در روزهای اخیر تمام رسانه‌های دولتی و نیمه دولتی، اعم از صداوسیما و خبرگزاری‌های مختلف به طور گسترده خبر رونمایی از «اولین هواپیمای جنگنده ایران» را منتشر کردند.

در این خبرها آمد که حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران همزمان با روز صنعت نیروی هوایی در سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع حاضر شده و از اولین جنگنده رزمی و آموزشی بومی مجهز به سامانه‌های اویونیک و کنترل آتش بومی نسل ۴ با نام کوثر رونمایی کرد.

آنچه به این اتفاق اهمیت خبری ویژه‌ای داد یا قرار بود که بدهد، عنوانی است که در توصیف این هواپیما مورد استفاده قرار گرفت؛ اولین هواپیمای جنگنده ایران.

از همان نخستین ساعت‌های انتشار این خبر، کاربران فضای مجازی با تمرکز بر تصاویر و جزئیات منتشر شده در صحت عنوان ادعایی رسانه‌های ایران شک کردند. آیا کوثر واقعا اولین هواپیمای جنگنده ایران است؟

هر کسی که آشنایی اندکی با تاریخ هواپیماهای جنگی داشته باشد، بی‌شک به محض مشاهده تصویر کوثر، یاد هواپیماهای F-5 تایگر می‌افتد. شباهت‌ها آنقدر زیاد است که می‌توان گفت کوثر، کپی برابر اصل F-5  است. اما استفاده از هواپیماهای F-5 در نیرویهوایی ایران سابقه‌ای طولانی دارد و همین سابقه باعث شده که برخی این سوال را مطرح کنند که آیا کوثر، نسخه بازسازی شده یکی از هواپیماهای اف- ۵ آسیب‌دیده در جریان جنگ ایران و عراق است یا آن‌طور که مقامات ایران ادعا می‌کنند نه تنها نمونه بازسازی شده، بلکه ارتقایافته و صد درصد بومی است؟

برای اینکه به ارزیابی دقیق‌تری از شباهت کوثر و F-5 پی ببریم، مختصری به خصوصیات حضور هواپیمای جنگنده F-5 و سابقه آن در ایران می‌پردازیم.

 

مافوق‌ صوت اما ارزان قیمت

هواپیمای جنگنده سبک وزن F-5، محصول کارخانه نورثروپ آمریکاست که از سال ۱۹۵۹ وارد صنعت هوایی جهان شد. سه مدل اول این جنگنده فریدم فایتر نام داشت و دو مدل بعدی، تایگر نام گرفتند.

در مدل F-5F این جنگنده از دو موتور توربوجت جنرال الکتریک J-58 با قدرت ۴ هزار و ۸۰ پوند تراست (رانش) استاتیک استفاده شده و حداکثر سرعت آن ۴/۱ ماخ (سرعت صوت) است و ۹۰۰ کیلومتر برد دارد. این جنگنده می‌تواند حداکثر ۹۳۰۰ کیلوگرم وزن را با خود حمل کند و در عین حال توانایی حمل دو موشک حرارتی کوتاه برد را هم دارد.

ایران در دوره‌ای ۱۲ ساله تا دو سال پیش از انقلاب، ۳۰۹ فروند از این جنگنده سبک وزن را در چهار مدل F-5A، F-5B، F-5E و F-5F از آمریکا خریداری کرد. البته از آنجایی که آخرین شاه ایران به دنبال این بود که در آینده‌ای نزدیک، جنگنده‌های پیشرفته F-14 را جایگزین F-5 کند، تا آخرین روزهای سلطنتش تقریبا اکثر ۱۲۷ فروند از دو مدل F-5A و F-5B را به کشورهای دیگر از جمله عربستان و ویتنام فروخت.

با وقوع انقلاب و قطع روابط ایران و آمریکا و در پی آن وقوع جنگ ایران و عراق، نگهداری و تعمیر هواپیماهای جنگی به یک چالش برای نیروی هوایی ایران تبدیل شد. ایران در طول جنگ تعدادی از این هواپیماها را در نبردهای هوایی از دست داد و تعدادی دیگر نیز نیاز به تعمیرات اساسی پیدا کردند که با توجه به روابط تیره ایران با قدرت‌های جهانی و تحریم صنعت هوایی ایران از سوی آمریکا، تعداد زیادی از این هواپیماها بلااستفاده باقی ماندند.

به طور دقیق مشخص نیست ایران در حال حاضر چه تعداد جنگنده F-5 در اختیار دارد. در منابع مختلف به تعداد ۷۵ تا ۸۰ فروند اشاره شده، اما نشریه تخصصی فلایت اینترنشنال ژانویه سال‌ جاری مدعی شد که ایران تنها ۲۶ فروند جنگنده F-5 در اختیار دارد.

کپی برابر اصل؟

چند ساعت بعد از انتشار خبر رونمایی «اولین هواپیمای جنگنده ایران» که انتشار عکس‌های آن در فضای مجازی خبرساز شد، خبرگزاری فارس وابسته به سپاه پاسداران در دو گزارش جداگانه تلاش کرد ضمن کم کردن اندکی از بار ادعای مطرح شده، به جای استفاده از عنوان قبلی، تاکید کند که این هواپیما بر پایه هواپیمای نورثروپ F-5F تایگر توسعه یافته است. اما اطلاعات رسمی ارائه شده از جنگنده کوثر، ارتقای محسوسی به معنای بهبود را نسبت به F-5F نشان نمی‌دهد. به عنوان نمونه، ادعا شده حداکثر سرعت کوثر ۱/۵ ماخ است که نه تنها صحت آن ثابت نشده بلکه به طور اسمی هم نسبت به سرعت ثابت شده و رسمی ۱/۴ جنگنده F-5F تفاوت محسوسی را نشان نمی‌دهد. همچنین قدرت رانش کوثر ۳۰۰۰ پوند اعلام شده که حدود ۱۰۰۰ پوند کمتر از F-5F است.

