانشگاه شیکاگو بوده است.

موزه‌ها اعلام کرده‌اند مالکیت این اشیا از آن آنهاست، اما شاکیان معتقدند که ایران مالک آنهاست.

قاضی پرونده در دادگاه شیکاگو، با اشاره به قرارداد حکومت‌ وقت ایران با دانشگاه آمریکایی در دهه‌ی ۳۰ میلادی، اعلام کرده بود که این اشیاء برای مقاصد پژوهشی و دانشگاهی ازسوی ایران به دانشگاه شیکاگو سپرده شده و از آنجا که این امانت‌دهی برای مقاصد تجاری نبوده است، نمی‌توان آنها را مصادره کرد.

ایران که در گذشته بارها خواستار بازگرداندن این آثار شده است، حکم دادگاه تجدیدنظر را در مورد ایمن‌بودن آنها از مصادره، درست می‌داند.

دانشگاه شیکاگو در سال‌های گذشته، به‌مرور بیش از ۳۰ هزار شیء باستانی را به ایران بازگردانده‌ است. مت استالپر که نگهداری از این اشیاء را در شیکاگو برعهده دارد، به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفته است که با اتمام فهرست‌بندی و ثبت بقیه‌ی این اشیاء، تمامی آنها به ایران بازگردانده خواهد شد.

در حال حاضر، دیگر موزه‌های آمریکایی هم که در گنجینه‌های خود آثاری باستانی از ایران دارند، با نگرانی در مورد خطر حکم دادگاه‌ها برای مصادره‌ی مجموعه‌های اشیای باستانی ایرانی تحت مالکیتشان، این نزاع قضایی درازمدت را به دقت زیر نظر گرفته‌اند.

حکم دیوان‌عالی آمریکا در مورد این پرونده، احتمالاً بر نتیجه‌ی یک نزاع مشابه درحال بررسی ازسوی قضات این نهاد عالی قضایی نیز تأثیر خواهد گذاشت. در این نزاع مشابه، چهار گروه از شاکیان مختلف به نمایندگی از آسیب‌دیدگان در حملات دیگری که ایران به دست داشتن در آنها متهم شده است، در پی آن‌اند تا غرامت تعیین‌شده ازسوی دادگاه را با مصادره‌ی ۱۷/۶ میلیون دلار از دارایی‌های «بانک ملی ایران» متعلق‌به دولت جمهوری اسلامی، دریافت نمایند.

دیوان‌عالی آمریکا، سال گذشته در مورد یک پرونده‌ی مشابه، حکم کرد که حدود دومیلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده‌ی ایران باید به‌عنوان غرامت به بستگان آمریکایی افرادی پرداخت شود که در انفجار کامیون بمب‌گذاری‌شده ازسوی شبه‌نظامیان حزب‌الله لبنان در سال ۱۹۸۳ در پایگاه تفنگ‌داران نیروی دریایی آمریکا در بیروت و دیگر حملاتی که به ایران نسبت داده می‌شود یا ایران متهم به پشتیبانی از آنهاست، کشته شده‌اند. ایران هرگز مسؤولیت این حملات را نپذیرفته؛ بارها به توقیف این ۲ میلیارد دلار اعتراض و بابت آن از دیوان‌عالی آمریکا به دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه شکایت کرده است.

• واکنش سازمان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به احتمال مصادره‌ی آثار تاریخی ایران در آمریکا

محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری جمهوری اسلامی ایران، چهارشنبه، هفتم تیرماه با اشاره به اینکه در دیوان عالی آمریکا فعلاً تنها زمان برگزاری دادگاه رسیدگی به این شکایت مشخص شده است، اعلام کرد: «هیچ اظهارنظر دیگری در حال حاضر در این زمینه درست نیست و در حال حاضر نمی‌توان هیچ برداشت حقوقی از رأی اخیر دادگاه عالی آمریکا داشت».

به گفته‌ی معاون میراث فرهنگی، در حال حاضر حدود ۳۰ هزار لوح گِلی از الواح هخامنشی در امانت دانشگاه شیکاگو  قرار دارند.

طالبیان افزود: «در گذشته دو محموله‌ی تاریخی ارزشمند، یکی الواح هخامنشی و دیگری آثار چُغامیش را در آمریکا داشتیم که هر دو مورد بحث بودند؛ اما پس از بازگشت آثار چُغامیش به ایران در سال ۱۳۹۴، براساس پیگیری‌های انجام شده، در حال حاضر فقط الواح هخامنشی شیکاگو مورد بحث غرامت هستند».

به گزارش خبرگزاری ایسنا، در اردی‌بهشت‌ماه سال ۹۴، ۱۰۸ اثر تاریخی منحصربه‌فرد مربوط‌به محوطه‌ی چُغامیش در استان خوزستان که ۵۱ سال پیش برای انجام مطالعات علمی ازسوی مؤسسه‌ی شرق‌شناسی شیکاگو از کشور خارج شده بودند،‌ به کشور استرداد و به موزه‌ی ملی ایران منتقل شدند. این آثار تاریخی از جنس گِل و متعلق به شش هزار سال قبل بودند.