سه همسایه‌ پاکستان یعنی ایران، افغانستان و هند، نه خطر امنیتی برای این کشور به حساب می‌آیندو نه خطر نظامی؛ اما پاکستان دهه‌هاست که با پناه دادن به گروه‌های تروریستی، همسایه‌های خود را در معرض خطر قرار داده است. هیچ‌کدام از این سه کشور ادعای ارضی نسبت‌به پاکستان ندارند و در دستگاه تبلیغاتی آن‌ها نیز برنامه‌ای برای شیطانی جلوه دادن همسایه‌ خود به چشم نمی‌خورد.

سه گروه جیش محمد، طالبان و جیش العدل و پدرخوانده‌های آن‌ها به ترتیب در هند، افغانستان و ایران، دهه‌هاست مشغول عملیات ترویستی بوده‌اند و پایگاه هر سه در پاکستان است. نکته‌ بسیار جالب اینجاست که جیش محمد و جیش‌العدل گاه از روی یک نسخه‌ واحد عمل می‌کنند، مثل منفجر کردن اتوبوس نظامیان در حال حرکت با به‌کار گرفتن بمب‌گذاران انتحاری در سیستان و بلوچستان ایران (با حدود ۳۰ کشته) و کشمیر هند (با ۴۶ کشته) در دو هفته‌ اخیر. جیش محمد و جیش‌العدل هر دو به صراحت مسئولیت این دو عملیات را پذیرفته‌اند. البته به‌علت هرج‌ومرج در افغانستان، طالبان گزینه‌های بسیار بیشتری برای عملیات نظامی در این کشور دارد. همچنین طالبان مجبور نیست که نیروهایش را تنها در پاکستان مستقر کند، چون بخشی از خاک افغانستان را هم در اختیار دارد.

ابزار کسب درآمد

علی‌رغم عنوان جمهوری اسلامی، پاکستان برخلاف جمهوری اسلامی ایران، یک دولت ایدئولوژیک نیست که برای بسط ایدئولوژی خود دست به مداخلات مستقیم منطقه‌ای بزند، بلکه یک دولت عملگراست که از تروریسم به‌عنوان یک ابزار بهره می‌گیرد. نظامیان حاکم بر پاکستان همواره به دستکاری‌های امنیتی در سرزمین‌های نزدیک به خود برای بهره‌برداری‌های سیاسی و اقتصادی تمسک جسته‌اند.

تروریسم برای دولت پاکستان ابزاری برای کسب درآمد و نفوذ در منطقه بوده است. دو دهه است که پاکستان از تروریسم اسلام‌گرا علیه ایالات متحده آمریکا، از این کشور باج‌گیری می‌کند. پاکستان برای همکاری‌های امنیتی علیه تروریسم مورد حمایت این کشور و نیز دادن امکان به نیروهای آمریکایی برای عملیات در منطقه، سالانه صدها میلیون دلار از ایالات متحده کمک‌های بدون بازگشت دریافت کرده است. غیر از دولت آمریکا، پاکستان به ازای پناه دادن به گروه‌های تروریستی، سالانه صدها میلیون دلار هم از منابع غیردولتی یا دولتی پنهان در منطقه دریافت می‌کند. تروریسم امروز یک کسب و کار بسیار گران است که بدون ارز آمریکایی و اروپایی غیرممکن است. نمی‌شود صدهاهزار طالب افغانستانی را به‌طور مجانی در پاکستان مورد آموزش نظامی و عقیدتی قرار داد. پایگاه چندهزار نفری جیش محمد با ریاضت‌کشی اداره نمی‌شود. پاکستان از دلارهایی که برای این‌گونه فعالیت‌ها ازسوی حامیان غیردولتی یا شبه‌دولتی به‌سوی آن کشور سرازیر می‌شود، بهره می‌گیرد.

ابزار نفوذ

هند و افغانستان و ایران نمی‌توانند همانند ایالات متحده کمک‌های بلاعوض به ارتش پاکستان ارائه کنند. از این جهت، پناه دادن به گروه‌های تروریستی تنها ابزار برای اعمال نفوذ و تحت تاثیر قرار دادن رفتارهای طرف مقابل است. این‌که سازمان امنیتی پاکستان (آی اس ای) مستقیما با طالبان همکاری می‌کند، موضوعی نیست که از کسی در دنیا پنهان باشد. پاکستان به‌جای همکاری‌های اقتصادی با همسایگان خود، به حوزه‌ امنیت به‌عنوان تنها ابزار تاثیرگذاری نگاه می‌کند. پروژه‌ خط لوله‌ گاز ایران به پاکستان علی‌رغم انجام تعهد طرف ایرانی، سال‌هاست ازسوی پاکستان معلق گذاشته شده است. جمهوری اسلامی نیز همانند پاکستان به تروریسم به‌عنوان یک ابزار موثر برای نفوذ منطقه‌ای در کشورهای عرب منطقه و اروپا نگاه می‌کند، اما از این ابزار برای طرف پاکستانی بهره نگرفته است.

