نزدیک به دو سال پس از خروج آمریکا از برجام، در حالی‌که جمهوری اسلامی هر از چند گاهی مورد تازه‌ای از نقض توافق هسته‌ای را رونمایی می‌کند، مدیر کل آژانس بین المللی اتمی باردیگر خوش‌بینی به احیای سریع برجام را بی‌پایه دانست.

رافائل گروسی دوشنبه، دوم فروردین، ۲۱ ماه پس از آغاز نقض برجام از سوی ایران، به روزنامه اسپانیایی ال پائیس گفت که ایران به در حال حاضر به حداقل مواد مورد نیاز برای ساخت سلاح اتمی دست یافته است اما برای تولید آن به موادی بیش از این نیاز دارد.

او برای دومین بار در ماه‌های اخیر تاکید کرد که امکان بازگشت سریع و خودکار به برجام وجود ندارد  و گفت: «آب زیادی از زیر پل گذشته است.» جمله ای که به نقض گسترده تعهدات جمهوری اسلامی در برجام اشاره داشت.

توضیح مدیر کل آژانس موضوع را کمی روشن تر کرد؛ او گفت که ایران بسیار بیش از آنچه در توافق هسته ای آمده غنی سازی کرده است و موضوع برداشتن تحریم ها هم در اختیار آژانس نیست.

اگر چه این گفته‌های مدیر کل آژانس نشان می‌دهد که بازگشت به شرایط پیش از خروج آمریکا از برجام پیچیده‌تر و دشوارتر از آن چیزی است که خوش‌بینان به بهبود سریع اوضاع تصور می‌کنند، اما به بیان دیگر کلید حل ماجرا نیز در دستان آمریکا، ایران و رضایت آژانس می داند.

نکته جالب سخنان مدیر کل آژانس این است که جمهوری اسلامی، که خواستار احیای سریع برجام است، با اقدامات اخیر خود بازگشت سریع به برجام و حل اختلاف ها را به شدت دشوار کرده چنان که رافائل گروسی برای دومین بار در سه ماه گذشته تاکید کرده است که برای احیای برجام به توافق دیگری نیاز است.

بیان دیگر، همه اقدامات جمهوری اسلامی در نقض تعهدات خود در برجام، از جمله افزایش ذخیره اورانیوم غنی‌سازی شده به ۱۳ برابر حد مجاز، راه اندازی سانتریفیوژهای آی‌آر-۴  و آغاز غنی‌سازی ۲۰ درصدی اورانیوم، به مثابه آب رفته‌ای است که به جوی باز نمی‌گردد. حالا به اعتقاد مدیر کل آژانس، طرف های اصلی توافق اتمی باید  برای ایجاد توافق تازه ای تلاش کنند.

جمهوری اسلامی ۱۴ ماه پس از خروج ایالات متحده آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های با فرمان دونالد ترامپ، نخستین گامها در نقض برجام را برداشت و آغاز غنی سازی پنج درصدی اورانیوم خبر داد. میزان مجاز غنی سازی در برجام برای ایران ۳.۶۷ درصد تعیین شده بود. در آن روزها، ذخیره اورانیوم غنی شده ایران نیز از سقف تعیین شده ۲۰۲ کیلوگرم فراتر رفت.

جمهوری اسلامی در حالی با گام‌های متعدد خود بازگشت به برجام را دشوارتر کرده که سخنان وزیر امور خارجه و رئیس جمهوری ایران نشان داده است که دست کم دولت خواستار دستیابی به توافق و رفع سریع تحریم های آمریکا هستند.

محمدجواد ظریف که پیشتر نیز در سخنانی آمریکا را به بازگشت سریع به برجام و رفع تحریم‌ها ترغیب کرده بود،‌ در آخرین روزهای اسفند گفت که دولت جو بایدن باید به سرعت برای احیای برجام اقدام کند وگرنه با رسیدن دوران انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ ، تحول خاصی تا ۱۰ ماه پس از آن رخ نخواهد داد.

چانه زنی بر سر «ابزار چانه زنی»

در این بین از سخنان روز دوشنبه رافائل گروسی این طور بر می‌آید که مصوبه اخیر مجلس مبنی بر خروج  ایران از پروتکل الحاقی هم راه بازگشت به برجام را ناهموارتر کرده و به مشکلات آن افزوده است.

مدیر کل آژانس بین‌المللی به روزنامه ال پائیس گفت که نباید از موضوع بازرسی‌های آژانس به عنوان ابزار چانه زنی استفاده شود. او گفت: «مساله بازرسی های آژانس نباید روی میز مذاکره قرار بگیرد و نمی توان از آن به عنوان ابزار پاداش یا تنبیه استفاده است، بلکه بازرسی‌ها یک ضرورت بنیادین است که توافق را می‌توان روی آن بنا کرد.»

اشاره او به جلوگیری از دسترسی سرزده و گسترده بازرسان آژانس به مراکز هسته‌ای ایران است که در پی مصوبه آذر ماه گذشته مجلس شورای اسلامی رخ داد. مجلس شورای اسلامی با اکثریت اصولگرا در مصوبه خود دولت را موظف کرد در صورتی که تحریم‌های هسته ای وضع شده علیه جمهوری اسلامی ظرف سه ماه لغو نشود، دولت باید اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و نظارت‌های فراپادمانی آژانس بین المللی انرژی اتمی را متوقف کند.

دولت این مصوبه را اجرا کرد اما پس از آنکه با رافائل گروسی به توافقی سه ماهه بر سر تداوم فیلمبرداری از مراکز هسته ای به توافق رسید. چند هفته پس از اجرای مصوبه مجلس، محمد باقر قالیباف، رئیس مجلس، در گفت و گوی خبری با تلویزیونی دولتی ایران اذعان کرد که مصوبه مجلس که منجر به کاهش دسترسی بازرسان آژانس شده، یک ابزار چانه‌زنی برای دولت است؛ امری که مدیر کل آژانس از طرف‌های درگیر در پرونده ایران خواسته بود از آن پرهیز کنند.

سخنان روز دوشنبه رافائل گروسی در سومین روز از تعطیلات سال نو، در روزهایی که شهروندان با سفرهای نوروزی بر آتش موج بعدی کرونا می‌دمند و رسانه‌ها کمتر دل به اخبار جدی می‌دهند، شاید چندان شنیده نشود. اما هفته ها بعد، وقتی که نامزدهایی از میان سرداران سپاه و اصولگرایان نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی پا به رقابت جدی انتخابات ریاست جمهوری گذاشتند و تلاش دولت‌های حسن روحانی و جو بایدن برای برداشتن گام‌های جدی در بازگشت به برجام بی‌نتیجه ماند، از تک تک موارد نقض برجام به عنوان دست‌انداز بزرگ این بلاتکلیفی هسته‌ای و اقتصادی یاد خواهد شد.