آمریکا تاکنون ۴۵ رییس‌جمهوری به خود دیده است، اما هیچ‌کدام همچون دونالد ترامپ این‌طور بی‌پروا هنجارها و قواعد بین‌المللی را نادیده نگرفته است. ترامپ نخستین رییس‌ جمهوری آمریکا نیست که به دنبال اعمال هژمونی جهانی آمریکایی در شکل یک‌جانبه‌گرایی است و احتمالا آخرین آن‌ها نیز نخواهد بود. اما اتفاقا همان‌ها نیز با ظرافتی خاص از قواعد و هنجارهای بین‌المللی به نفع هژمونی آمریکایی استفاده می‌کردند، نه این‌که آن را نقض کنند.

برای مثال، دونالد ترامپ در یکی از اظهارنظرهای اخیرش تهدید کرد که ۵۲ هدف از جمله اهداف فرهنگی را برای حمله به ایران مد‌نظر قرار داده است. او تصریح کرده بود که «برخی از این اهداف برای ایران و فرهنگ ایرانی بسیار مهم است». این تعبیر چنان بهت‌انگیز بود که مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، را واداشت از اساس منکر شود ترامپ چنین سخنی گفته است، البته ترامپ این نظر را در صفحه توییترش منتشر کرده بود. اما به فاصله یک روز، ترامپ بار دیگر بر باور خود مبنی بر این‌که حق دارد مراکز فرهنگی ایران را هدف قرار دهد تاکید کرد و گفت: «چطور آن‌ها مجازند مردم ما را بکشند؟ مجازند که مردم ما را شکنجه و اذیت کنند؟ مجازند با بمب‌های کنار جاده‌ای مردم ما را منفجر کنند؟ اما ما اجازه نداریم به مراکز فرهنگی آن‌ها دست بزنیم؟ نه، این‌طور نمی‌شود!»

این سخنان، آن هم از رییس‌جمهوری کشوری که میزبان سازمان ملل است، چنان مغایر با قواعد بین‌المللی بود که دیده‌بان حقوق بشر چنین عملی را مصداق «جنایت جنگی» خواند.

اما از سوی دیگر، به‌رغم صراحت‌ ترامپ که دیگر جایی برای اما و اگر باقی نگذاشته بود، برخی از ترامپیست‌ها در‌صدد برآمدند با تلطیف سخنان او و از ظن خود بگویند منظور ترامپ آثار باستانی همچون پاسارگاد نیست بلکه در حد مراکز آموزش‌های ایدئولوژیک جمهوری اسلامی یا حوزه‌های علمیه‌ است؛ گویی اگر جایی نام مرکز ایدئولوژیک یا حوزه علمیه را داشته باشد می‌تواند هدف نظامی تلقی شود!

اما این سخنان خارج از عرف درباره احتمال حمله به مراکز فرهنگی تنها نکته موضع‌گیری مذموم ترامپ علیه ایران نیست. او همچنین گفته است در صورت اقدام ایران به تلافی‌جویی خون سلیمانی، پاسخ آمریکا احتمالا نامتناسب (Disproportionate) خواهد بود. از قضا، نباید از یاد برد که هرگونه حمله به مراکز فرهنگی خود مصداق اقدام «نامتناسب» تلقی می‌شود، همچنان که به‌کارگیری عبارت «نامتناسب» شاید به سلاح‌های نامتعارف (Non-Conventional Weapons) شامل تسلیحات سمی، شیمیایی،‌ میکروبی و رادیواکتیو اشاره داشته باشد. از نظر حقوقی،‌ سلاح‌هایی نامتعارف محسوب می‌شوند که یکی از چهار ویژگی زیر را داشته باشد:

• تلفات یا تخریب بسیار بالا داشته باشد

• خسارت به‌جا‌مانده خارج از کنترل باشد

• قابل پاکسازی نباشد یا پاکسازی آن مشکل باشد

• آثار مخرب بر محیط زیست داشته باشد

با این توضیح، اگر منظور ترامپ از «پاسخ نامتناسب» استفاده از سلاح‌های نامتعارف باشد، او عینا مانند تهدید به تخریب آثار فرهنگی، خواسته است این معنا را افاده کند که مطلقا محدودیتی برای خود در استفاده از هر سلاح ویرانگر علیه ایران نمی‌بیند. با این توصیف، جای این استفسار از او باقی است که ترامپ چه معنایی را برای «پاسخ نامتناسب» اراده کرده است؟ آیا منظور او استفاده از سلا‌ح‌های کشتار جمعی نامتعارف است؟

واقعیت این است که این پرسش مهم در هیاهوی اعتراض ایرانیان به سخنان ترامپ مبنی بر حمله به مراکز فرهنگی عملا گم شده است.

از سوی دیگر،‌ ترامپ تهدید به «پاسخ نامتناسب» یا حمله به «مراکز فرهنگی» ایران را در حالی مطرح می‌‌کند که پیش‌تر، در اکتبر ۲۰۱۷، یعنی پیش از خروج از برجام، از نام مجعول «خلیج عربی» برای اشاره به خلیج فارس استفاده کرده بود. استفاده از این نام مجعول همان هنگام واکنش‌های زیادی را میان ایرانیان برانگیخت، اما کاخ سفید هرگز آن را تصحیح نکرد.

به شرحی که در بالا آمد، اینک ترامپ دست‌کم سه خط قرمز را که برای هر ایرانی مهم است رد کرده است: به کار بستن نام مجعول «خلیج عربی»، تهدید مصرح به حمله به «آثار فرهنگی» ایران و تهدید به «پاسخ نامتناسب».

از سوی دیگر، نباید از یاد برد که اقدام او به حذف فیزیکی قاسم سلیمانی عملا توجه همگان را از جنایات بی‌سابقه آبان‌ماه ۱۳۹۸ منحرف کرده است. عموم مردم ایران و از مهدی کروبیِ در‌حصر و محمود دولت‌آبادی گرفته تا اردشیر زاهدی از قاسم سلیمانی در قامت سردار ملی و در مقیاسی وسیع تجلیل کرده‌اند. این در حالی است که رهبران جهان، به‌استثنای بنیامین نتانیاهو، مطلقا هیچ‌یک درباره ترور قاسم سلیمانی زبان به تحسین و تمجید ترامپ نگشودند، هرچند به نقش سلیمانی در منطقه به‌شدت معترض بودند. این مساله که از میان دوستان و متحدان آمریکا، از کشورهای عربی گرفته تا اتحادیه اروپا، حتی یک کشور در مقام تحسین و تقدیر از ترامپ برنیامده خود گواه اقدام نادرست و خطرناک اوست.

اما از نظر ملی، در شرایطی که ترامپ کیان ایران (و نه صرفا نظام جمهوری اسلامی) را با تهدید به تخریب «آثار فرهنگی» ایران و به کار بستن «پاسخ نامتناسب» تهدید به نابودی می‌کند و سخاوتمندانه خلیج فارس را با نام مجعول دیگری می‌خواند، آیا جایی برای توجه افکار عمومی و رسانه‌ها به تعداد جانباختگان و بازداشتی‌های آبان‌ماه ۱۳۹۸ باقی می‌ماند؟ به‌راستی آیا کسی جز ترامپ توانسته است چنین ضربه مهلکی به روند تحول‌خواهی ایرانیان بزند؟ او به کجا چنین شتابان ره می‌پیماید؟