رییس انجمن متخصصین پوست ایران روز ۲۵ دی‌ماه، در حاشیه نوزدهمین کنگره سالیانه انجمن متخصصین پوست ایران، به ایرنا گفته است در ایران دستورالعملی برای تزریق واکسن اچ‌پی‌وی وجود ندارد و با توجه به اهمیت موضوع، این دستورالعمل باید صادر شود. این در حالی است که تدوین دستورالعمل برای سن و شرایط تجویز و تزریق واکسن مرحله پایه‌ای یک برنامه مدون ملی واکسیناسیون علیه اچ‌پی‌وی محسوب می‌شود، ویروسی که تلاش‌ها برای آگاهی‌رسانی درباره آلودگی به آن، بیماری‌ها و مشکلات بعدی، به‌دلیل وابستگی و ارتباطش به مسائل جنسی، با واکنش‌های تند نهادهای حکومتی ایران و رسانه‌های وابسته به آن‌ها روبه‌رو شده است.

در ابتدا، شاید بد نباشد بدانیم که انواع ویروس اچ‌پی‌وی می‌تواند باعث ایجاد زگیل در قسمت‌های مختلف بدن مانند دست و پا و صورت شود، یا بدون هیچ علامتی، عفونت طولانی‌مدت یا در مناطقی سرطان ایجاد کند.

از آن‌جایی که این ویروس با تماس مستقیم پوست، به‌راحتی از فرد آلوده به فرد سالم منتقل می‌شود، محققان معتقدند تقریبا تمام افرادی که از لحاظ جنسی فعال‌اند احتمالا در طول عمرشان یک بار به یک یا چند نوع این ویروس آلوده می‌شوند. در مورد سویه‌های (گونه‌هایی از یاخته با تفاوت‌های ژنتیکی جزیی) این ویروس که مناطق جنسی را آلوده می‌کنند حتی استفاده از کاندوم هم برای جلوگیری از انتقال ویروس کافی نیست.

خوشبختانه، در بیشتر افراد، سیستم ایمنی در دو سال ویروس را برای همیشه سرکوب می‌کند. اما در مورد سویه‌های خطرناک‌تر لزوما چنین نیست و ویروس با تغییر ساختار ژنتیکی محل آلودگی مانند دهانه رحم و حفره دهانی باعث بروز سرطان می‌شود.

ویروس سرطان‌زا

تقریبا چند دهه از زمانی که محققان به نقش برخی ویروس‌ها در ابتلای انسان به انواعی از سرطان پی بردند می‌گذرد. برخی سویه‌های ویروس پاپیلومای انسانی یا اچ‌پی‌وی، ویروس اپشتین‌بار، ویروس هپاتیت‌ـ‌بی و یک سویه از ویروس تبخال انسانی در زمره ویروس‌هایی قرار دارند که ممکن است خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان را در افراد آلوده افزایش دهند.

مرکز مبارزه با بیماری‌های واگیردار ایالات متحده آمریکا تایید می‌کند تقریبا ۹۰ درصد سرطان‌های دهانه رحم و مقعد، ۷۰ درد سرطان‌های آلت تناسلی زنانه و ۶۰ درصد سرطان‌های آلت‌ تناسلی مردانه و بین ۶۰ تا ۷۰ درصد سرطان‌های سر و گردن را ویروس اچ‌پی‌وی ایجاد می‌‌کند.

اما خبر خوب این است که تقریبا بیشتر سویه‌های این ویروس در ابتلا به سرطان نقشی ندارند و در این بین، نقش دو سویه پر‌خطر ۱۶ و ۱۸ این ویروس و سویه‌های با خطر متوسط مثل ۳۱ و ۳۵ در بروز انواع سرطان بیشتر است. به‌طور کلی، دو سویه بسیار پر‌خطر ۱۶ و ۱۸ مهم‌ترین عامل بروز سرطان دهانه رحم‌اند و دو سویه کم‌خطرتر ۶ و ۱۱ مهم‌ترین عامل ایجاد زگیل تناسلی محسوب می‌شوند. با این همه، مثلا در برخی موارد، سویه ۶ در ایجاد سرطان مقعد و سویه ۱۱ در بروز سرطان سر و گردن و دهان می‌تواند نقش داشته باشد و وجود آن در حفره دهانی بی‌خطر محسوب نمی‌شود. همچنین بیشتر گونه‌های سرطان‌ سر و گردن و دهان بر اثر آلودگی این مناطق به سویه ۱۶ در نتیجه رابطه جنسی دهانی ایجاد می‌شود.

