موج گرما در تابستان امسال به شهر مونترال در کانادا که رسید به مرگ دست کم ۵۵ نفر انجامید.

در ژاپن، حداقل ۸۰ نفر بر اثر گرمای هوا جان باختند.

گرما هوا برای انسان، تنش به‌همراه می‌آورد.

اگر آدمی به‌موقع در مکانی سردتر قرار نگیرد و آب کافی ننوشد، تنش تبدیل به خستگی از گرما (heat exhaustion) می‌شود و با پیشرفت خستگی، می‌تواند ختم به سکته از گرما (heatstroke) شود.

سکته‌ای که برابر یک تحقیق، جان ۱۰ درصد افراد را می‌گیرد.

خستگی از گرما با این نشانه‌ها ظاهر می‌شود: سردرد، احساس ضعف و منگی، خستگی شدید، گرفتگی عضلات، حالت تهوع، احساس سنگینی، تشنگی شدید و ضربان بالای قلب. حجم ادرار بسیارکم و رنگ آن نیز تیره می‌شود.

اگر فرد در مقابل این نشانه‌ها بلافاصله سراغ مایعات کافی و تغییر محیط نرود، دمای بدن آن‌قدر بالا می‌رود که جان فرد به‌خاطر می‌افتد.

سکته از گرما و دیگر خطرات گرمای شدید، مقدم بر همه سراغ سالمندان، کودکان و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن می‌رود یا همان انسان‌هایی که دستگاه ایمنی‌شان ضعیف‌تر از جوانان و میانسال‌ها است.

توان گرمایی؛ انسان قورباغه نیست

گونه انسان خردمند (Homo sapiens) اگر قورباغه بود بدلیل خونسردی در گرمایی شدید به خواب فرو می‌رفت. ولی انسان، که در گروه پستانداران قرار گرفته و خونگرم است، می‌تواند در بالاترین و پایین‌ترین دماها را تحمل کند و زنده بماند. با این‌حال ظرفیت تحمل حرارتی انسان نیز محدود است.

یعنی اگر هوا زیر صفر باشد و بدن سرد بشود، جان فرد به‌خاطر می‌افتد و اگر دمای بدن به ۴۰ درجه سانتی‌گراد یا بالاتر برسد، باز خطر مرگ انسان را تهدید می‌کند.

در حالت عادی، دستگاه عصبی انسان با گرم‌تر شدن بدن، خون را با حجم و سرعت بیشتری به نزدیکی سطح پوست می‌فرستد تا خون همراه خودش حرارت داخلی بدن را به بیرون از بدن انتقال دهد.

یعنی ضربان قلب سریع و سریع‌تر می‌شود. ولی در موج گرما، حرارت از بدن به محیط اطراف منتقل نمی‌شود، برای همین بدن به تعرق روی می‌آورد تا حرارت را بدین‌ شکل دفع کند.

همراه با عرق کردن، مایعات بدن کمتر و خون غلیظ‌تر می‌شود.

سرعت حرکت خون غلیظ کندتر است و آستانه فروپاشی زندگی یک انسان ممکن می‌شود: سطح اکسیژن در ارگان‌های داخلی بدن کاهش می‌یابد و در مقابل، دی اکسید کربن در بدن انباشته می‌شود.

با افزایش سطح دی اکسید کربن، تن آدمی دست به گریبان گستره‌ای از مواد شیمیایی مهلک و در عین حال تجزیه‌ناپذیر می‌شود: نواع اکسیدها، در کنار نیتروژن، که می‌توانند در ابتدا سلول‌ها را از کار بیندازند و سپس حیات انسان را به سمت مرگ هدایت کنند.

مغز، قلب، روده، کلیه‌ها، کبد، ریه‌ها و پانکراس، مهم‌ترین ارگان‌های بدن انسان هستند که الزاما تاب مقاومت در مقابل اثرات گرمایی شدید را ندارند.

در موج‌های گرمای شدید، صرف گرما هم می‌تواند آسیب به سلول‌های آدمی بزند.

گرما به همه انسان‌ها به یک شکل تأثیر نمی‌گذارد و برخی را زودتر از بقیه از پا در می‌آورد.

در خطر؛ سالمندان، بچه‌ها و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن

در موج گرمای امسال بیشترین مرگ و میر در ژاپن و کانادا، نصیب سالمندان شد. در کنار این‌ها، افرادی که دچار بیماری‌های مزمن، خواه فیزیکی یا بیماری‌های مرتبط به سلامت روان، دچار گرمازدگی شدند.

هر دو گروه، نتوانستند به سرعت کافی بدن‌شان را سرد کنند، چون امکانات خنک کننده نداشتند، یا تنها زندگی می‌کردند و کسی نتوانست به آن‌ها کمک کند.

گاهی مشکلات صنعتی نیز بانی مرگ می‌شوند.

در پاکستان و در تابستان‌های اخیر، قطعی برق، راهی برای مردم برای فرار از گرما باقی نگذاشته است.

امسال در ژاپن هم بخشی از تلفات وابسته به سیلاب جنوب این کشور شدند که کمتر از یک ماه پیش، بخشی از مدارهای انتقال برق را از کار انداخت.

بدون امکانات تهویه مطبوع، داخل ساختمان‌ها، سیستم‌های حمل و نقل و یا ماشین‌ها می‌تواند آن‌قدر گرم بشود که دمای درون بدن از آستانه ۴۰ درجه سانتی‌گراد بگذرد و جان افراد به‌خطر بیافتد.

شاید برای همین در انگلستان، مقامات بهداشت و سلامت این هفته بطور مکرر هشدار می‌دهند که سراغی از فامیل و آشناهایی بگیرید که تنها زندگی می‌کنند و ببینید آیا آماده روبرو شدن با موج گرما هستند یا نه.

