آسوشیتدپرس در گزارشی به دلهره زنان جوان در افغانستان از احتمال بازگشت طالبان به قدرت در این کشور پرداخته است.

بیم و امید سلطانه

داخل سالن زیبایی خانم سادات در کابل، سلطانه کریمی مشتاقانه روی صورت یک مشتری خم شده است و با‌وسواس ابروهایش را برمی‌دارد. سلطانه ۲۴ ساله عاشق آرایش صورت و مو است و آن را همراه اعتمادبه‌نفس تازه‌یافته‌اش در همین سالن زیبایی کشف کرد.

او و سایر زنان جوانان این سالن، چه شاغل و چه کارآموز، هرگز طعم سلطه طالبان بر افغانستان را نچشیده‌اند. اما نگران‌اند هرگونه قدرت‌گیری احتمالی این شبه‌نظامیان تندرو نقطه پایانی بر آرزوهای آنان باشد.

سلطانه گفت اگر طالبان بازگردند، جامعه متحول و نابود می‌شود، «زنان دوباره به اندرونی رانده می‌شوند و برای خروج از خانه‌هایشان باید برقع بپوشند».

سلطانه سرگرم کار است و بلوز زرد روشنی پوشیده که از سرشانه‌هایش به پایین لغزیده است. پوشیدن چنین لباسی حتی در محیط کاملا زنانه سالن هم کمی جسورانه است. در دوران حکومت طالبان کسی حتی نمی‌توانست به پوشیدنش فکر کند.

طالبان تا ۲۰۰۱ و تا زمان اشغال نظامی به رهبری آمریکا در قدرت بودند. آن‌ها تمام سالن‌های زیبایی را ممنوع کرده بودند. ایدئولوژی سختگیرانه‌شان زنان و دختران را بیش از هر گروه دیگری هدف گرفته بود. تحصیل برای زنان ممنوع بود. حق کار نداشتند و خروج از خانه بدون همراهی خویشاوند مرد برایشان قدغن بود.

مذاکرات صلح با طالبان زیر ذره‌بین زنان

محبوبه سراج، فعال حقوق زنان، گفت با تعهد آمریکا به خروج کامل نیروهایش از افغانستان تا ۱۱ سپتامبر سال جاری میلادی، زنان این کشور مذاکرات صلح میان طالبان و حکومت افغانستان را به‌دقت دنبال می‌کنند.

آمریکا به‌دنبال سر کار آمدن حکومتی در افغانستان است که طالبان را نیز در حکومت بازی دهد. سراج گفت زنان از طالبان تعهد کتبی می‌خواهند که دستاوردهای دو دهه گذشته زنان را به عقب نرانند و از جامعه بین‌الملل می‌خواهند این جنبش شورشی را به تعهداتش پایبند نگه دارد.

سراج، که مدیر اجرایی «توسعه مهارت زنان افغان» است، گفت از خروج نیروهای آمریکا از افغانستان خشمگین نیست و آن‌ها به هر حال باید یک روز به کشورشان بازمی‌گشتند. اما او پیامی برای آمریکا و ناتو دارد. او گفت: «ما فریادزنان می‌گوییم محض رضای خدا، دست‌کم کاری با طالبان بکنید، از آنان نوعی تعهد بگیرید...سازوکاری اعمال شود» که حقوق زنان افغانستان را تضمین کند.

هفته گذشته، طالبان در بیانیه‌ای چارچوب حکومت دلخواهشان را ترسیم کردند. در این بیانیه وعده دادند که زنان «با رعایت حجاب اسلامی صحیح»، می‌توانند «در حوزه آموزش، کسب‌وکار، سلامت و خدمات درمانی به جامعه خدمت کنند». در این بیانیه، به دختران نیز وعده داده شد که خود می‌توانند همسرشان را انتخاب کنند، آن هم برخلاف سنت دیرینه و قبیله‌ای این کشور که مادر و پدر همسر دخترشان را انتخاب می‌کنند.

اما بیانیه جزئیات کمی در برداشت. تضمینی داده نشد که زنان بتوانند در عرصه سیاست مشارکت کنند یا اجازه داشته باشند بدون همراهی خویشاوند مرد، آزادانه تردد کنند. بسیاری نگران مفاهیم ابهام‌آمیزی‌اند که طالبان در وعده‌هایشان آورده‌اند. به‌عنوان مثال، «حجاب صحیح» یا تضمین «حقوق شرعی» دست طالبان را باز می‌گذارد تا تفسیری افراط‌گرایانه از این دست قوانین ارائه کنند.

زندگی خانم سادات، روبه‌جلو و روبه‌عقب

خانم سادات، صاحب سالن زیبایی، گفت در ایران از پدر و مادری مهاجر زاده شده است و آن‌جا اجازه نداشت کسب‌وکار خودش را راه بیندازد و هنگامی که به وطنش، افغانستان، بازگشت هرگز فکر نمی‌کرد بتواند سالن زیبایی‌اش را باز کند. اما حالا، ده سال از افتتاح این سالن می‌گذرد. او نمی‌خواست نام واقعی‌اش در مصاحبه منتشر شود و نگران بود ذکر نامش سبب شود او را هدف بگیرند.

با افزایش بمب‌گذاری‌ها و خشونت‌ها در یک سال اخیر، او نیز محتاط‌تر شده است. پیش‌بینی می‌شود زمانی که تمام نیروهای آمریکایی از افغانستان خارج شوند، دوره‌ای از آشوب در پیش باشد؛ بسیاری هراسان‌اند. خانم سادات قبلا خودش رانندگی می‌کرد، اما حالا دیگر پشت فرمان نمی‌نشیند.

