اخیرا دو سیاست‌مدار آمریکایی که مواضع ضد‌ایرانی‌شان زبانزد است، با لحنی تقریبا یکسان، مدعی شده‌اند که عدم تلافی ساقط کردن پهپاد آمریکایی باعث شد جمهوری اسلامی ایران جری‌تر شود و با شجاعت بیشتری در حمله به تاسیسات نفتی عربستان سعودی مشارکت کند.

ظاهرا نخستین بار لیندزی گراهام این سخنان را مطرح کرد، سناتور جمهوری‌خواهی که ریاست کمیته قضایی سنای آمریکا را بر عهده دارد. در پی حمله به تاسیسات نفتی عربستان سعودی، او ضمن این‌که از انصراف ترامپ از پاسخگویی به سرنگونی پهپاد آمریکایی، که سه ماه پیش در ۳۰ خرداد اتفاق افتاد، ابراز ناخشنودی کرد، در توییتی نوشت: «رژیم ایران پاسخ سنجیده دونالد ترامپ به ساقط شدن پهپاد آمریکایی را نشانه ضعف تلقی کرد.» و در ادامه، به موضوع حمله به تاسیسات آرامکو پرداخت:

«برای من روشن است چنین حمله پیچیده‌ای بدون حمایت و مشارکت مستقیم ایران نمی‌توانسته به وقوع بپیوندد... این به معنای واقعی کلمه حرکتی جنگی است و هدف باید برقراری بازدارندگی ازدست‌رفته علیه تجاوز ایران باشد.»

جان بولتون، که در روزهای اخیر از سمت مشاور امنیت ملی کاخ سفید برکنار شده است، در اظهارنظری مشابه توییت گراهام، درباره سرنگونی پهپاد گفته است: «اگر آمریکا این حادثه را تلافی کرده بود، می‌توانست از آسیب ایران به تاسیسات نفتی عربستان سعودی جلوگیری کند.»

به گزارش نشریه پولیتیکو، بولتون که هفته پیش در یک ضیافت ناهار این اظهارنظر را کرده، همچنین گفته است: «مذاکره با ایران و کره شمالی محکوم به شکست است... این دو کشور فقط می‌خواهند از طریق مذاکره برای کمک به اقتصاد خود، تحریم‌ها را تسهیل کنند.»

انگیزه ایران از مشارکت احتمالی در حمله به تاسیسات نفتی عربستان سعودی

صرف‌نظر از این‌که جمهوری اسلامی ایران تا چه اندازه در حمله به آرامکو نقش داشته است، تصور لیندزی گراهام و جان بولتون که معتقدند انصراف آمریکا از پاسخ به ایران باعث شد جمهوری اسلامی ایران جسارت پیدا کند به تاسیسات نفتی عربستان سعودی تعرض کند، به دلایل زیر منطقی به نظر نمی‌رسد.

۱) چنانچه ترامپ در پاسخ حمله به پهپاد آمریکایی، هر نقطه‌ای در خاک ایران را هدف تهاجم نظامی قرار می‌داد، قطعا جمهوری اسلامی ایران هم ساکت نمی‌نشست. با توجه به این‌که سپاه پاسداران مدعی شده بود پهپاد آمریکایی در خاک ایران ساقط شده است، این فرضیه را می‌توان بسیار محتمل‌تر دانست. به عبارت دیگر، سرنگونی هواپیمای بی‌سرنشین آمریکایی صرفا واکنشی تدافعی به عملی تهاجمی از سوی واشینگتن بوده است. از آن‌جایی که پاسخ ایران به حمله احتمالی آمریکا نمی‌توانست صرفا به ناوگان یا پایگاه‌های آمریکایی در منطقه محدود باشد. بسیار محتمل و قریب‌الوقوع بود که جمهوری اسلامی ایران یا نیروهای نیابتی تحت امرش مواضع متحدان ایالات متحده آمریکا، به‌ویژه پالایشگاه‌های نفتی، را هدف قرار دهند. به بیان دیگر، پاسخ نظامی ترامپ به تلافی سرنگونی پهپاد آمریکایی نه تنها عملکردی بازدارنده نداشت، بلکه ایران را مصمم می‌کرد که نه سه ماه بعد، بلکه همان روزهای اول، به نقاط استراتژیکی چون پالایشگاه‌های نفت عربستان سعودی یا دست‌کم خطوط انتقال نفت یا نفتکش‌های این کشور حمله کند.

۲) دلیل دیگری که موید عدم ارتباط بین استنکاف یا انصراف ترامپ از پاسخ نظامی به حمله ایران به پهپاد آمریکایی و اقدام احتمالی جمهوری اسلامی ایران در حمله به تاسیسات نفتی عربستان سعودی است، این است که رهبری نظام و حتی رییس‌جمهوری به دنبال اوج‌گیری تحریم‌ها از سوی ترامپ، بارها اعلام کردند چنانچه جلوی صادرات نفتی ایران گرفته شود، هیچ کشوری در منطقه نخواهد توانست نفتش را از تنگه هرمز عبور دهد. حمله به تاسیسات آرامکو، که نقش جمهوری اسلامی ایران در آن را نمی‌توان انکار کرد، نمونه‌ای از واکنش‌هایی است که ایران از پیش تهدید کرده بود انجام خواهد داد، اقدامی که باعث شد بیش از نیمی از تولید نفت عربستان سعودی متوقف و پنج درصد عرضه جهانی این محصول دچار اختلال شود.