نکته دیگری که درباره هواپیمای کوثر بزرگنمایی شده، استفاده از موتور هواگرد جنرال الکتریک جی ۸۵ در این جنگنده است. درباره صحت ادعای ساخت این موتور که دو سال پیش سردار دهقان خبرش را اعلام کرد، تردیدهایی وجود دارد، اما در صورت صحت این ادعا نیز به گفته خود مقامات ایران، ساخت این موتور که تولیدش از سال ۱۹۸۸ در جهان کنار گذاشته شده، از طریق مهندسی معکوس انجام شده است و نمی‌توان ساخت موتوری را بدون طراحی جدید و براساس طراحی نمونه اصلی، ایرانی خواند.

از لحاظ ظاهری هم تصاویر و هم اعداد و ارقام ارائه شده شکی باقی نمی‌گذارد که با همان ظاهر F-5F روبه‌رو هستیم. در گزارش منتشر شده روی نشانگرهای کابین خلبان و امکاناتش تاکید زیادی شده که پیشرفت چندان محسوسی تبدیل نمی‌شود طوری که بتواند یک جنگنده را به «اولین هواپیمای جنگنده» یک کشور تبدیل کند. چنان که یکی از کاربران توئیتر آن را اینگونه توصیف می‌کند: «کوثرشون همون F5 مدل ۱۹۵۹ هست که رنگ خاکی زدن و یه کولر پراید هم روش گذاشتن.»

خبرهایی در خدمت ایدئولوژی

ادامه توئیت این کاربر سوال جدیدی را مطرح می‌کند: «ولی مگه جنگنده رادارگریز قاهر ۳۱۳ نخستین هواپیمای جنگنده ساخت جمهوری اسلامی نبود!؟»

۲۶ فروردین ۱۳۹۶ ایران از ساخت یک جنگنده نظامی به نام قاهر ۳۱۳ خبر داد و سردار دهقان، وزیر دفاع دولت یازدهم مدعی شد که این جنگنده صددرصد ایرانی است و همه مراحل طراحی و ساخت آن توسط متخصصان ایرانی انجام شده است. ایران هیچگونه اطلاعات تخصصی که قابلیت راستی‌آزمایی داشته باشد از این جنگنده منتشر نکرد، اما تحلیلگران حوزه نظامی در ساخت این هواپیما ایجاد تردید کردند و برخی گفتند که جنگنده‌ای که ادعا شده توسط ایرانی‌ها طراحی شده، صرفا یک «کپی ناشیانه»از جنگنده‌ای آمریکایی است.

خودکفایی در صنایع نظامی و بی‌نیازی به قدرت‌های غربی یکی از شعارهای ایديولوژیک جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۵۷ تاکنون بوده و برای نمایش کارآمدی این شعار، هر چند وقت یکبار خبر ساخت یک جنگ‌افزار نظامی صددرصد ایرانی با آب و تاب فراوان منتشر می‌شود، خبرهایی که به نظر می‌رسد غالبا مصرف داخلی دارد و هدفش طیفی از شهروندان است که همچنان به شعارهای جمهوری اسلامی باور دارند.

رونمایی از جنگنده آذرخش در سال ۱۳۷۶ یکی از این تلاش‌ها بود. آذرخش برخلاف اعلام‌‌های مکرر هرگز به تولید انبوه نرسید و در حالی که مقامات ایرانی اطلاعات فنی قابل توجهی از آن ارايه نمی‌کردند، هفته‌نامه جینز دیفنس اعلام کرد که برخلاف گمانه‌زنی‌‌ها، آذرخش نمونه بزرگتر شده جنگنده  F-5F است.

جنگنده صاعقه، یکی دیگر از تلاش‌‌های ایران برای ساخت جنگنده‌ای ایرانی بود. اگرچه در ابتدا در خبرها ادعا شد که صاعقه «یک پروژه بومی و اصیل» است که «شبیه به هیچ جنگنده دیگری در نیروهای مسلح ایران و دیگر کشورها نیست» اما تاخیر در ساخت این جنگنده که قرار بود در سال ۱۳۸۰ ساخته و صاعقه ۸۰ نامیده شود، باعث شد که مسوولان ایران در سال ۱۳۸۵ و هنگام پرواز آزمایشی، آن را آذرخش ۲ بنامند که نمونه ارتقایافته آذرخش معرفی شد. این در حالی بود که خود آذرخش در واقع کپی‌کاری از روی جنگنده  F-5F بود!

در ایران، حجم تبلیغات درباره توانایی‌های داخی به‌خصوص در حوزه نظامی پس از تشدید تحریم‌ها یا وضع تحریم‌های بین‌المللی شدت گرفته است. به طوری‌که شاید کوثر، آخرین نمونه برای به رخ کشیدن «اولین‌های جمهوری اسلامی» در ماه‌های آینده نباشد، اولین‌هایی که در خبرها متولد می‌شوند و پس از چند روز آرشیو می‌شوند.