کرونا در جهان؛ تاختوتاز ویروس در کشورهای فقیر، عادی شدن وضعیت کشورهای ثروتمند
نیویورک تایمز در گزارشی به نابرابری در توزیع واکسن کرونا در جهان و چند عامل موثر در کندی ارائه واکسیناسیون در کشورهای فقیر و درحالتوسعه پرداخته است. به نوشته این نشریه، برخلاف وعدههای اولیه،کشورهای توسعهیافته برای ارتقای واکسیناسیون جهانی، اقدامات کمی انجام دادهاند.
تفاوتی آشکار از نابرابری ارائه واکسیناسیون در جهان
در اکثر نقاط توسعهیافته جهان، سفارش واکسن کرونا به میلیاردها دوز رسیده است. شمار موارد ابتلا رو به کاهش است. اقتصاد در حال بهبودی است و مردم برای تعطیلات تابستانی صف کشیدهاند. در کشورهای کمتر توسعهیافته اما، شیوع ویروس افسار گسیخته است. واکسیناسیون آنقدر کند انجام میشود که حتی نمیتواند از افراد آسیبپذیر محافظت کند.
از یکسو، در ایالات متحده و اروپا کلوبهای شبانه و رستورانها باز میشوند. از سوی دیگر، مردم در هند، از کمبود اکسیژن و تجهیزات پزشکی جان خود را از دست میدهند. در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۱۹۲ کشور جهان، کوواکس، برنامه جهانی برای رساندن واکسن به کشورهای کمدرآمد، را بنیان نهادند.
بنیاد گیتس هم ۳۰۰ میلیون دلار به کارخانهای در هند سرازیر کرد تا برای کشورهای فقیر در جهان واکسن تولید کند. یک مقام اجرایی عالیرتبه اتحادیه اروپا ژوئن ۲۰۲۰ در یک نشست جهانی دستیابی به واکسن را از حقوق بشر در جهان عنوان کرد.
اما ویروس با سرعت هر چه بیشتر از گذشته، بهویژه در هند و آمریکای جنوبی در حال شیوع است. این در حالی است که کارزار واکسیناسیون جهانی کووید-۱۹ هم با چالش مواجه شده است.
هند که منبع مهم تولید واکسن بود، اکنون به دلیل مقابله با شیوع بیسابقه کرونا و بحران انسانی که رو به وخامت میرود، صادرات اساسی واکسن در این کشور با تعویق مواجه شده است. در حالی که اغلب تامین سبد کوواکس بر عهده هند است.
در برزیل، که روزانه هزاران نفر بر اثر کرونا میمیرند؛ دولت تنها یکدهم دوزهای واکسن آسترازنکا را که وعده داده شده بود تا نیمه سال ۲۰۲۱ تحویل این کشور شود، دریافت کرده است.
در کشورهایی چون غنا و بنگلادش، کسانی که خوششانس بودند و اولین دوز واکسنشان را دریافت کردند، نمیدانند که دوز دوم را چهزمانی تزریق خواهند کرد.
بوستون زیمبا، دکتر و متخصص واکسن در مالاوی میگوید: «این مسالهای اخلاقی است. کشورهای ثروتمند باید به این مساله فکر کنند. این وجدان آنهاست. چیزی که هویتشان را با آن تعریف میکنند». مالاوی تنها دو درصد جمعیتش را واکسینه کرده است. اما مشکل، بسیار فراتر از نبود دسترسی به واکسن است.
مسیر دشوار واکسن کرونا
بر اساس تخمین «کِر»، یک شرکت غیرانتفاعی بینالمللی، بهازای هر دلاری که صرف واکسن میشود، پنج دلار لازم است تا رسیدن واکسن را از فرودگاه تا مرحله تزریق، تضمین کند. در نبود بودجه کافی برای پرداخت به کادر درمانی که حقوق اندکی میگیرند و فقدان آموزشهای مربوط به واکسیناسیون، بسیاری از دوزهای تحویلدادهشده، با تاریخ انقضایی که روزبهروز نزدیکتر میشود، گوشه انبارمیمانند.
کشورهایی که واکسینه نشدهاند زیر تازیانه ویروسند. گونههای جهشیافته ویروس ممکن است در نقاطی که شیوع مهار نمیشود، سر بر آورند و همهگیری را برای کشورهای فقیر و غنی، هر دو، طولانیتر کنند. اقتصاد جهانی نیز تریلیونها دلار متضرر خواهد شد.
با تمام تلاشهای رهبران جهان برای درست کردن اشتباهات پیشین، با در نظر گرفتن کمبود واکسن آنفولانزای خوکی در کشورهای فقیر طی همهگیری سال ۲۰۰۹، مشکلات بر سر راه کارزار واکسیناسیون فعلی بسیار خواهد بود.
در پیچوخم اما و اگر اهدا و تولید واکسن
با آغاز همهگیری در سال ۲۰۲۰، کوواکس کمبود بودجه داشت و غیرممکن بود که بتواند در امضای قرارداد خرید واکسن کرونا با کشورهای ثروتمند رقابت کند. اخیرا نیز آمریکا، اتحادیه اروپا و هند، صادرات مربوط به واکسن را دستکم تا اندازهای، ممنوع کردهاند؛ مناطقی که واکسنهای کرونای خودشان را تولید نمیکنند چشم به دست کشورهای تولیدکننده دوختهاند.
