ماه سپتامبر، در بریتانیا و آمریکا ماه اطلاع‌رسانی درباره PCOS است. حدود ۱۰ درصد زنان در سنین باروری دچار این اختلال غدد درون‌ریز می‌شوند که سندروم تخمدان پرکیست یا همان PolyCystic Ovary Syndrome نام دارد.

این بیماری زندگی زنان را از سن بلوغ دچار اختلالات زیادی می‌کند. در بسیاری از مواقع، زنان به‌خاطر فشار روحی عوارض ناشی از این سندروم، از صحبت درباره آن پرهیز می‌کنند. بسیاری از پزشکان هم چون این بیماری خطرناک و کشنده نیست و درمان قطعی ندارد، وقت زیادی برای توضیح چون و چرایی بیماری صرف نمی‌کنند و به تجویز موقت داروهای هورمونی (مانند قرص‌های ضدبارداری) یا داروهایی که بر قند خون و عملکرد انسولین اثر دارند (مانند متفورمین)، بسنده می‌کنند. عوارض و شدت این اختلال از فردی به فرد دیگر متفاوت است و آگاهی‌رسانی و مشاوره در کنترل آن‌ بسیار ضروری است چون در بیشتر موارد، عوارض پس از دوره‌ای درمان و رژیم غذایی موقت، برمی‌گردد. کسب اطلاع درباره این اختلال هم برای زنان مبتلا اهمیت دارد و هم برای مردانی که در زندگی این زنان شریک‌اند.

دقیقا مشخص نیست چرا PCOS اتفاق می‌افتد. به زبان ساده، مشکل این‌جاست که تخمدان‌ها کیست‌ می‌سازند و تعداد زیادی هم می‌سازند (تصور کنید که کیست‌ها مانند کندوی عسل دور تخمدان را گرفته است)، میزان هورمون‌های مردانه (آندروژن) بالا می‌رود و بدن به انسولین مقاوم می‌شود. تمامی این‌ها می‌تواند باعث بروز عوارضی همچون اضافه وزن، ریزش و نازک شدن مو، جوش صورت، رشد موهای زائد (هیرسوتیسم)، پریود نامرتب، اختلال در خواب، تغییر خلق‌وخو و نازایی شود. تمام این عوارض باهم یا به یک شدت، در همه‌ زنان مبتلا دیده نمی‌شود. این اختلال درمان قطعی ندارد و حتی پس از یائسگی، عوارض آن به نوعی در زن مبتلا ادامه دارد. با مصرف قرص‌های هورمونی که متداول‌ترینشان قرص ضدبارداری است، بعضی عوارض به‌صورت موقت کم می‌شود اما مدتی بعد از توقف مصرف دارو، برمی‌گردد. رژیم غذایی و تحرک عوامل موثری برای کاهش عوارض‌اند.

کسانی که تخمدان‌های پرکیست دارند عمدتا به انسولین مقاوم می‌شوند، بنابراین وقتی غذا می‌خورند انسولین زیادتر از حد معمول ترشح می‌شود و انسولین مازاد باعث چربی‌سازی مخصوصا در محدوده شکم می‌شود. برای کنترل قند خون و انسولین، پزشکان داروی متفورمین تجویز می‌کنند که داروی اصلی دیابت است و باید تا آخر عمر مصرف شود که البته خودش عوارض گوارشی‌ای دارد که خیلی از زنان نمی‌توانند آن‌ را تحمل کنند. مقاومت برابر انسولین و بالا بودن قند خون این زنان را مستعد ابتلا به دیابت می‌کند. نتیجه‌ احتمالی دیگر PCOS یعنی افزایش فشار خون هم که خودش منشاء مشکلات متعددی است. از مهم‌ترین عوارض این بیماری که می‌تواند زندگی زنان را زیرورو کند نازایی است؛ اکثر زنان مبتلا به PCOS برای بارداری نیاز به دوره‌های درمانی و گاه جراحی دارند.