به همین دلیل، دو واکسن اصلی ایجاد ایمنی در مقابل این ویروس، یعنی گارداسیل و گارداسیل‌ـ۹، بر همین سویه‌های پرخطر و نیمه‌پر‌خطر و سویه‌های ایجاد‌کننده زگیل تناسلی متمرکز شده‌اند. بر اساس پژوهشی که در نروژ انجام شده است، هزینه‌های مراقبت و درمان سرطان‌های ناشی از ویروس اچ‌پی‌وی بسیار بیشتر از هزینه واکسیناسیون علیه این ویروس است.

اچ‌پی‌وی در مسیر اچ‌آی‌وی

 با وجود همه مواردی که در بالا ذکر شد، در ایران به دلایل مختلف، از جمله ارتباط این ویروس و رابطه جنسی، نه تنها برنامه‌‌ای ملی برای واکسیناسیون علیه این ویروس وجود ندارد، بلکه مذهبی‌ها و رسانه‌های وابسته به جریان تندرو با پخش اطلاعات نادرست و پرونده‌سازی برای افراد، در مقابل آگاهی‌بخشی در مورد این ویروس و خطراتش مقاومت می‌کنند. مثلا باشگاه خبرنگاران جوان در گزارشی دروغین با اشاره به چند مورد اثر جانبی واکسن گارداسیل، نوشت این واکسن شما را فلج می‌کند و می‌کشد. اشاره این گزارش به موارد معدود بروز سندرم گییِن باره (Guillain-Barré) است.

این در حالی است که بررسی‌های متعدد نشان داده است احتمال ابتلا به این سندرم در اثر تزریق واکسن گارداسیل بسیار کمتر از احتمال ابتلا به‌دلیل بیماری آنفلوانزای فصلی است و البته، خطر هر دو این‌ها بسیار بسیار اندک است، افزایش حدود ۱ تا ۲ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر.

با این همه و علی‌رغم هشدارهای کارشناسان نسبت به شیوع بالای این ویروس در ایران، پیشنهادهای مطرح‌شده در وزارت بهداشت برای ورود واکسن گارداسیل به برنامه ملی واکسیناسیون به دلایل مختلف، از جمله مخالفت‌های سیاسی، اجرایی نشده است.

این در حالی است که علاوه بر نقش انکارناپذیر و تقریبا ۱۰۰ درصدی این ویروس در افزایش آمار ابتلا به سرطان‌های دهانه رحم، پژوهش‌های اخیر نشان‌دهنده رشد ابتلا به سرطان‌های سر و گردن در سراسر جهان بر اثر آلودگی به این ویروس است.

با وجود این، در ایران، علاوه بر نبودِ واکسیناسیون، هیچ‌گونه آموزش و آگاهی‌رسانی در زمینه نقش این ویروس در بروز سرطان وجود ندارد. در واقع، مسیر آگاهی‌رسانی درباره ویروس اچ‌پی‌وی در ایران دقیقا همان مسیری است که درباره شیوع ویروس اچ‌آی‌وی طی شد. انکار، انگ، تبعیض و سپس، پذیرش حداقلی، از مختصات این مسیر است. در ایران، به دلیل نبودِ سیستم آزمایش و غربالگری و تفکیک موثر، نقش این ویروس در ابتلا به انواع سرطان چندان شناخته‌شده نیست و مشخص نیست تا پذیرش این واقعیت، چند نفر قربانی سیاست انکار و تبعیض در این زمینه و زمینه‌های مشابه خواهند شد.