مراسم سی‌وهفتمین دوره «جایزه کتاب سال» و بیست‌وهفتمین دوره «جایزه جهانی کتاب سال»، اگر چه به سنت هر ساله با حضور رییس جمهوری و در تالار وحدت برگزار شد، اما خبر آن در میان هیاهوی انتخابات مجلس و رد صلاحیت‌ها گم شد.

حسن روحانی که پیش از این مراسم کتاب سال را محملی می‌دانست برای دفاع از آزادی بیان و قلم، در این جلسه که عصر ۱۶ بهمن ماه برگزار شد، بر این نکات هم تاکیدی نکرد و تنها اشاره‌ای کرد به اهمیت نقد کتاب و مابقی سخنانش به توضیحات و انتقاداتی درباره فشار اقتصادی، تحریم‌های آمریکا و تهدید ترامپ برای حمله به ۵۲ مرکز فرهنگی ایران متمرکز شد.

رشد ۱۵ درصدی کتاب در ده ماه اول سال ۱۳۹۸

گزارش عباس صالحی،‌ وزیر ارشاد جمهوری اسلامی اسران، اگرچه در شروع با اشاره به تحریم‌ها و تاثیر‌ آن بر اقتصاد کشور بود، اما در ادامه آمارهایی را ارائه داد تا نشان دهد نشر کشور به‌رغم تحریم‌ها، در شاخص‌ها رو به پیشرفت بوده است.

برای نمونه او گفت که در ده ماه اول سال جاری بیش از ۸۲ هزار عنوان کتاب منتشر شده که ۱۳ درصد بیشتر از سال گذشته است، ۱۲۱میلیون جلد کتاب تولید شده که ۱۵ درصد بیش از سال گذشته است، و در نهایت اعلام کرد که گردش مالی کتاب در نمایشگاه بین‌المللی و ۲۳ نمایشگاه استانی بالای ۳۰۰میلیارد تومان بوده است.

براساس گزارشی که خبرگزاری کتاب از این سخنرانی منتشر کرد، آقای صالحی گفت: «از ابتدای سال جاری تاکنون، ۶۰ کتابخانه ساخته شده و ۲۰ کتابخانه نیز تا پایان سال جاری ساخته خواهد شد و ۸۰ شهر صاحب کتابخانه‌های جدید شده‌اند.»

انتخاب و معرفی ۲۱۳ کتاب

جایزه کتاب سال به مانند دوره‌های گذشته به بررسی و داوری کتاب‌ها در حوزه‌های مختلف فکری، فرهنگی، تاریخی، هنری، علمی و کودک و نوجوان که در سال قبل(۱۳۹۷) و برای نخستین‌بار در ایران منتشر شده‌اند، می‌پردازد.

برابر آماری که محمدعلی مهدوی‌راد (دبیر علمی جایزه کتاب سال) در نشست روز ۱۶ بهمن ارائه داد، ۴۶هزار و ۲۵۴ عنوان کتاب چاپ اول در سال گذشته منتشر شد و دبیرخانه داوری کتاب سال از تمامی داوران ۳۷ دوره گذشته خواست تا اگر اثری را شایسته بررسی در این دوره تشخیص دادند، به دبیرخانه معرفی کنند.

در نهایت ۱۲ موضوع اصلی در ۷۲ گروه از سوی ۶۵۰ داور مورد بررسی قرار گرفتند و در دو مرحله، ۲۱۳ اثر به عنوان کتاب‌های سال و شایسته تقدیر انتخاب شدند.

اصولا کتاب‌هایی جایزه کتاب سال را به خود اختصاص می‌دهند که بتوانند نمره بالای نود را از ۱۰۰ نمره به دست آورند و کتاب‌های تقدیری هم بین ۸۰ تا ۹۰ نمره را باید برای مولف به ارمغان آوردند تا بتوانند در فهرست برندگان جایزه کتاب‌های تقدیری قرار بگیرند.

رمان و داستان برنده نداشت

شاید از اتفاقات جالب جایزه کتاب امسال انتخاب دو کتاب به صورت مشترک در بخش شعر باشد.

کتاب نخست «رارا» مجموعه سروده‌های پانته‌آ صفایی بروجنی است که عمدتا در فضای عروضی و با قالب‌های کلاسیک شعر می‌گوید.

واهه آرمن دیگر شاعری است که کتاب «به رنگ دانوب» او توانست جایزه مشترک بخش شعر را به‌دست آورد.

بخش داستان کوتاه و بلند نتوانست امتیازهای لازم را برای قرارگیری در بخش اصلی جایزه کتاب سال به دست آورد و در مقابل یک کتاب مجموعه داستان کوتاه و نیز دو رمان توانستند جایزه بخش رمان و داستان تقدیری را از‌ آن نویسندگانشان کنند.

در بخش داستان کوتاه، کتاب «در گردنه حیران»  نوشته حسین لعل بذری و در بخش رمان و داستان بلند، دو کتاب «وضعیت بی‌عاری» حامد جلالی و «دور زدن در خیابان یک‌طرفه» نوشته محمدرضا مرزوقی جایزه‌های تقدیری را به‌دست آوردند.

همین اتفاق در بخش هنر نیز رخ داد به این معنا که برخلاف سال گذشته که کتاب داریوش طلایی جایزه اصلی را به دست آورده بود، امسال هیچ کتابی به این مرحله راه نیافت.

در بیست‌وهفتمین دوره «جایزه جهانی کتاب سال» نیز آثاری از نویسندگان چینی و نیز یکی دو نویسنده اروپایی جایزه اصلی را به‌دست آوردند. کتاب «تاریخ قصه‌نویسی ایران: از اوستا تا قرن ۲۱ میلادی»  اثر مو هونگ یان از دانشگاه جه‌جیانگ از جمله این کتاب‌ها بود که در سال ۲۰۱۹ منتشر شده است.

جایزه‌ای با اعتبار کم نزد نخبگان ادبی و هنری

 جایزه کتاب سال به دلیل نگاه دولتی که بر آن حاکم است، کمتر به چشم می‌آیدو محافل ادبی و هنری به آن با دیده تردید می‌نگرند و هیچ‌گاه برندگان آن نتوانسته‌اند از منظر افکار عمومی و نزد نخبگان آن حوزه، اعتباری برای بردن این جایزه به دست آورند.

در سال‌های دولت احمدی‌نژاد اما با افزایش میزان جایزه به ۵۰ سکه طلای تمام بهار، نگاه‌ها به این جایزه جلب شد. اگر چه مشخص نیست که در این دوره‌های اخیر که دولت با کمبود بودجه و وضعیت تحریمی روبرو بوده‌ است آیا همچنان میزان جایزه همان تعداد سکه طلاست یا نه؟

 این جایزه البته برای ناشران و نویسندگان یک امتیاز ویژه دارد و آن خرید نزدیک به هزار نسخه از آن کتاب از سوی وزارت ارشاد و توزیع آن در کتابخانه‌های عمومی و برخی مدارس است. این گونه حداقل ناشر و نیز نویسنده می‌توانند امیدوار باشند که آثار آنه‌ا در قفسه کتاب‌خانه‌های کشور قرار گرفته است.

ابتکار دیگری که در این سال‌ها و از سوی دبیرخانه کتاب سال اندیشیده شده است، برگزاری جلسات نقد و بررسی کتاب‌های برگزیده در نشست‌هایی ویژه در سرای اهل قلم خانه کتاب است. جلساتی که حداقل می‌تواند بابی باشد برای نقد جدی‌تر آثار برگزیده از سوی منتقدان و اهل قلم.