۳) پیمان‌شکنی ترامپ و خروج از برجام، که با تایید سازمان ملل به معاهده‌ای بین‌المللی تبدیل شده بود از سویی و توسعه‌طلبی منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران و تهدید موشکی علیه اسرائیل، یکی از نزدیک‌ترین متحدان آمریکا، از سوی دیگر، باعث شد حکومت ایران امروز به نقطه‌ای برسد که برای بقای خود در مقابل تحریم‌های همه‌جانبه آمریکا بیش از پیش به اهرم فشار نظامی متوسل شود. در همین راستا‌ست که مداخله محتمل ایران در حمله به تاسیسات نفتی عربستان سعودی پیامی صریح برای واشینگتن و متحدان نزدیکش در منطقه دارد مبنی بر این‌‌که در صورت وقوع جنگی تمام‌عیار، کشورهایی چون عربستان سعودی بسیار آسیب‌پذیر خواهند بود و از طرفی، جمهوری اسلامی ایران این توان را دارد که به تهدیدی بزرگ برای بازار انرژی جهان تبدیل شود که یکی از شاهرگ‌های حیاتی‌اش خلیج فارس است.

ضعف سامانه‌های دفاعی عربستان سعودی

حمله وسیع به آرامکو، آن‌گونه که آمریکایی‌ها مدعی‌اند، حتی اگر مستقیم از سوی ایران صورت گرفته باشد، چون حوثی‌ها چنین توان نظامی‌ دقیقی ندارند، ضعف سیستم راداری و سامانه‌های دفاعی نه تنها عربستان سعودی بلکه آمریکا را نیز اثبات می‌کند. از آن‌جایی‌که حمله وسیع پهپادی و موشکی به حدود ۲۰ نقطه از پالایشگاه بقیق و میدان نفتی خریص بدون هرگونه واکنش تجهیزات پدافندی پیشرفته عربستان سعودی صورت گرفته است و نیروهای آمریکایی حاضر در منطقه نیز قادر به هیچ‌گونه عکس‌العملی نبوده‌اند، این سوال برای کارشناس‌های نظامی و سیاسی پیش می‌آید که در فردای جنگی تمام‌عیار در منطقه، ناوگان پنجم آمریکا در بحرین یا فرماندهی مرکزی سنتکام مستقر در قطر چگونه می‌توانند نقشی بازدارنده در مقابل ایران یا نیروهای نیابتی‌اش داشته باشند؟

رایان کراکر، سفیر سابق آمریکا در عراق، افغانستان، کویت، لبنان و سوریه، که در دانشگاه پرینستون نیز تدریس می‌کند، اخیرا در برنامه رادیویی «آن پوینت» بوستون درباره حمله به آرامکو گفته است: «زمانه‌ای نیست که برای تصمیم‌گیری عجله کنیم. من با موضع فعلی پرزیدنت ترامپ که گفت حالا ببینیم چه می‌شود موافقم... این حملات خیلی هم غیرمترقبه نبود.»

اما نکته جالب‌تر در مصاحبه کراکر این بود که در پاسخ به مجری که پرسید «آیا عبور این تعداد پهپاد یا موشک کروز از میدان دید رادارهای پیشرفته عربستان سعودی عجیب نیست؟» با اظهار تعجب از این مساله، گفت:

«چرا، عجیب است و من یک سوال دیگر هم دارم. ما در بحرین پایگاه نظامی داریم. ناوهایمان مدام در خلیج فارس بالا و پایین می‌روند... اگر این موشک‌ها یا پهپادها از فراز خلیج‌فارس عبور کرده‌ باشند، آیا نیروهای آمریکایی آن‌ها را رصد کرده‌اند؟... اگر نه، حتما باید تحقیق و تفحصی فوری و مفصل در این‌باره و علت این ناکارآمدی صورت گیرد… این می‌تواند از نظر امنیتی و فنی بسیار حیاتی باشد.»

با تامل بر اظهارات کراکر، که از زمان جورج بوش پدر تا دوران باراک اوباما، سفیر چهار رییس‌جمهوری آمریکا در منطقه بوده است، توییت ترامپ در پاسخ به انتقاد لیندزی گراهام از او به‌خاطر امتناع از حمله تلافی‌جویانه برای سرنگونی پهپاد آمریکایی، واکنشی سنجیده بود در میان بسیاری از رفتارهای نسنجیده رییس‌جمهوری آمریکا. ترامپ در این توییت خطاب به گراهام نوشت: «نه، لیندزی! این نشانه قدرت بود که فقط بعضی‌ها نمی‌فهمند.»

نظر کراکر از سویی و جواب ترامپ به گراهام از سوی دیگر، خود کلید معمای سخنان محتاطانه اخیر مایک پمپئو درباره نقش ایران در حمله به آرامکو و نوع واکنش احتمالی آمریکا به این اقدام است.