هم‌چنین بررسی کنید در صورت بروز مشکل، چگونه می‌تواند سریع به آن‌ها کمک کرد.

موج‌های گرمایی امسال وابسته به گرمایش زمین ناشی از فعالیت صنعتی انسان هم هستند.

ولی با گسترش گرمایش زمین در نیم کره شمالی، شب‌ها، سریع‌تر از روزها گرم می‌شوند.

بدین‌شکل، شب‌ها بدن نمی‌تواند خنک بشود و حتی شب هم تبدیل به زمانی خطرناک برای جان آدمی بشود: اگر هوا خیلی گرم است، به‌خصوص در شب‌ها، مایعات نزدیک دست داشته باشید و بیشتر از معمول آب بنوشید.

شاید برای تمامی این خطرها باشد که بیمه همگانی انگلستان در حساب توییترش می‌پرسد: آیا امروز شش تا هشت لیوان آب نوشیده‌ای؟

سازمان جهانی هواشناسی هم می‌گوید بیماری‌ها و مرگ‌های ناشی از گرما از سال ۱۹۸۰ تاکنون بیشتر شده‌اند و هم‌اکنون ۳۰ درصد جمعیت جهان در مناطقی که از لحاظ دمایی پر خطر محسوب می‌شوند زندگی می‌کنند.

با افزایش دمای ناشی از فعالیت‌های صنعتی، تعداد بیشتری از مردم دچار مصائب گرما می‌شوند و جان‌های بیشتری از دست می‌روند.

در انگلستان پیش‌بینی شده تا سال ۲۰۵۰ میلادی - ۳۲ سال دیگر - نرخ مرگ و بیماری‌های مرتبط با گرما، ۲۵۷ درصد بیشتر شود.

 

خشم از گرما در کنار افزایش نرخ خودکشی

گرما فقط به سلامت فیزیکی انسان آسیب نمی‌زند، بلکه موج‌های گرما بر سلامت روان هم اثر می‌گذراند.

اگر این روزها از خوزستان و همراه با نزدیک شدن دما به ۵۰ درجه سانتی‌گراد، خبرهای خودکشی را بیشتر می‌شنوید، می‌تواند به گرما هم مرتبط باشد.

مجله نیچر کلایمت چنج (تغییرات اقلیمی در طبیعت) این هفته مطالعه‌ای تازه منتشر کرده که می‌گوید رابطه‌ای مستقیم بین افزایش نرخ تلاش به خودکشی و موج‌های گرما وجود دارد.

این تحقیق می‌گوید در ماه‌هایی که دمای هوا بطور غیر عادی بالاتر است، تعداد بیشتری خودکشی در روزهای گرم‌تر سال رخ می‌دهد.

برابر این تحقیق، با هر ۱ درجه سانتی‌گراد افزایش دمای میانگین یک ماه، در آمریکا ۰.۷ درصد و در مکزیک ۲.۱ درصد بر نرخ تلاش برای خودکشی افزوده می‌شود.

این در کنار تحقیق‌های دیگری است که در چند سال اخیر منتشر شده‌اند: در روزهای خیلی گرم، انسان می‌تواند خشمگین‌تر و عصبانی‌تر از حالت معمول خود باشد.

پس از تمامی این‌ها، در روزهای خیلی گرم برای حفظ جان چه می‌توان کرد؟

چند پیشنهاد برای حفظ جان در موج‌های گرما

بیمه همگانی بریتانیا پیشنهاد می‌کند مقدم بر هر چیز، در روزهای گرم می‌بایست مایعات بیشتر - به‌خصوص آب - نوشید: دست کم ۲ لیتر آب بنوشید البته اگر بیشتر روز را درون ساختمان هستید و به‌نسبت این‌که چقدر بیرون خانه و زیر آفتاب باقی می‌مانید، ۱ تا ۲ لیتر در ساعت بیشتر آب بنوشید.

در روزهای خیلی گرم، قهوه و الکل ننوشید و پیش از آن‌که تشنه بشوید، سراغ نوشیدن مایعات بروید.

لباس سبک با رنگ‌های روشن بپوشید، از کلاه یا چتر مناسب آفتاب استفاده کنید، عینک آفتابی بزنید که چشم را از امواج فرابنفش خورشید هم حذف کند.

از فعالیت سنگین بدنی تا می‌شود خودداری کنید و تا می‌توانید در سایه یا داخل ساختمان‌ها باقی بمانید.

بیشتر از حالت معمول، به بدن زمان استراحت بدهید.

اگر با کسی روبه‌رو شدید که دچار خستگی از گرما شده، او را به سردترین مکان نزدیک ببرید و از او بخواهید دراز بکشد - ترجیحا مکانی در سایه که دستگاه خنک کننده در آن کار کند. لباس‌های اضافه را تا می‌شود و با اجازه‌اش، از تن او دور کنید تا پوست بتواند نفس بکشد.

از هرچه در دسترس است - مثل پارچه یا اسفنج خیس استفاده کنید تا گردن، زیر بغل، مچ دست و پای او را خنک کنید.

به او مایعات - مقدم بر همه آب، یا آب‌ میوه- بدهید. همه نوشیدنی‌ها برای رفع عطش خوب نیستند و آب در اینجا بهترین گزینه ممکن است.

درنهایت از داروهای مسکن سردرد مثل استامینوفن پرهیز کنید، در این شرایط چنین داروهایی می‌توانند مضر باشند.

همراه با فرد بدحال بمانید تا حالش بهتر بشود و اگر او بیهوش شده یا تحرک معمول یک انسان را ندارد، با اورژانس تماس بگیرد.