هر سال در روزجهانی آزادی رسانه‌های خبری که در سال‌های گذشته برخی رسانه‌ها به اشتباه آن را روزجهانی آزادی مطبوعات می خواندند (۱)،  آماری از وضعیت آزادی رسانه‌های خبری در کشورهای جهان از سوی یونسکو و نهادهای مختلف روزنامه‌نگاری و نظارت بر آزادی رسانه‌ها و بیان منتشر می‌شود، آماری که اگرچه نشانگر توجه بیشتر به موضوع آزادی رسانه‌های خبری به عنوان رکن چهارم دموکراسی در اغلب کشورهای جهان است اما روشنگر یک شکاف گسترده میان کشورهای شمال (کشورهای توسعه یافته) و کشورهای جنوب (کشورهای توسعه نیافته) است، جز در آمریکای لاتین که در طی ربع قرن گذشته دیکتاتورهای نظامی یکی پس از دیگری سرنگون شده و سطح رشد اقتصادی این کشورها با میزان سطح رفاه اجتماعی نسبت بهتری یافته است و جهش انقلابی رسانه‌های خبری از چند روزنامه و شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی در کنترل دولت به صدها رسانه‌ خبری مستقل با گرایش‌های متفاوت سیاسی و اجتماعی دراغلب آنها به دگردیسی اجتماعی گسترده‌ای در عصر پساارتباطات بدل شده، در سایر کشورهای جنوب از جمله ایران و اغلب کشورهای خاورمیانه وضعیت هر سال به رغم تحولات مقطعی درحال بدتر شدن است.

در ایران، ۷ روزنامه‌نگار درحال حاضر زندانی هستند، (۲) روزنامه‌نگاران دیگری نیز هستند که با احکام قضایی دیگری از جمله ممنوعیت از کار و ممنوعیت از خروج از کشور روبرو هستند و درخطر زندانی شدن قرار دارند، بیش از ۷ سینماگرومستندساز و بیش از ۲۰ وبلاگ نویس نیز به اتهام‌های مختلف از جمله توهین به «مقدسات اسلامی» زندانی هستند، ده‌ها شهروند- خبرنگار دیگر نیز زندانی شده و یا برای آنها در دادگاه‌های انقلاب اسلامی به ویژه پس از اعتراضات سراسری دی ماه گذشته پرونده امنیتی تشکیل شده است، چند سینماگر مشهور از جمله جعفر پناهی نیز احکام زندان و ممنوعیت از خروج از کشور دریافت کرده‌اند.

ده‌ها روزنامه، مجله و نشریه و تارنماهای مختلف در یک سال گذشته در ایران توقیف شده یا از ادامه کار آنها جلوگیری شده است، جمهوری اسلامی همچنین با ارسال پارازیت روی کانال‌های ماهواره ای و فیلترکردن سایت‌های خبری، علمی، فرهنگی وسیاسی و همچنین فیلترکردن شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی در ایران درصدر ناقضان آزادی بیان در جهان قرار دارد که در این زمینه در برخی موارد از رقیب خود یعنی چین پیشی گرفته است.

براساس آمار کمیته حمایت از روزنامه نگاران؛ چین، ترکیه و ایران سه کشوری هستند که بیشترین تعداد روزنامه‌نگاران زندانی را داشته است (نمایه یک):

نمایه یک: میزان آزادی رسانه‌های خبری در کشورهای جهان (گزارشگران بدون مرز- ۲۰۱۸)

تعداد روزنامه نگاران زندانی در ایران در سال گذشته نسبت به سال قبل افزایش داشته است که دلیل آن رادیکالتر شدن وضعیت اقتصادی-اجتماعی در ایران بوده است.