زنانی که با کار و کارآموزی در این سالن آرایشی، می‌خواهند آینده‌شان را بسازند اکنون از بازگشت طالبان سخت بیمناک‌اند. یکی از آنان گفت: «حتی آوردن اسمشان هم ما را وحشت‌زده می‌کند.»

حالا زنان سبک‌وسنگین می‌کنند که با بازگشت طالبان، سازش بر سر چه میزان از حقوقشان را می‌توانند تاب بیاورند. تامیله پژمان گفت دوست ندارد «افغانستان قدیم بازگردد» اما دلش صلح می‌خواهد. او گفت «اگر بدانیم در صلح زندگی خواهیم کرد، هنگام کار و تحصیل حجاب بر سر می‌گذاریم» و تاکید کرد «اما در صلح».

زنانی که در اوایل دهه بیست‌ سالگی‌شان به سر می‌برند در میانه رشد فزاینده و مهم دستاوردهای زنان افغانستان پس از اخراج طالبان، بالیدند. حالا دختران به مدرسه می‌روند و زنان در پارلمان و حکومت و کسب‌وکارها حضور دارند. اما می‌دانند عقبگرد دستاوردهای زنان در جامعه به‌شدت محافظه‌کار و تحت‌سلطه مردان افغانستان، تا چه اندازه آسان است. سلطانه کریمی گفت در افغانستان، زنانی که صدایشان را بلند کرده‌اند تا به گوش بقیه برسانند همواره سرکوب یا نادیده گرفته شده‌اند. او گفت: « اغلب زنان افغان سکوت خواهند کرد. می‌دانند که از آنان حمایتی نخواهد شد.»

جایگاه زنان در افغانستان کجاست؟

بر اساس شاخص موسسه «زنان، صلح و امنیت» دانشگاه جورج‌تاون، افغانستان، پس از یمن و سوریه، از بدترین کشورهای جهان برای زنان است. در بسیاری مناطق روستایی، زندگی در گذر قرن‌ها فقط کمی تغییر کرده است. زنان بامداد از خواب بیدار می‌شوند و کار سنگین خانه و مزارع را بر عهده دارند. آن‌ها حجاب سنتی افغانستان را که از فرق سر تا نوک پایشان را می‌پوشاند، بر تن می‌کنند.

طبق برآورد سازمان ملل متحد، از هر سه دختر در افغانستان، یک نفر پیش از سن ۱۸ سالگی ازدواج می‌کند و اغلب نیز ازدواج اجباری است. محافظه‌کاران مذهبی، که اکثریت پارلمان این کشور را تشکیل میدهند، از تصویب لایحه «حمایت از زنان» جلوگیری کرده‌اند.

سایر آمار افغانستان نیز دلهره‌آور است. بیش از ۵۴ درصد جمعیت ۳۶ میلیون‌ نفری افغانستان زیر خط فقر زندگی می‌کنند و روزانه فقط ۱/۹ دلار درآمد دارند. بنا بر اعلام نهادهای دیده‌بان و فعالان حقوق بشر، فساد دولتی در این کشور نیز صدها میلیون دلار را می‌بلعد.

بن‌بست کبری، حسرت زرمینه

در یک نانوایی در کابل، کبری، زنی ۶۰ ساله، مشغول به کار است. کار او طاقت‌فرساست. دود تنور به ریه‌هایش سرازیر می‌شود و شعله‌ها پوستش را می‌سوزاند. کبری روزانه ۱۰۰ افغانی درآمد دارد که معادل ۱/۳ دلار است. او تنها نان‌آور خانواده، با همسری بیمار و پنج فرزند است.

دختر ۱۳ ساله‌اش، زرمینه، شانه‌به‌شانه‌اش کار میکند. نان می‌پزد و زمین را جارو می‌کند. زنان محله خمیرشان را می‌آورند و زرمینه ورز می‌دهد و در تنور می‌پزد. اگر خمیر اتفاقی از دستش توی آتش تنور بیفتد، فحش هم نثارش می‌شود. زرمینه هرگز به مدرسه نرفته است. اما برادر ۷ ساله‌اش به مدرسه می‌رود. زرمینه گفت اگر می‌توانست مدرسه برود، دکتر می‌شد.

بنا بر آمار یونیسف، حدود ۷/۳ میلیون کودک افغان ۷ تا ۱۷ ساله به مدرسه نمی‌روند. بیشتر آنان دخترند.

کبری «هزاره» است و چشم‌به‌راه بازگشت طالبان نیست. هزاره‌های افغانستان اقلیت قومی شیعه‌مذهب‌اند که همواره مورد آزار طالبان و دیگر گروه‌های سنی بوده‌اند. اما او از دولت کنونی افغانستان نیز ناراضی است و آنان را به «بالا کشیدن تمام پول‌ها» متهم می‌کند. به گفته او، پول‌هایی که برای فقرای افغانستان فرستاده می‌شود خرج فساد دولتی می‌شود. کبری ماه‌هاست به‌دنبال مستمری ۷۷ دلاری مختص فقراست اما هر بار به او گفته می‌شود که نامش در لیست نیست.

کبری گفت: «باید کسی را بشناسی یا آشنایی در حکومت داشته باشی؛ وگرنه هیچ‌وقت چیزی گیرت نخواهد آمد.»