روزنامه واشینگتن پست در گزارشی به نقش حق «مالکیت فکری» در ارتباط با بررسی توزیع عادلانه واکسن کرونا در جهان پرداخته و آنچه که جهان باید از اپیدمی ایدز بیاموزد.

در حالی که همه‌گیری کووید_۱۹ جهان را درنوریده، نمایندگان سازمان تجارت جهانی به صورت دوره‌ای دور میزی مجازی گرد هم جمع می‌شوند تا افزایش دسترسی عادلانه به واکسن در سراسر جهان را بررسی کنند.

در یک سوی میز آمریکا و کشورهای ثروتمند غرب نشسته‌اند؛ محل اغلب شرکت‌های داروسازی که بر روی واکسن و تکنولوژی‌های پزشکی مربوط به آن کار می‌کنند. آنها می‌خواهند حق مالکیت فکری که همان رازهای تجاری ساخت واکسن‌های تولیدی‌شان است را حفظ کنند. این امر سود و  تامین هزینه توسعه بیشتر در آینده را برای این کشورها تضمین می‌کند. 

در آن سوی میز مجازی، آفریقای جنوبی و هند نشسته‌‌اند؛ نماینده بسیاری کشورهایی که یا واکسن ندارند یا میزان کمی واکسن فراهم کرده‌اند تا با کرونا مبارزه کنند. استدلال آنها این است که دنیا نمی‌تواند منتظر واکسن‌ بماند؛ همان واکسن‌هایی که کشورهای غرب با پیش‌خرید برای چند دور آتی نیز به انحصار خود درآورده‎‌اند.

با در نظر گرفتن جدی بودن بحران سلامت جهانی کنونی، آفریقای جنوبی و هند، به نمایندگی بیشتر کشورهای جهان، می‌خواهند سازوکار اضطرای چشم‌پوشی از حق مالکیت فکری تولید واکسن‌ و سایر تجهیزات پزشکی مربوطه موقتا به حالت تعلیق درآید. به‌عنوان یک نظریه، این امر به تولید و پخش هر چه عادلانه‌تر این محصولات در کارخانه‌های سراسر جهان می‌انجامد.

به نوشته واشینگتن‌‌پست اما مشکلی در این زمینه وجود دارد. موافقت‌نامه سازمان تجارت جهانی در مورد جنبه‌های مرتبط با تجارت حقوق مالکیت فکری، تی‌آرآی‌پی‌اس، که موافقتنامه‌ای بین‌المللی برای تعیین و مدیریت قوانین مربوط به انواع مالکیت فکری در کشورهای عضو است، به این معناست که کشورهای در حال توسعه باید برای واکسیناسیون وارد رقابتی نفس‌گیر شوند.

دیوید فیدلر، یکی از مقام‌های بخش بهداشت جهانی در شورای روابط خارجه، ضمن هشدار درباره بدتر شدن وضعیت توزیع عادلانه واکسن گفت: «جان ملت‌های در حال توسعه همین الان هم هم از دست کشورهای غربی به لب رسیده است. این کشورها اقدام کشورهای غرب در خرید واکسن‌های مورد تقاضا را خودخواهی تلقی می‌کنند. در حالی که کشورهای در حال توسعه باید همچنان در صف بایستند.»

آنچه باید از اپیدمی ایدز بیاموزیم

هنگامی که سازمان تجارت جهانی در ۱۹۹۵ بنا شد، متخصصان حوزه سلامت عمومی نگران شدند که این سازمان به شرکت‌های خصوصی قدرت فراوانی واگذار کند که در نتیجه، حوزه سلامت عموم از آن متضرر شود. 

به نوشته واشینگتن‌پست، فیدلر در این باره گفت  به‌مرور زمان، در بسیاری از مسائل موجب‌ نگرانی توافق حاصل شد. «به‌جز مساله مالکیت فکری» که به یک دمل چرکین تبدیل شد. این دمل چرکین در دوره اپیدمی ایدز سر باز کرد و مرگبار شد. در سال ۱۹۹۰، داروهای ضدویروس برای مبارزه با اچ‌آی‌وی مهیا بودند اما محدودیت‌ها بر سر راه تولید این داروها، به‌دلیل حق امتیاز آن، قیمت آن‌ها را برای ساکنان مناطق عظیمی از جنوب آفریقا گزاف کرد.

سال ۲۰۰۱ در نهایت توافقی حاصل شد. در این توافق آمده بود که «حق مالکیت فکری نباید از دسترسی کشورهای عضو به حفظ سلامت عموم جلوگیری کند.» اصلاحات اعمال‌شده  در این توافق به این معنا بود که کشورها می‌توانستند درخواست مجوز اضطراری کنند. این امر موجب می‌شد که دولت‌ها در زمان‌های اضطراری، از حق مالکیت فکری، بدون کسب رضایت صاحبان آنها، صرف‌نظر کنند.

در این توافقنامه، حق شرکت‌ها برای درخواست جبران خسارت هم مطرح شده بود. این توافقنامه به پایین آوردن هزینه‌های درمان نجات‌بخش اچ‌آی‌وی کمک شایانی کرد.

همه‌گیری کووید-۱۹، برخلاف اپیدمی ایدز از کشورهای کم‌درآمد آغاز نشد و دامان همه کشورها را همزمان گرفت و همه به‌دنبال تامین واکسن هستند.

به گزارش واشینگتن‌پست، مستقیم د گاما،  نماینده آفریقای جنوبی در سازمان تجارت جهانی می‌گوید که این سازمان باید اطمینان حاصل کند «استفاده نابجا از حق مالکیت فکری» به «کمبود غیرواقعی تامین واکسن» منجر نمی‌شود.

او می‌افزاید که این موضوع، تهدیدی جهانی است، «چرا که ما با مساله گونه‌های جهش‌یافته روبروییم که حاصل سرایت ویروس میان میلیون‌ها نفر است.»

فیدلر اما با اینکه حق مالکیت فکری مانعی فوری بر سر راه دسترسی به واکسن است، مخالف است. 

به عقیده او، مساله این نیست که تنها چند شرکت و همراه با محدودیت‌، توانایی تولید واکسن را دارند. مساله این است که کشورهای غربی با پیش‌خرید واکسن‌، با نرخی که برخی کشورهای دیگر قادر به پرداخت آن نیستند، آن را به انحصار خود درآورده‌اند. فیدلر گفت انگار دوباره ۱۹۹۵و آغاز اپیدمی ایدز است.