اسکات پترسون، مولف کتاب "ایران: سفری ورای سرخط ها" در مقاله ای تحلیلی در نشریه کریستین ساینس مانیتور به واکاوی واکنشها در ایران به مواضع گیری های تند اخیر دولت ترامپ نسبت به ایران پرداخته است.

پترسون می­نویسد، درخواست جدید اِیالات متحده از ایران برای کاهش نفوذ مسلط آن کشور بر خاورمیانه نمی­توانست تائیدی صریح تر بر جایگاه ایران به عنوان یک ابرقدرت منطقه ای با قابلیت شکل دادن به وقایع باشد.

مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا این هفته عهد کرد که "دیگر گسترش قدرت ایران" تحمل نخواهد شد، و "ایران هرگز دیگر اختیار تام برای تسلط بر خاورمیانه را نخواهد داشت."

همانطور که قابل پیش­بینی بود، رهبران ایران نیز با گردن­کشی با یادآوری دهه­ها ناکامی رهبران آمریکا در شکست دادن انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ ایران به این مواضع پاسخ دادند.

(دریادار) علی شمخانی، رئیس شورای عالی امنیت ملی ایران، خشم آمریکا و متحدانش را به عنوان بازندگان میدان نبرد قابل درک توصیف کرد و گفت: "تلاشهای ایالات متحده برای محدود کردن قدرت ایران ناموفق بوده اند و این به روشنی نشانگر توان ایران است."

به اعتقاد تحلیلگران، تهدید واشنگتن به "اعمال فشار اقتصادی بی سابقه" به ایران بعید است که محاسبات راهبردی ایران را تغییر دهد. برعکس، این تهدید ممکن است اثر عکس داشته باشد و ایران را مصمم کند تا ظرفیتهای بازدارنده خود را در مقابل تهدیدهای جدید تقویت کند – بویژه با توجه به خروج پرزیدنت ترامپ از توافق جامع هسته ای با ایران.

پیام محسنی، مسئول پروژه ایران در مرکز علوم و روابط بین الملل دانشکده کندی دانشگاه هاروارد می­گوید: "فشار و تحریمهای بیشتر در واقع به ایران انگیزه می دهد نفوذش را در منطقه افزایش دهد و نشان دهد ک یک قدرت منطقه ای قابل ملاحظه است که باید حرمتش حفظ شود."

برای ایران یک راه برای سنجش موقعیتش در منطقه، وزن کشی در برابر دشمنش و متحد کلیدی آمریکا، اسرائیل است. یک معیار دیگر، عملکرد متحدان و ایادیش و توانایی خود برای حمایت از آنهاست.

آقای محسنی می­گوید، "ایران به دنبال آغاز یک جنگ با اسرائیل نیست، زیرا ظرفیتهای نظامی متعارف ایران محدود هستند و یک جنگ رو در رو برای ایران خیلی هزینه بر خواهد بود." اما به اعتقاد وی، پیروزی بشار اسد، رئیس جمهور سوریه و متحد ایران، که با حمایت موثر مستشاران ایرانی و شبه نظامیان شیعه ایادی ایران و قدرت هوایی روسیه به دست آمد، "به آن معناست که ایران توانسته ظرفیتهای بازدارنده خود در مقابل اسرائیل را حفظ کند."

در درخواستهای ۱۲ گانه اش، پومپئو از ایران می خواهد که "محور مقاومت" را که ایران در برابر آمریکا، اسرائیل و عربستان سعودی رهبری می کند برچیند، نیروها و مستشاران نظامی خود را از سوریه و عراق خارج کند، به حمایت خود از ایادیش در گستره لبنان تا یمن خاتمه دهد و برنامه موشکی اش را نیز عقیم کند.

مقامهای ایرانی در به سخره گرفتن این درخواستها متحدالقول بوده اند.

(سرتیپ) امیر حاتمی، وزیر دفاع ایران روز چهارشنبه (دوم خرداد) گفت: "ظرفیتهای موشکی و دفاعی ایران بخش ضروری از توان بازدارندگی ما هستند. اگر دشمنان ما می خواهند به ما فشار وارد کنند، اراده ما برای تقویت ظرفیتهای دفاعیمان تنها تقویت خواهد شد."

