فیلم «جوکر» به کارگردانی تاد فیلیپس که از جنجالی‌ترین فیلم‌های سال ۲۰۱۹ است، این روزها اکران عمومی خود را در بسیاری از کشورها شروع کرده و مخاطبان زیادی را به سینما کشانده است؛ تماشاگرانی که مدت‌هاست در انتظار اکران این فیلم بوده‌اند و برای دیدن آن لحظه‌شماری کرده‌اند. 

هدف از دیدن این فیلم، تماشای دوباره‌ شخصیت منفی فیلم «شوالیه سیاه» از سری فیلم‌های بتمن به کارگردانی کریستوفر نولان محصول سال ۲۰۰۸ است که اشتیاق زیادی در میان مردم به راه انداخته است. تب جوکر آن‌قدر بالا گرفته که با اکران این فیلم، پلیس آمریکا در برخی ایالت‌ها به حالت آماده‌باش درآمده است.

پیش از این، وقتی قسمت سوم شوالیه‌ سیاه در سال ۲۰۱۲ در آمریکا اکران شد، مردی در لس‌آنجلس که با شخصیت جوکر همذات‌پنداری می‌کرد مردم را در سالن سینما به گلوله بست. پلیس آمریکا حالا برای آن‌که آن اتفاقات تکرار نشود، نیروهای خود را در سالن‌هایی که جوکر را به نمایش گذاشته‌اند، افزایش داده است.

چند روز پیش نیز رفتار و صداهای عجیب فردی ناشناس در یکی از سالن‌های نمایش جوکر در کالیفرنیا، موجب شد که پلیس فرمان تخلیه‌ سالن سینما را صادر کند. پیشتر خشونت تاثیرگذار جوکر بحثی را در محافل عمومی آمریکا به راه انداخته بود، خصوصا از آن‌جهت که حمل اسلحه در این کشور آزاد است و در چند سال گذشته آمار کشتار گروهی با استفاده از سلاح گرم افزایش یافته است.

جوکر کیست؟

جوکر از شخصیت‌های محبوب کتاب‌های مصور بتمن بود. گفته می‌شود او محبوب‌ترین شخصیت منفی کتاب‌های مصور ابرقهرمانی در طول تاریخ است. با این‌حال جوکر سینمایی با شکل و شمایل فعلی، شخصیت منفی (بد من) دومین سری از فیلم‌های بتمنی «شوالیه ‌سیاه» است که تبدیل به سمبل آنارشیستی (هرج و مرج) و ایستادگی در برابر وضع موجود شده است.

جوکر در فیلم شوالیه سیاه قرار بود زیر سایه‌ بتمن باشد اما با شخصیت‌پردازی قوی و البته بازی درخشان هیث لجر (Heath Ledger) آن‌قدر محبوب شد که حالا تبدیل به شخصیتی مستقل در فیلمی مستقل شده است.

پیش از آن هم جوکر در این سری از فیلم‌ها حاضر بود از جمله در فیلم بتمن محصول ۱۹۸۹ به کارگردانی تیم برتون و با بازی جک نیکلسون. اما هرچقدر جوکر تیم برتون و جک نیکلسون فانتزی و شوخ و شنگ بود، جوکر کریستوفر نولان و هیث لجر واقعی و بی‌رحم از کار درآمده بود. جوکر در آن فیلم شخصیتی است که خشونت را مقدم بر فانتزی نشان می‌دهد؛ شکلی از شخصیت‌پردازی که در فیلم تازه جوکر هم ادامه پیدا کرده است.

جامعه در برابر انسان

جوکر تماشاچیانش را در فضایی شبیه دهه ۸۰ آمریکا غرق می‌کند، که چندان با جهانی که امروز در آن زندگی می‌کنیم غریبه نیست؛ جایی که می‌توان فقر و اختلاف طبقاتی را در گوشه و کنار آن دید. جوکر (آرتور فلک) با بازی خواکین فینیکس (Joaquin Phoenix) مرد فلک‌زده و مجردی است که با مادر رنجورش زندگی می‌کند و از او مراقبت می‌کند. این در حالی است خودش مردی شکننده است، از آشفتگی روانی رنج می‌برد و وقتی درگیر احساسات شدید می‌‌شود نمی‌تواند خنده‌هایش را کنترل کند.