کشورهای غربی به کشورهای درحالتوسعه وعده واکسن دادهاند. آمریکا ۶۰ میلیون دوز و سوئد یک میلیون دوز آسترازنکا میدهد. اما «اهدا» کردن این میزان دوز نسبت به نیاز واکسن این کشورها، بسیار ناچیز است و در برخی موارد برنامهریزی آن درست انجام نشده است. پس کشورها پس از دریافت واکسن، زمان کمی برای تزریق آن خواهند داشت.
در حالی که کشورهای ثروتمندتر، شهروندانشان را واکسینه میکنند، احتمال دارد برای تزریق دوزهای «تقویتکننده» برای مقابله با گونههای جهشیافته نیز آماده شوند و این ضربهای دیگر به تامین واکسن برای کشورهایی که خود تولیدکننده نیستند، خواهد بود.
شرکت فایزر در سهماهه نخست ۲۰۲۱، ۵/۳ میلیارد دلار از فروش واکسن کرونا درآمد داشت. در حالی که تنها کمتر از۲ درصد دوزهای تولیدی امسال را به کوواکس وعده داده بود. مدرنا، که انتظار میرود درآمدی ۱۹ میلیارددلاری از فروش واکسن در سال ۲۰۲۱ داشته باشد، بهتازگی در هفته جاری با اهدای واکسن به کوواکس موافقت کرد. این در حالی است که یکی از بنیادهای کوواکس، ژانویه ۲۰۲۰، در مدرنا سرمایهگذاری کرده بود.
اما انحصارطلبی در تولیدات واکسن و سودطلبی شرکتها تنها گوشهای از ماجراست. تولید دوزهای بسیار واکسن هم دشواری محض است.
فشارها بر دولت جو بایدن، رییسجمهوری آمریکا، افزایش یافته است تا با تعلیق «حق مالکیت فکری»، تولید واکسن را بیشتر کند. اما بهگفته کارشناسان و با در نظر گرفتن مشکلات تولید، ممکن است این راهها سالها طول بکشد تا ثمر دهد.
تحلیلگران بر این باورند که به رغم همه هزینهها و مدت زمانی که طول میکشد، کشورهای غربی باید با فشار بر روی تولیدکنندگان واکسن، از آنها بخواهند که با تولیدکنندگان جهانی وارد شراکت شوند. راه افزایش تولید در آن صورت، ممکن است پردستانداز باشد؛ اما نظرسنجیهای سال ۲۰۲۰ حاکی از آن است که این مسیر، ظرفیت بیاندازهای فراهم میآورد.
تولید محلی واکسن همچنین میتواند هراس از واکسنهای «ساخت خارج» را نیز فروبنشاند. رییسجمهوری کنگو، با حمایت از تولید داخلی واکسن کرونا گفته بود که این کار اعتماد ایجاد میکند، چرا که در آن صورت، ما واکسن را خودمان و برای مردم خودمان تولید کردهایم.
کوواکس در ژانویه پیشبینی کرده بود که تا ماه مه ۲۰۲۱، ۳۲۵ میلیون دوز از هند واکسن میگیرد. میزانی که برای واکسینه ۲۰ درصد جمعیت کشورهایی که از کوواکس تقاضای واکسن کردهاند ، کافی بود. اما پیشبینی کوواکس در ماه مارس، کاهشی حدود یکسوم داشت. کوواکس تاکنون ۵۴ میلیون دوز اهدا کرده است. اما این میزان، تنها یکچهارم آن میزانی است که کوواکس برای رساندن به کشورها تابهامروز در نظر گرفته بود. «گوی»، ائتلاف جهانی برای واکسیناسیون، که با کوواکس همکاری میکند، فرستادن دوز دوم به کشورها را اولویت داده است و کشورهای ثروتمند را به تقسیم واکسنهایشان با کشورهای فقیر تشویق میکند.
مشکل تنها تامین واکسن نیست
در حالی که کشورهای فقیر برای تامین واکسن دستوپا میزنند، برای استفاده از دوزهای محدودی هم که دارند، به تقلا افتادهاند. مشکلات عملیاتی که کشورهای ثروتمند ماههای پیش آنها را برای خودشان حلوفصل کرده بودند، موجب شده است که کشورهای فقیر انبوهی واکسن داشته باشند که تنها اندک زمانی تا تاریخ انقضایشان مانده است، در حالی که این کشورها در موقعیتی که حتی یک دوز را از دست بدهند، نیستند.
بر اساس آمار و ارقام سازمان غیرانتفاعی «کر»، این مشکل بهویژه در آفریقا، بغرنجتر است. دهها کشور این قاره تنها نیمی از واکسنهایشان را استفاده کردهاند.