نکته قابل تذکر این است که صرفا اضافه وزن، پریود نامنظم یا صورت پر‌جوش نشانه PCOS نیست و به هیچ عنوان نباید با تشخیص شخصی دارو مصرف کرد، به‌خصوص که استفاده از داروهای هورمونی (مانند داروهای ضدبارداری) می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری داشته باشد. برای تشخیص این بیماری، آزمایش خون و سونوگرافی لازم است و باید از سوی پزشک تشخیص داده شود. به‌جز داروهایی که برای عوارض شدید این اختلال ممکن است تجویز شود، تغییر سبک زندگی می‌تواند در کنترل آن بسیار موثر باشد. اما باید در نظر گرفت که تاثیر آن‌ها بر بدن فرد مبتلا مشابه بدن انسان سالم نیست. به طور مثال، زنانی که PCOS دارند بسیار سخت وزن کم می‌کنند؛ درست است که کاهش وزن به خودی خود کار آسانی نیست اما چون بدن این زنان به انسولین مقاوم است و اکثرا متابولیسم پایینی دارند، کار برایشان بسیار سخت‌تر است. مسلما مصرف کالری کمتر راه‌گشاست اما به این سادگی هم نیست. مشکل اصلی این افراد مصرف قند است. نه تنها قندی که در شکلات و شیرینی است بلکه حتی قند میوه‌ها باید به اندازه مصرف شود و همین‌طور قندهای افزوده‌شده به باقی مواد خوراکی مصرفی روزانه. از طرف دیگر، استفاده از مواد خوراکی با فیبر بالا بسیار موثر است.

بهترین رژیم غذایی برای این اختلال این است که کربوهیدرات‌های پیچیده مصرف بشود که قند را کم‌کم در خون آزاد می‌کند. بهترین مثال استفاده از نان و برنج و پاستای قهوه‌ای به‌جای نان و برنج و پاستای معمولی است. یا میوه‌هایی را ترجیح بدهید که فیبر زیاد دارند و قند کمتر، مثلا سیب و گلابی خوب‌اند و هندوانه بد! پروتئین و چربی‌های خوب (مثل حبوبات، دانه‌های روغنی، آجیل، ماهی‌هایی مثل سالمون و تن) هم نباید از رژیم غذایی حذف بشوند.

ورزش و پیاده‌روی برای بالا بردن سوخت‌و‌ساز عالی است، اما باز باید دقت داشت که مثلا برای این زنان یک‌ ساعت ورزش ملایم ممکن است جواب دلخواه را ندهد اما ورزش ده دقیقه‌ای شدید که ضربان قلب را بالا می‌برد چرا. باید به سوخت‌و‌ساز بدن کمک کرد. ولی در نهایت، مراقبت همیشگی لازم است. صحبت از رژیم غذایی و ورزش چند‌ماهه یا چند‌ساله نیست. این زنان در تمام طول عمر خود باید به‌دقت تغییرات وزن، قند خون و فشار خون خود را کنترل کنند.

آن بخش از عوارض این بیماری که روی ظاهر زن‌ها اثر زیادی می‌گذارد، به‌راحتی می‌تواند اعتمادبه‌نفس آن‌ها را کاهش دهد و باعث افسردگی و اضطراب بشود. اضافه وزن و جوش‌های صورت دو عامل مهمی هستند که می‌توانند این زنان را از جمع فراری بدهند و اعتمادبه‌نفسشان را پایین بیاورند. نازایی و عواقب آن می‌تواند در روابط و زندگی شخصی‌شان تاثیر قابل توجهی بگذارد و از بزرگ‌ترین چالش‌هاست. اطرافیان در این بخش نقشی بسیار حیاتی دارند چون همان‌طور که می‌توانند با حمایت فکری و روحی به فرد کمک کنند، به همان اندازه می‌توانند با اظهار‌نظرهای غیرعلمی تاثیر مخربی داشته باشند.

گفتن جمله‌هایی مثل «برای کاهش وزن فقط اراده لازم داری»، «از شکلات و شیرینی بزن، جوش‌های صورتت خوب می‌شن»، «من خودم با این رژیم ۱۲ کیلو کم کردم» یا پیشنهاد مصرف داروهای مختلف و درمان‌های خانگی که روی شما یا دیگران جواب داده است، دردی از زنان مبتلا به PCOS درمان نمی‌کند. بهترین کار این است که آن‌ها را به تحرک و ورزش، خوردن غذای سالم و مراجعه به پزشک تشویق کنید. 

موسسه‌های خیریه و انجمن‌های مختلفی در آمریکا و بریتانیا در حوزه PCOS فعالیت می‌کنند. یکی از بخش‌های عمده کار آن‌ها اطلاع‌رسانی است چون در بسیاری از مواقع، این بیماری تشخیص داده نمی‌شود تنها به این دلیل که زنان عوارض ناشی از آن را طبیعی تلقی می‌کنند یا خودشان را برای داشتن اضافه وزن، خلق‌وخوی متغیر یا صورت پرجوش سرزنش می‌کنند. از هر ده زن، یک زن تمام عمرش را با این بیماری درگیر است و این رقم کمی نیست. شاید در اطراف شما هم کسی باشد که در خاموشی، از این اختلال هورمونی رنج می‌برد.