در همایشی که با نام «حقوق بشر و کرامت انسانی» با حضور ابراهیم رییسی، ریاست قوه قضاییه در تهران برگزار شد، سخنرانی محمدجواد ظریف بیش از هر سخنران دیگری واکنش به همراه داشت. او در این مراسم به تحسین از ابراهیم رییسی پرداخت که خود متهم به اعدام‌های بی‌شمار در سال ۶۷ است و در وصف او گفت: «آیت‌الله رییسی به عنوان رییس قوه قضاییه بیشترین تاکید را بر موضوع حقوق بشر داشته‌اند و یکی از برنامه‌های ایشان نیز پیگیری موضوعات و مقوله‌های حقوق بشری است».

صرف‌نظر از پیشینه سیاهی که برای ابراهیم رییسی به گواه اظهارات آیت‌الله منتظری ثبت شده، معلوم نیست در مدت زمان اندکی که از انتصاب او به ریاست قوه قضاییه می‌گذرد، ظریف کدام کارنامه او را مبنای قضاوت خود قرار داده که معتقد است رییسی بیشترین تاکید را بر موضوع حقوق بشر دارد.

اما صرف‌نظر از این سخن او که واکنش‌های بسیاری را در سطح رسانه‌ها دامن زده، ‌ظریف سخنان غرایی در خصوص ضرورت رعایت حقوق بشر ایراد کرد که به نوبه خود پرسش‌های مهم‌تری را برانگیخت.

او گفت که «در جمهوری اسلامی ایران مبنای مشروعیت، قدرت، امنیت، پیشرفت و استقلال چیزی جز مردم نیست» و افزود که «اهمیت حقوق بشر تا آنجاست که آن را وظیفه‌ای الهی می‌دانیم و معتقدیم که در آخرت باید پاسخگوی آن باشیم». او تا آنجا پیش رفت که گفت: «حقوق بشر برای ما ابزار نیست بلکه بر اساس آیه «لقد کرمنا بنی آدم»، حقوق بشر برای ما اصالت ذاتی دارد.»

شکی نیست که تک‌تک این سخنان، عباراتی ارزشمند و ذی‌قیمت‌اند و تردیدی در آن نمی‌توان روا کرد. اینکه او برای حقوق بشر «اصالت ذاتی» قائل است، سخنی بس دل‌نشین است که بر اساس آن نباید بین یک ایرانی مسلمان و ایرانی بهایی فرقی قائل شد. اما آیا چنین است؟

آنچه بیش از هر چیز در سخنان ظریف پرسش‌برانگیز بود، اینکه او در همین سخنرانی اذعان داشت «حتما ما ایرادهایی در زمینه حقوق بشر داریم». حال بر مبنای همین اعتراف او پرسش این است که ایرادهای حقوق بشری در جمهوری اسلامی در چه حد است؟ آنچه او از ایرادهای حقوق بشری در جمهوری اسلامی اعتراف می‌کند، از عدد یک تا ۱۰۰ می‌تواند متناوب باشد. آیا او ایرادهای حقوقی بشری جمهوری اسلامی را جزیی می‌داند یا کلی؟ آیا او نقض حقوق بشر را در جمهوری اسلامی موردی می‌داند یا سیستماتیک؟ پاسخ او به قضاوت مجامع حقوق بشری که تاکنون ده‌ها بلکه صدها گزارش و قطعنامه با مضمون نقض حقوق بشر در ایران صادر کرده‌اند، چیست؟

ظریف یک بار خود را «استاد حقوق بشر» دانست که بیش از «۳۰ سال» این رشته را تدریس کرده است. او صرف‌نظر از این پیشینه آکادمیک که برای خود قائل است، در جایگاه وزیر خارجه شاهد واکنش‌های مجامع حقوق بشری به وضعیت حقوق بشر در ایران نیز بوده است. اما وزارت خارجه تحت امر او بدون استثنا تک‌تک قطعنامه‌هایی را که همچون خود ظریف اشاره به وجود «ایرادهای حقوق بشری» در ایران دارند،‌ مردود دانسته است بدون آنکه اندکی اعتراف به آن داشته باشد که لااقل برخی ایرادهای آن مجامع بر وضعیت حقوق بشر در جمهوری اسلامی درست است؛ همچنان که خود ظریف اجمالا به آن اذعان کرده است.

در این یادداشت فرصت آن نیست که به پرونده نقض فاحش و سیستماتیک حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران پرداخته شود. اما ‌یک پرسش مهم وجود دارد که اگر ظریف بتواند به آن پاسخی قانع‌کننده بدهد، پرسش بزرگی را پاسخ داده است و آن اینکه:

جمهوری اسلامی در اثبات برنامه غنی‌سازی صلح‌آمیز خود بارها به این حقیقت عریان استناد کرده که هزاران هزار ساعت اجازه بازرسی به آژانس بین‌المللی اتمی به عنوان یک «مرجع بین‌المللی» داده است. اگر چنین است، چگونه است که از سال ۲۰۱۱ تاکنون جمهوری اسلامی به هیچ یک از گزارشگران حقوق بشر (احمد شهید، عاصمه جهانگیر و جاوید رحمان) که از سوی شورای حقوق بشر سازمان ملل به عنوان «مرجع » رسیدگی به وضعیت حقوق بشر در ایران منصوب شده‌اند، اجازه حتی «یک دقیقه» بازرسی از ایران نداده‌ است؟

به عبارت دیگر، پرسش این است که چه فرقی است بین بازرسان آژانس به عنوان یک مرجع رسمی و گزارشگر منصوب از سوی شورای حقوق بشر به عنوان یک مرجع رسمی دیگر؟ چگونه است که هزاران هزار ساعت اجازه بازرسی به آژانس داده می‌شود ولی به شورای حقوق بشر داده نمی‌شود؟

گویند «آن را که حساب پاک است از محاسبه چه باک است». به مصداق این سخن نغز، جمهوری اسلامی تاکنون اجازه هزاران ساعت بازرسی را به آژانس داده است. بر همین مبنا، اگر اجازه یک دقیقه بازرسی به گزارشگر حقوق بشر داده نشده، باید از ظریف پرسید اندازه ایرادهای حقوق بشری -که او خود اعتراف دارد- به راستی تا چه حد است؟  این بیم و واهمه از پذیرش گزارشگر حقوق بشر به‌ راستی برای سرپوش نهادن بر کدام فجایع انسانی است؟ با این وضعیت وخیم آیا او می‌تواند مدعی باشد که جمهوری اسلامی برای حقوق بشر «اصالت ذاتی» قائل است؟