کارشناسان مسائل ایران می­گویند تفاوت دیدگاهی که در ارزیابی کارکرد توان نرم و سخت ایران در سطح منطقه، به تنشها دامن می زند. ایران توان خود را عمدتا ً دفاعی می­بیند، برای پیشگیری از هر نوع حمله ای که میتواند بقای نظام را به خطر بیاندازد. اما آمریکا و اسرائیل ایران را قدرتی می­بینند که در حال حاضر با نفوذ تر از هر قدرت منطقه ای دیگر ظرف نیم قرن اخیر ظهور کرده است.

به عنوان مثال، جایی که آمریکا و اسرائیل پیشروی ایران در دو جبهه سوریه و لبنان به مرزهای اسرائیل را یک تجاوز خطرناک می­بینند که می تواند به جنگ بیانجامد، ایران این پیشروی را ایجاد بازدارندگی در مقابل یک حمله متعارف از سوی رقبای بسیار قدرتمندتری مثل اسرائیل و آمریکا تلقی می کند.

ناصر هادیان استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه تهران می­گوید: "ایران در تلاش است تا یک توان بازدارنده موثر در سوریه و لبنان ایجاد کند. این یک نمایش قدرت یا توسعه طلبی نیست...اگر ما توان بازدارندگی مان را ددر مقابل اسرائیل از دست بدهیم، این امنیت ما را شدیدا ً در معرض تهدید قرار خواهد داد.."

آقای هادیان می­افزاید: "برداشت اینجا این است که آمریکا به دنبال تغییر رژیم است...تصمیم­گیری­ها بر اساس ملاحظات امنیتی ایران انجام خواهند شد، نه بر اساس آنچه ترامپ بگوید یا انجام دهد."

به گفته این استاد دانشگاه، اصولگرایان در ایران "دقیقا ً مشابه ترامپ می­اندیشند، اینکه باید قوی بود و هر کجا که امکان دارد آمریکا را به چالش کشید، ما باید یک توان بازدارندگی موثر در برابر آمریکا داشته باشیم و تنها در آن صورت محاسبات استراتژیک آمریکا (نسبت به ایران) تغییر خواهد کرد."

ایهود یاری، استراتژیست اسرائیلی که برای مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک کار می کند، در تازه ترین تحلیلی که در فصلنامه آمریکن اینترست منتشر کرده می نویسد: "سپاه پاسداران جمهوری اسلامی مصمم است که سوریه را به سکوئی برای یک جنگ آتی با اسرائیل تبدیل کند، اما ایران برای رویارویی عجله ای ندارد." به اعتقاد این تحلیلگر اسرائیلی، رهبران ایران فعلا  به دلیل حملات هوایی اسرائیل، از طرح قبلی خود برای استقرار نیروهای حزب الله (لبنان) و سایر شبه نظامیانشان در نزدیکی سرحد جولان صرفه نظر کرده اند.

ایهود یاری می­افزاید، یک جنگ گسترده تر تقریبا ً غیر قابل اجتناب است، چرا که برای اسرائیل، متحدان و زیرساختهای ایران در سوریه نشانگر یک شکست عظیم استراتژیک هستند که تبعات وسیعی دارد. او می افزاید: "اسرائیل نه تنها باید با ابقای رژیم اسد – که یک متحد حیاتی برای ایران و حزب الله است – مواجه شود، بلکه باید شاید ظهور قدرت نظامی ایران در همسایگی اش نیز باشد."

شروطی که آمریکا برای ایران طرح کرده فهرست آشنایی است که ایرانیان از رؤسای جمهور متوالی در دوره های مختلف شنیده اند. اما هیچگاه مثل امروز ایران در چنین موقعیت ممتازی به لحاظ نفوذ نبوده، موقعیتی که به واسطه سالها جنگ علیه داعش در عراق و سوریه و عقب نشینی آمریکا از منطقه در عهد اوباما نصیبش شده است.

اما توسل به اقدام نظامی برای متوازن کردن برداشتها و ترسیم خطوط قرمز یک بازی خطرناکی است. به عنوان مثال در فوریه، ایران یک پهباد مسلح را داخل اسرائیل فرستاد، که ساقط شد. اما آنوقت در حمله تلافی جویانه اسرائیل به مواضع ایران، یک فروند هواپیمای F16 اسرائیلی در اثر آتش پدافند ارتش سوریه ساقط شد. باز اسرائیل حمله هوایی متقابلی کرد که در آن به پدافند هوایی سوریه صدماتی وارد شد.

