پاکستان با اینکه کشور یک هسته‌ای بوده ودر مناسبات منطقه‌ای و حتی جهانی بازیگری مهم است، در میان همسایگانش، کشوری پوشیده در ابهام وناشناخته است.

خیلی‌ها وقتی صحبت پاکستان می شود، جنبش‌های اسلامگرای افراطی و تنازعات مذهبی را به یاد می‌آورند اما پشت سر این غبار وهم‌آلود، کشوری بسیار پیچیده و چندین لایه پنهان است که تغییرات سیاسی در آن می تواند همه منطقه و حتی بازی‌های سیاست جهانی را متاثر کند.

پاکستان کشوری به شدت طبقاتی است  که با دیوارهای نا مریی ضخیم بین این طبقات، ساختار اجتماعی- سیاسی این کشور، نظم گرفته است. اقلیتی از مردم، بسیار مدرن، سرمایه دار و باز و در مقابل، اکثریت جمعیت به شدت فقیر بسته و سنتی‌اند. در طی سال‌ها، تصوف قدرتمندترین نهاد اجتماعی همه شبه قاره بود، اما با مرور زمان و اوج‌گیری تنش هند و پاکستان، رهبران مذهبی افراطی جای مرشدان صوفی را گرفتند، سیاست تقابل با هند و برساختن هویتی مستقل از هند بر مبنای دین هم کمک بزرگی برای گسترش مدام این جایگزینی بوده است.

مساله مهم دیگر در ساختار سیاسی پاکستان، تنش‌ها و تفاوت‌های قومی بوده است، مساله‌ای که پاکستان را کشوری فدرال برای چهار قوم بزرگ سندی، پنجابی، پشتون و بلوچ ساخته است، با این حال، پنجابی‌ها، قدرت اصلی مملکت بوده‌اند که به ادعای بقیه فرهنگ و زبان خود را حتی به دیگران تحمیل کرده‌اند. این قدرت اما در سال‌های اخیر با جنبش‌های اعتراضی بلوچ‌ها که اکثرا خونین هم بوده و بعد قتل عام هزاره‌ها و اخیرا حزب «تحریک انصاف» و جنبش مدنی «منظور پشتون»، به چالش گرفته شده است.

بنابراین دلایل، این انتخابات در عمر کوتاه پاکستان، یک خانه تکانی تاریخی محسوب می‌شود. مهم نیست کدام گروه برنده یا بازنده این انتخابات باشد، چرا که در هر صورت، چهره سیاسی- اجتماعی پاکستان درشرف تغییری تاریخی است و این انتخابات نمایش این تغییر است.

از شروع تاسیس پاکستان یعنی از سال ۱۳۲۶ خورشیدی (۱۹۴۷) ، این دومین بار است که یک حکومت غیرنظامی توانسته است دورانش را به سرانجام برساند و هیچ گروه سیاسی نتوانسته اقتدار مطلق ارتش را کم کند یا از زیر سایه آن بیرون رانده شود.

خیلی از اتاق‌های فکر سیاسی در دنیا، انتخابات و دولت برآمده از آن را صوری می دانند، چرا که به نظر آن‌ها، تصمیم‌های سیاسی مهم در ارتش و اطلاعات ارتش گرفته می شود، احمد رشید خبرنگار مشهور پاکستانی از همین دسته است که فکر می کند ایالات متحده امریکا، بیشترین رابطه‌اش همیشه با ارتش بوده تا دولت.

حکومت افغانستان هم درهمه گفتگوهای تنش‌آلودش با دولت پاکستان به همین نتیجه رسیده که گفتگو با دولت بی‌فایده است. بنابرین در هر گفتگویی سعی کرده‌اند پای ارتش پاکستان را به میان بیاورند.

حالا اما کلا سیستم سیاسی پاکستان با تهدید شدید رییس جمهور ترامپ مواجه است و این نیز به اهمیت این انتخابات می‌افزاید، چرا که در نتیجه آن، یا راه ارتش و دولت کاملا از هم جدا می شود یا دولت به طور ساختاری بدون کودتا در اختیار ارتش قرار می‌گیرد.

ارتش برای نیل به این منظور، سعی کرده تقابل سنتی در پاکستان را که بین دو حزب مهم مسلم لیگ و گروه مردم بوده به تقابلی تازه بدل کند که در یک طرف، هردو حزب سنتی را به عنوان سنت و از طرفی تحریک انصاف را به عنوان مدرنیسم ملی‌گرا در مقابل هم گذاشته است.

حزب «مسلم لیگ»

در حال حاضر حزب مسلم لیگ، شاخه نواز شریف ۱۸۲ کرسی در مجلس ملی دارد. مسلم لیگ که مهم ترین حزب پاکستان است، به طور سنتی در پنجاب نفوذ دارد، نفوذی که به طور جدی در حال شکستن است. حزب نواز، علاقه‌مند گرم شدن رابطه با هند است، مساله‌ای که فلسفه وجودی ارتش را به چالش می‌کشد.