این درحالی است که روزنامه‌نگاران ایران نه تنها از حق داشتن تشکل صنفی برخوردار نیستند بلکه دولت و نهادهای حکومتی می‌کوشند تا با کنترل ضوابط استخدام و معیارهای حقوقی مرتبط با فعالیت‌های روزنامه‌نگاران، آنها  را هر چه بیشتر در دایره بسته سانسوردولتی گرفتار کنند. (۳)درحال حاضر بیش از ۲۰۰ روزنامه‌نگار در سراسر جهان زندانی هستند که تقریبا همگی آنها در کشورهای جنوب هستند، در سال گذشته نزدیک به ۱۰۰ نفر در ایران در رابطه با جرایم امنیتی در فضای مجازی بازداشت شدند که از جمله مدیران برخی از کانال‌های تلگرامی نیز در میان آنها هستند.

با مجموع این وضعیت به نظر می رسد درحالی که در اغلب کشورهای شمال رسانه‌های خبری به وظیفه خود در برآوردن نیازهای اجتماعی و رسالت حرفه‌ای خود به عنوان رکن چهارم از جمله:

- نظارت برنهادهای قدرت و پاسخگو کردن آنها در برابر افکار عمومی

- جلب توجه جامعه به موضوعات خطیر

- تضارب آرا و کمک به تصمیم‌گیری در مورد موضوعات روز و انتخاب‌ها با انتشار اطلاعات و آمار مرتبط

- برقراری ارتباط اجتماعی بین گروه‌ها و خرده گروه‌های اجتماعی برای تعامل

- اطلاع رسانی دقیق، بی طرفانه و به سود منافع اجتماعی

- پاسداشت دموکراسی و آزادی بیان

بیش از پیش نائل می‌شوند. دراغلب کشورهای جنوب به ویژه کشورهایی که نظام‌های سیاسی آنها به توتالیتاریسم یا( تمامیت‌خواهی )گرایش دارد وضعیت آزادی رسانه‌های خبری رو به بدتر شدن است. (نمایه ۲)

رده بندی کشورهای جهان از نظر میزان آزادی رسانه‌های خبری ( Freedom of Press 2017 )

به این ترتیب به نظر می رسد، رسانه‌های خبری در کشورهای جنوب و به ویژه در خاورمیانه و ایران با چالش‌های دیگری روبرو هستند که در مرحله نخست حفط جان و امنیت روزنامه‌نگاران به جای امنیت شغلی و تضارب وظایف روزنامه‌نگاری با قدرت سیاسی و اقتصادی قرار دارد، امری که علاوه بر تشکل صنفی روزنامه‌نگاران، نظارت و حمایت جهانی را نیز می‌طلبد.

پانویسها:

۱- پرس (Press) در قرن نوزدهم به مطبوعات اطلاق می‌شد اما در قرن بیستم با ظهور رسانه‌های خبری دیگر از جمله فیلم‌های خبری، رادیو و تلویزیون پرس به همه مشاغل خبری مرتبط با تولید خبر در رسانه‌های مختلف مربوط می شد. از آنجا که اغلب اصطلاحات ارتباطات در زبان فارسی در دهه‌های چهل و پنجاه خورشیدی از سوی کسانی ابداع شده که ارتباطات رشته دانشگاهی و تخصصی آنها نبوده است برخی از این اصطلاحات مانند «پرس» و «رسانه گروهی» کاملا نادرست به کار رفته‌اند.

برای مطالعه بیشتر نگاه کنید به:

Dictionary of.‎ Media and.‎ Communications, Marcel Danesi (2014)‎ I

نسخه آنلاین، چاپ ۲۰۰۹

۲- روزنامه‌نگاران زندانی در ایران عبارتند از: ساسان آقایی، یغما فشخامی، محمد مهاجر، علی رضا توکلی، محمد مهدی زمان زاده، رضا انتصاری و کسری نوری

۳- در سال ۲۰۱۰ با همکاری گروهی از روزنامه‌نگاران باسابقه و همکاری نهادهای بین‌المللی از جمله فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران کوشش‌هایی برای تشکیل یک نهاد روزنامه‌نگاری و همچنین تشکیل پرونده پیگیری برای روزنامه‌نگاران زندانی، تحت تعقیب و یا در معرض خطر در ایران صورت گرفت که متاسفانه این تلاش پس از مدتی متوقف شد.