او آرزو دارد در نمایش کمدی تک‌نفره تبدیل به ستاره شود و در یک برنامه تلویزیونی معروف شرکت کند. با این حال چیزی بیشتر از یک دلقک ترحم‌انگیز نیست که در خیابان تبلیغ ساندویچ می‌کند. جوکر داستان سقوط آرتور فلک را روایت می‌کند، مردی گم شده و تحقیر شده از سوی جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند. فلک ابرقهرمان نیست، یکی است مثل هزاران نفری که در جامعه وجود دارند و سعی می‌کنند در جامعه سرمایه‌داری با اختلاف طبقاتی که ثروتمندان مقدم بر فقیران هستند، از پس خودشان بربیاید. جامعه‌ای که هر کس فقط به خودش فکر می‌کند، از مردی که می‌خواهد شهردار شود گرفته تا مجری تلویزیونی مشهور با بازی رابرت دنیرو. جوکر مردی است که از حاشیه اجتماع می‌آید و نادیده گرفته می‌شود و آهسته آهسته تبدیل به شخصیتی منفور می‌شود.

در این فیلم بر خلاف شوالیه سیاه شاهد صحنه‌هایی با جلوه‌های ویژه، اکشن‌های بی‌پایان و شنیدن صدای رعد و برق نیستیم. این‌جا در برابر احساس تنهایی عمیق آرتور فلک قرار می‌گیریم. جوکر در تماشاچی حس عجیبی در خلال حرکات چهره، فرم‌های بدن و نحوه رقصیدنش به وجود می‌آورد. حسی از انزجار و جذابیت، حسی که در عین تنفر از این شخصیت، همدلی را نیز برمی‌انگیزد.

تاد فیلیپس کارگردان ۴۹ ساله جوکر، پیش از این چندین فیلم کمدی پرفروش ساخته بود که حداقل در فرم روایی ارتباطی چندانی با جوکر ندارند. از جمله سری فیلم‌های خماری (هنگ‌اُور) و فیلم مدرسه قدیمی. حتی فیلم قبلی او «سگ‌های جنگی» که داستان دو دلال اسلحه آمریکایی در افغانستان را روایت می‌کند، سرشار از رگه‌های شوخی و کمدی است.

خواکین فینیکس و یک بازی به‌یادماندنی

موفقیت جوکر اما ارتباطی مستقیم با بازی به‌یادماندنی خواکین فینیکس دارد. فینیکس بازیگر ۴۴ ساله آمریکایی که سال ۲۰۱۷ جایزه بهترین بازیگر مرد را برای فیلم «تو واقعا هرگز اینجا نبودی» در جشنواره فیلم کن برد، این‌بار با بازی در نقش جوکر مورد تحسین منتقدان و هیات داوران جشنواره فیلم ونیز قرار گرفت و شیر طلایی این جشنواره را از آن خود کرد.

فینیکس که پیش از این با بازی در فیلم‌هایی مثل «گلادیاتور» یا «راه رفتن روی خط» که این یکی گلدن گلوب بازیگری را برایش به ارمغان آورد، توانایی‌های خود را نشان داده بود، در جوکر غوغا کرده است و یکی از بهترین بازی‌های خود را به نمایش گذاشته است.

نقش‌آفرینی تاثیرگذار و تکان‌دهنده‌ای که می‌تواند نقطه اوج بازیگری او باشد. بسیاری از منتقدان بازی فینیکس در جوکر را با بازی جک نیکلسون در فیلم «درخشش» مقایسه می‌کنند. فینیکس این توانایی را دارد که در حال خنده، عمیقا بگرید و چشمانش نگاه ناامیدش را با مخاطبان در میان بگذارد. این بازی درخشان شاید هیچ شکی برای داوران اسکار باقی نگذارد تا این بازیگر پس از چهار بار نامزدی ناکام بتواند اسکار بهترین بازیگر مرد را امسال با خود به خانه ببرد.

 فیلم جوکر بدون اینکه در دام مبالغه و یا بیماری روانی اغراق‌شده بیفتد، انتقادی منصفانه و تند به شرایط موجود جوامع انسانی است. جوامعی که مشخصات‌شان بحران مالی و حضور همه‌جانبه رسانه‌هاست. جوکر تلاش می‌کند مخاطبانش را در مقابل این سوال قرار دهد که جامعه آمیخته با پول و سرمایه چگونه از انسان سوءاستفاده می‌کند. سکانس‌های خشن این فیلم بیشتر از آن‌که بخواهد به نشان دادن خشونت مشروعیت دهد، نمایش‌گونه است. جوکر در محافل سینمایی اروپایی هم نقدهای مثبت بسیاری گرفته و از آن به‌عنوان یکی از بهترین ساخته‌های سینمایی سال یاد می‌شود.