حزب مردم

حزب مردم که با ذولفقار علی بوتو و بی نظیر بوتو به قدرت رسیده بود با ترور خانم بوتو در هم شکست. خانم بوتو که مادر ایرانی داشت، علاقه‌مند گسترش رابطه با ایران بود، مساله‌ای که روزی ارتش را تهدید می کند.

پس از خانم بوتو همسرش آصف زرداری موفق نبود. بنابراین دست به دامن پسرش شده که فامیلی مادرش را بر خلاف رسم دارد.

بیلاوال بوتو زرداری ۲۹ ساله، اکثر عمرش را هم در بیرون از کشور گذرانده است. این حزب فعلا ۴۶ کرسی در اختیار دارد.

هر دو حزب سنتی، اما به شدت متهم به فساد مالی از طرف دادگاه، ثروت از جانب طبقه رو به گسترش روشنفکران و عقب ماندگی از جانب ارتش هستند.

حزب تحریک انصاف

عمران خان، کاپیتان اسطوره‌ای تیم ملی کریکت پاکستان، محبوب‌ترین پدیده اجتماعی کشور بوده وبه هیچ کدام از دو قوم بزرگ تعلق ندارد و همچنان که نظر مثبت باقی اقوام کوچک مثل پشتون‌ها، بلوچ‌ها و هزاره‌ها را هم جلب کرده، جریان‌های مذهبی نیز از او حمایت می‌کنند. تکیه تبلیغات او بر ملی گرایی و استفاده از چهره‌ها و ستاره‌های اجتماعی معروف است. او کسی است که جنبش‌های خیابانی بزرگ را توانست سازمان بدهد، توانست علیه امریکا موضع بگیرد وارتش را به عنوان سمبل ملی‌گرایی حمایت کند. او برای اولین بار از شکاف‌های طبقاتی که در پاکستان تقدیری شمرده می شدند، انتقاد کرد.

سخن از رفاه عمومی و حق امکانات برای همه گفته و زلزله ای در ساختار سیاست و اجتماع پاکستان به وجود آورده است. به این دلیل ۳۲ کرسی که حزب او در اختیار دارد احتمالا بسیار بیشتر خواهد شد.

ائتلاف بزرگ سه حزب مذهبی

از سوی دیگر سه حزب جمعیت علمای اسلام، جماعت اسلامی و تحریک اسلامی، نیز ائتلافی به نام «مجلس متحده عمل» تشکیل داده‌اند که در بسیاری از نقاط پاکستان نامزد انتخاباتی خواهند داشت.

این ائتلاف در ایالت پنجاب ۱۰۳ نامزد انتخاباتی دارد و تلاش دارد تا قدرتی تازه را در سیاست پاکستان به به نمایش بگذارد. با مقدمه‌ای که درباره گسترش روز‌افزون گروه‌های مذهبی گفته شد، نمی توان از آنها غافل بود اگر چه هویت عمومی آنها از ملی گرایی اسلامی تا افراطیت و تقابل با القاعده و طالبان و امثالهم متشتت است.

در کنار این ائتلاف، می شود از جریان«لبیک یا رسول الله» هم به عنوان یک جریان مذهبی درین انتخابات نام برد که در بعضی از حوزه‌ها امکان رای گرفتن هم دارند.

کرسی ها و صندوق ها

در انتخابات ۳ مرداد، پاکستانی‌ها همزمان نمایندگان دو مجلس را انتخاب می‌کنند؛ یکی مجلس ملی (فدرال) و دیگری مجالس ایالتی در پنجاب، سند، بلوچستان و خیبرپختونخواه.

آنطور که کمیسیون انتخابات پاکستان اعلام کرده است بیش از ۱۱۸۰۰ نامزد برای دستیابی به ۸۴۹ کرسی در این انتخابات رقابت می‌کنند.

در حدود ۳۴۵۰ نفر برای راه‌یابی به مجلس ملی این کشور که دارای ۳۴۲ کرسی است ثبت‌نام کرده‌اند. ۲۷۲ عضو این مجلس به صورت مستقیم انتخاب می‌شوند. در کنار آن ۱۰ کرسی به اقلیت‌ها و ۶۰ کرسی هم به زن‌ها اختصاص داده شده است.

همزمان در حدود ۸۴۰۰ نامزد دیگر در چهار ایالت برای دستیابی به ۵۷۷ کرسی مجالس ایالتی با هم رقابت می‌کنند.

بعد انتخابات

نتیجه انتخابات هر چه که بود، جامعه پاکستان، آبستن تحولاتی تاریخی است که نمی توان از آن‌ها اجتناب کرد. دو حزب سنتی قدیمی در حال کم رنگ شدن‌اند واقتدار سیاسی و فرهنگی پنجابی‌ها در حال زوال.

جمعیت روشنفکری کشوری که سال‌ها انحصاری بود حالا از پنجابی‌ها گرفته شده و به نسل نوبرآمده بلوچ و پشتون و هزاره رسیده، هویت‌های قومی از زیر سلطه فرهنگ رسمی بیرون رانده شده وجهان هم از دست لانه‌های پرورش تروریسم در پاکستان به تنگ آمده است. همه اینها فضایی تازه ووضعیتی تازه را می‌طلبد که دیر یا زود باید اتفاق بیفتد.