مدتی بعد، ایران عهد کرد که به خاطر حمله هوایی اسرائیل به مقر پهبادهای ایران در پایگاه T4 سوریه که به کشته شدن ۷ نیروی ایرانی سپاه منجر شد، از اسرائیل انتقام بگیرد.

دو هفته پیش، اسرائیل ایران را به شلیک ۲۰ موشک کاتیوشا به اراضی تحت اشغال آن کشور در جولان متهم کرد. این هفته اسرائیل تعداد اعلام شده موشکها را به ۳۲ فروند افزایش داد که بر اساس گزارشها، خسارت چندانی وارد نکرده اند. اسرائیل در واکنش با موجی از حملات هوایی، ۲۰ هدف ایرانی را در سوریه هدف قرار داد. فرماندهان نیروی هوایی اسرائیل گفتند سوریه برای دفع این حمله بیش از ۱۰۰ موشک به سمت جنگنده های آنها شلیک کرده و آنها نیز پنج پایگاه موشکی سوریه را منهدم کرده اند. مقامهای اسرائیلی بدوا ً گفتند که ۵۰ هدف ایرانی را هدف قرار داده و بخش قابل توجهی از زیرساختهای نظامی ایران در سوریه را منهدم کرده اند.

ایران هر نوع خسارت جدی را تکذیب کرد و هیچ یک از طرفین شواهد چندانی از این حادثه ارائه نکردند. اما شعارهایی که متعاقبا ً(از سوی دو طرف) مطرح شد از امکان تشدید خشونتها در هر لحظه خبر میدهند.

اندکی بعد از حملات اسرائیل، آیت الله احمد خاتمی در نماز جمعه تهران گفت: "ایران قابلیتهای موشکی اش را روز به روز تقویت خواهد کرد تا رژیم اشغالگر اسرائیل، خوابش آشفته شود با این کابوس که اگر کار احمقانه ای انجام دهد، ما تل آویو و حیفا را با خاک یکسان خواهیم کرد."

اما به دور از جنجالها، صداهای دیگری هم به گوش می­رسد.

یک تحلیلگر اسرائیلی می گوید، برای کاهش خطر جنگ، اسرائیل باید اهدافش درباره حضور ایران در سوریه را محدود کند.

اِران اِتزیون، عضو سابق شورای امنیت ملی اسرائیل و رئیس اندیشکده دیالوگ استراتژیک در تل آویو در تحلیلی که در توسط شورای اروپایی روابط خارجی منتشر شده می نویسد: "هدف اعلام شده اسرائیل مبنی بر محروم کردن ایران از هر نوع حضور نظامی در سوریه هدفی غیر قابل تحقق است."

به نوشته اتزیون، اسرائیل باید برای مواجهه با این چالش، از طیف وسیعی از قابلیتهای آشکار و پنهان نظامی توام با دیپلماسی هوشمند بهره بگیرد و در غیر این صورت، با خطر یک جنگ مهار نشده چند کشوری مواجه خواهد شد که خاورمیانه از سال ۱۹۷۳ دیگر شاهد آن نبوده است.

به موازات مقاله اتزیونُ شورای اروپایی روابط خارجی تحلیلی از کیهان برزگر، رئیس انستیتو مطالعات استراتژیک خاورمیانه در تهران منتشر کرده است. در این مقاله آقای برزگر می نویسد ایران نیز باید اهداف و تهدیدات خود را برای کاهش خطر جنگ متوازن کند.

برزگر می­افزاید: "تهران مصمم است از یک رویارویی جدی با اسرائیل اجتناب کند و در ایجاد پایگاه­های نظامی در جنوب سوریه و نزدیک اسرائیل نیز با احتیاط عمل می­کند. یک جنگ تمام عیار با اسرائیل توجیه حضور ایران در سوریه را که مبارزه با گروهای تروریستی است را از بین میبرد. در عوض، ایران اطمینان دارد که می تواند با ترفندهای (جنگ) غیر متقارن، یک موازنه قدرت ایجاد کند." منظور از ترفندهای جنگ غیر متقارن، تکیه بر نیروهای متحد ایران مثل حزب الله و تاکتیکهای غیر متعارف است که به یک جنگ رو – در – رو تمام عیار نمی انجامد.