وعده‌های بی‌حاصل

پاکستان بارها به سه کشور همسایه‌ خود قول داده است که نمی‌گذارد نیروهای جهادی از خاک این کشور برای حملات تروریستی به دیگر کشورها استفاده کنند، اما این وعده‌ها همیشه نقض شده است. در سال ۲۰۰۴ پاکستان رسما به هند تعهد داد که گروه‌های تروریستی از خاک این کشور عملیاتی علیه هند انجام نخواهند داد. اما در سال ۲۰۰۸ لشکر طیبه که در پاکستان مستقر است، در یک عملیات تروریستی گسترده در بمبئی ۱۷۴کشته و ۳۰۰ مجروح برجای گذاشت. این حمله چهار روز به طول انجامید.

اسامه بن‌لادن برای ۱۰ سال در ایبت‌آباد، جایی در نزدیکی یکی از پایگاه‌های نظامی پاکستان، در یک ویلا زندگی می‌کرد، تا در نهایت نیروهای آمریکایی جایش را پیدا کردند و او را از میان بردند. جیش محمد اردوگاهی در بالاکوت در ایالت خیبر پختونخوا دارد که هزاران نیرو در آن جای داده است. این اردوگاه نیز که فاصله‌ چندانی با ایبت‌آباد ندارد، زیر نظر مولانا یوسف ازهر اداره می‌شود که قوم و خویش سببی مسعود ازهر، بنیان‌گذار این گروه است. یوسف ازهر در ربایش یک هواپیمای خطوط هند در سال ۱۹۹۹ در قندهار مشارکت داشت. منابع هندی می گویند که او به‌همراه دویست تن دیگر در حملات هوایی هند در هفتم اسفندماه (۲۶ فوریه ۲۰۱۹) به اردوگاه فوق کشته شده است.

ریسک بالا

عملیات تروریستی و پناه دادن به گروه‌های تروریستی تا وقتی که دامنه‌ محدودی داشته باشند و دو طرف بدان به‌عنوان اخطار نگاه کنند، به تهدیدات امنیتی بزرگ تبدیل نمی‌شود، اما درصورتی‌که عکس‌العمل بدان‌ها جدیت یابد، می‌توانند به جنگ‌های بزرگ‌تر منجر شوند. عکس‌العمل هند با حمله‌ هوایی گسترده به مواضع جیش محمد در پاکستان و بعد عکس‌العمل پاکستان در حملات خمپاره‌ای محدود در هشتم اسفندماه، می‌تواند در صورت عدم خویشتن‌داری طرفین، به جنگی دیگر در منطقه‌ جامو و کشمیر منجر شود. حمله‌ هوایی هند در این منطقه از سال ۱۹۷۱ بدین‌سو، بی‌سابقه بوده است. هند و پاکستان از زمان استقلال خود، چهار بار با جنگ‌های گسترده‌ درگیر شده‌اند.

مشخص است که اسلام‌گرایان مثل دیگر نقاط دنیا، امروز درحال فراهم‌کردن هیزم جنگ در شبه قاره‌اند، اما دولت پاکستان نیز نه‌تنها از این هیزم‌کشی ممانعت نمی‌کند، بلکه خود تدارکات آن را فراهم می‌آورد. با این حال به سه دلیل احتمال بالا گرفتن جنگی تمام عیار از سوی دوطرف اندک است: ۱) ابرقدرت‌ها برخلاف دوران جنگ سرد علاقه‌ای به جنگ و تضاد در شبه قاره ندارند؛ ۲) پاکستان و هند هر دو بیش از آنچه از یک جنگ به دست آورند، از دست می‌دهند؛ و ۳) با رشد اقتصادی‌ای که هند در سال های اخیر داشته دست بالاتر را در هر کشمکشی هندی‌ها خواهند داشت و نه پاکستان.