برای ارزیابی اثر احتمالی تصمیم دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا، برای خروج از برجام و احیای تحریم‌های ایران، شاهنگ بنگالی، گزارشگر آسیای جنوبی لس‌آنجلس تایمز، در مقاله‌ای مشترک با رامین مستقیم به بررسی دغدغه‌های چند شهروند از طبقات مختلف اقتصادی در ایران پرداخته است.

راوی اول، مهدی محمدی، حسابدار یک شرکت پیمانکاری است که احداث دفاتر جدید برای شهرداری تهران را برعهده دارد. به گفته او، قیمت تیرآهن‌های مورد نیاز برای این پروژه ساختمانی بعد از اعلام تصمیم ترامپ، ظرف یک ماه، ۲ یا ۳ برابر شده است.

آقای محمدی می‌گوید، شرکتی که برای آن کار می‌کند، ظرف هفته‌های اخیر، بیش از ۲۰ نفر از کارکنانش را اخراج کرده است، که به گفته او، «به‌معنای بی‌کاران بیشتر – تحصیل‌کرده و غیرتحصیل‌کرده – است».

تحلیل‌گران اقتصادی می‌گویند این تحریم‌ها موجب رنج و سختی در گستره اقتصاد ایران می‌شود؛ تورم را وخیم‌تر و کاهش بهای واحد پول ملی را تسریع خواهد کرد. تهیه اجناس وارداتی و به‌ویژه دارو نیز در اثر آن‌ها مشکل‌تر خواهد شد.

بر اساس تصمیم ترامپ، ایالات متحده تقریباً تمام تحریم‌هایی که به‌واسطه توافق جامع هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ تعلیق کرده بود را دوباره اعمال خواهد کرد. نخستین موج از این مجازات‌های اقتصادی اوایل ماه اوت میلادی به اجرا گذشته می‌شود؛ زمانی‌که دولت ایران از خرید دلار و همچنین دادوستد فولاد و سایر فراورده‌های صنعتی محروم می‌شود.

اسفندیار باتمانقلیچ، بنیان‌گذار نشریه بورس و بازار، می‌گوید که همچون تحریم‌های پیشین، به احتمال قوی بیشترین آسیب این تحریم‌ها نیز متوجه طبقات کارگری و اقشار کم‌درآمد خواهد شد.

به گفته آقای باتمانقلیچ، «اگر اقتصاد دچار رکود شود و کارخانه‌ها، به‌ویژه آن‌هایی که با شرکت‌های چندملیتی شراکت دارند، تولیدات خود را کاهش دهند، این طبقات کارگری – موسوم‌به یقه‌آبی – هستند که با خطر بی‌کاری روبه‌رو می‌شوند».

این کارشناس می‌افزاید، خانواده‌های متمکن‌تر هم مشکلاتی خواهد داشت، اما آن‌ها با تکیه‌بر سرمایه‌هایشان و امکاناتی که برای تهیه کالای کمیاب، مثل دارو دارند، در موقعیت بهتری برای تحمل شرایط سخت اقتصادی قرار دارند.

برآیند تأثیر این تحریم‌ها همچنین موجب عمیق‌تر شدن بی‌عدالتی اقتصادی حاکم بر ایران می‌شود که به نارضایتی مردم از نظام و رییس‌جمهور نسبتاً معتدل آن، حسن روحانی دامن زده است. درحالی‌که مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، گفته است که دولت ترامپ «به‌دنبال راه‌حل‌هایی است که به سود مردم ایران باشد»، بسیاری از ایرانیان می‌گویند تحریم‌ها تنها موجب رنج آن‌ها خواهد شد.

به گفته آقای باتمانقلیچ، «سیاست دولت (ترامپ) چیزی جز تزویر نیست. آن‌ها مردم ایران را مجازات می‌کنند، علی‌رغم آن‌که دولت ایران به تعهداتش درقبال توافق هسته‌ای پایبند بوده است. صدمه‌زدن به خانواده‌ها یک عارضه جنبی این سیاست نیست، بلکه تنها هدف متصور سیاست جنون‌آمیز آمریکا نسبت‌به ایران است».

مهدی محمدی اخیراً در یک تاکسی در تهران (به خبرنگار این روزنامه) گفت، درحالی‌که بسیاری از ایرانی‌ها مشتاق تغییرات سیاسی‌اند، فشار اقتصادی تنها به بی‌ثباتی بیشتر در آینده نزدیک منجر می‌شود. او افزود: «از یک طرف من امیدوارم یک خیزش بزرگ موجب تغییر وضع حاکم شود، ازسوی دیگر مطمئنم که برای بیش از یک دهه، ما شاهد هرج‌ومرج و شاید فروپاشی باشیم. نسبت‌به آن شرایط، وضعیت بد اقتصادی موجود، وضعیت بسیار مطلوب‌تری است».  