نگرانیهای مطرحشده از سوی اتحادیه اروپا درباره ایمنی واکسن آسترازنکا موجب شد که کنگو دو ماه تمام از تزریق ۷/۱ میلیون دوز این واکسن که در اختیار داشت، دست بکشد. از زمان آغاز واکسیناسیون در کنگو در آوریل، تنها ۱۸۸۸ نفر در این کشور واکسینه شدهاند. این کشور برای جلوگیری از به هدر رفتن دوزهای نزدیکبهانقضا، آنها را به کشورهای همسایه ارسال کرده است.
ساحل عاج نیز در اواخر ماه فوریه، ۵۰۴ هزار دوز واکسن آسترازنکا از کوواکس تحویل گرفت. اما تاکنون تنها ۱۵۵ هزار دوز آن را تزریق کرده است. در مراکز واکسیناسیون در آبیجان، بزرگترین شهر این کشور، صندلیهای اتاق انتظار برای واکسیناسیون، خالی ماندهاند و کادر واکسیناسیون روی گوشیهایشان بازی میکنند تا زمان برایشان سپری شود.
بهگفته یک پزشک در ساحل عاج، هشدار کشورهای غربی درباره عوارض جانبی بسیار نادر واکسن در رسانههای اجتماعی منتشر شده است و ساکنان این کشورها از خودشان میپرسند که چرا واکسنی که بیشتر اروپا آن را رد کرده است باید به آنها تزریق شود؟ این نگرانیها به هراس از اینکه آفریقاییها بدل به «موش آزمایشگاهی» شده باشند، دامن زده است. نگرانیهایی هم بابت اینکه «واکسنها باروری را کاهش میدهند»، وجود دارد.
اعتماد به واکسیناسیون در برخی نقاط ساحل عاج به این دلیل از دست رفت که دولت از ابتدا برای ایجاد آن بسیار اندک عمل کرد. مقامهای بهداشت درمان ساحل عاج میگویند که کارزاری برای آگاهیبخشی عمومی درباره واکسن، این هفته آغاز به کار خواهد کرد. این در حالی است که این کشور دو ماه پیش اولین محموله واکسن را دریافت کرد. بهگفته کادر بهداشتودرمان این کشور، مقامهای محلی تا زمان دریافت محموله واکسن، حتی برای رساندن آنها به نقاط مختلف آبیجان برنامهریزی نکرده بودند.
بسیاری کشورها که برای کارزارهای واکسیناسیون کودکان، که مرتبا انجام میشود، آماده بودند، از اینکه مردم برای تزریق واکسن کرونایشان مراجعه نمیکنند، غافلگیر شدند.
بنجامین شرایبر، هماهنگکننده واکسن کرونا در یونیسف، که به کوواکس در توزیع این واکسن کمک میکند، میگوید که در میانه رقابتها برای خرید واکسن، مساله تزریق آن به افراد نادیده گرفته شد. از ۹۲ کشوری که کوواکس به آنها واکسن میرساند، ۸ کشور بودجه بهداشتودرمان را در میانه ضررهای اقتصادی ناشی از شیوع کووید-۱۹، کاهش دادهاند و بسیاری نیز در تخصیص مالی به نظام درمانی با مشکل مواجهاند.
بانک جهانی وعده داده است که ۱۲ میلیارد دلار برای واکسیناسیون اختصاص دهد اما تاکنون تنها ۲ میلیارد دلار بودجه برای پروژهها تایید کرده است. یک مقام این سازمان میگوید که بنا به اطلاعات این سازمان در ماه مارس، تنها کمتر از یکسوم کشورهای فقیر و یا با درآمد متوسط، تصمیم دارند افرادی را برای تزریق واکسن یا راهاندازی کارزارهای آگاهیبخشی آموزش دهند.
نیاز بسیاری از کشورها حتی سادهتر است. برخی نمیتوانند کارت دریافت واکسن چاپ کنند. کشور مالاوی، که تصمیم دارد ۱۶ هزار دوز واکسن را، که مدت کمی پس از رسیدن به این کشور منقضی شدند، دور بریزد، برای تامین ناهار کادر درمانی که از یک مرکز واکسیناسیون به مرکز دیگری رفتوآمد میکردند، با دشواری مواجه بود.
بهگفته یک مقام بهداشتودرمان در کنگو، چشمانداز واکسیناسیون مبهم است. دوز بیشتر، اعتماد بیشتر به واکسن را به همراه میآورد. مدیر اجرایی انستیتو سرم هند اخیرا گفت که اگر بحران شیوع کرونا در هند دامنهدار شود، «ناچار میشویم که فقط واکسن هند را تامین کنیم و نه هیچ کشور دیگری».
یک مقام بهداشتودرمان در موزامبیک میگوید که این کشور تنها یکچهارم دوزهای دریافتی را تزریق کرده است. او افزود که مدیران زنجیره تامین، باید موجودی واکسن در مراکز گوناگون واکسیناسیون را رصد کنند و کادر درمان نیز باید تزریق واکسن را یاد بگیرد.
او تاکید کرد که با رسیدن دوزهای دیگر و واکسینه شدن افراد بیشتر، نیاز به آموزش افراد بیشتری خواهد بود. او گفت:«این هنوز اتفاق نیفتاده است.»