در این جوّ عدم اطمینان نسبت‌به آینده اقتصادی کشور، بسیاری از ایرانیان طبقه متوسط، در حال خارج‌کردن سپرده‌های خود از بانک‌ها و خرید دلارند تا از تبعات کاهش ارزش واحد پول ملی مصون بمانند. ریال از ماه دسامبر به این سو، بیش از ۴۰ درصد از ارزش خود را از دست داده و در اوایل ماه مه، ارزش آن تا حد بی‌سابقه‌ای سقوط کرده است.

برای متوقف‌کردن موج احتکار دلار که مانع از گردش پول در سطح اقتصاد می‌شود، ایران نگهداری بیش از معادل ۱۲۰۰۰ دلار ارز خارجی را خارج از نظام بانکی، ممنوع اعلام کرده است.

اما این بخشنامه به‌طور گسترده‌ای نادیده گرفته می‌شود.

علی حسنی، یک گل‌فروش ۲۷ساله می‌گوید بنابر توصیه عمویش که در کار معاملات املاک است، هفته پیش تمام پس‌انداز خود را به ۲۰۰۰۰ دلار تبدیل کرده و آن را در صندوقی در منزلش نگه می‌دارد.

علی می‌گوید اکنون چشم‌انتظار جهش بعدی قیمت دلار دربرابر ریال است.

ابراهیم عرب، یک مهندس عمران پیمانکار، همه سپرده‌های خود را از صندوق‌ها و مؤسسات سپرده‌گذاری خارج و ۳۰۰۰۰ دلار در گاوصندوق منزلش گذاشته است. بسیاری از این صندوق‌ها از پرداخت مطالبات سپرده‌گذاران خود بازمانده و سرمایه‌گذارانشان را از هستی ساقط کرده‌اند.

آقای عرب می‌گوید، «انباشت دلار یا یورو قدرت خرید ما را دست‌کم در کوتاه‌مدت حفظ می‌کند».

دولت نرخ رسمی ۴۲۵۰ تومان را برای هر دلار اعلام کرده، اما قیمت‌ها در بازار سیاه، تا ۶۴۰۰ تومان نیز رسیده است. صرافی‌هایی که در نزدیکی سفارت‌های بریتانیا و آلمان شعبه دارند، تقریباً به‌طور کامل تعطیل‌اند و صراف‌ها می‌گویند ارزی برای فروش به نرخ رسمی ندارند.

مقام‌های ایرانی می گویند به‌هراس نیفتاده‌اند. بخشی به‌خاطر آن‌که قبلاً نیز این نوع تحریم‌ها را پشت سر گذاشته‌اند؛ اما آن‌ها همچنین امیدوارند که بتوانند به صادرات نفت به آسیا و اروپا ادامه دهند. به گفته کارشناسان اقتصادی، اگر فروش نفت ایران کاهش شدیدی پیدا نکند، با قیمت فعلی نفت که ۷۰ دلار برای هر بشکه است، تهران می‌تواند دولت را بچرخاند و حقوق کارمندانش را بپردازد.

سعید لیلاز، اقتصاددان نزدیک‌به اصلاح‌طلبان می‌گوید: «ما حتی به سرمایه‌گذاری اروپایی‌ها احتیاجی نداریم. ما تنها باید قادر باشیم که به صادرات ۲میلیون بشکه نفت در روز ادامه دهیم».

اما بدون تغییرات سیاسی گسترده، نارضایتی اقتصادی، تنها انباشته خواهد شد. فریبرز رئیس‌دانا، اقتصاددان چپ‌گرا، می‌گوید: «طبقات فرادست آموخته‌اند تا از تحریم‌ها برای تولید سرمایه خود سوء‌استفاده کنند؛ درحالی‌که دین‌سالاری حاکم، نیازهای طبقه کارگر را نادیده گرفته است».

رئیس‌دانا می‌گوید: «نظام حاکم آن‌قدر که می‌گوید مستقل نیست و می‌خواهد برای حفظ تجارت با اروپا سازش کند».

به گفته رئیس‌دانا، «تورم و دلاری‌شدن اقتصاد، انباشت ارزهای خارجی زیر بالش‌ها و افزایش قابل پیش‌بینی تورم در ماه‌های پیش رو، ثروتمندان را ثروتمندتر خواهد کرد و به گشایش مراکز خرید جدید برای گشت‌وگذار نوکیسگان منتهی خواهد شد. من روزهای بدی را برای طبقه کارگری ایران پیش‌بینی می‌کنم».