دو ماه و نیم پس از اعلام ساخت اولین نمونه‌های کیت تشخیص ویروس کرونا در ایران، و تبلیغات گسترده حکومتی درباره «خودکفایی» و «صادرات» این کیت‌ها، هم صادرات آنها به خارج تکذیب می‌شود و هم کیفیت و اعتبار آنها در داخل مورد تردید است.

همچنین همزمان با گزارش‌های موثق مردمی، مبنی بر درصد بالای خطای کیت‌های ایرانی تشخیص کرونا، خود مسئولان وزارت بهداشت نیز نظرشان درباره بخش عمده کیت‌های ساخته شده در ایران تغییر یافته است.

روایت‌های مردم از کیت ایرانی

از آنجا که انجام گسترده آزمایش‌های تشخیص کرونا در بیماریابی و سپس قطع زنجیره انتقال این ویروس بسیار اهمیت دارد، دولت‌ها در پی دسترسی بیشتر و حتی تولید داخلی انبوه این کیت‌ها هستند. اما تلاش‌های جمهوری اسلامی در این زمینه چه قدر نتیجه‌بخش نبوده است.

حکومت ایران در این زمینه اجازه تحقیق مستقل را نداده است، اما یکی از بهترین راه‌ها برای پاسخ به این پرسش، تجربیات کسانی است که مورد آزمایش کیت‌های ایرانی قرار گرفته‌اند. 

یکی از شهروندان ایرانی در این زمینه به ایران‌اینترنشنال گفته است: «ما در شمال زندگی می‌کنیم، مادرم تمام علائم کرونا را در هفته اول فروردین داشت، اما بیمارستان گفت آنفلوآنزا است. حالا بعد از یک ماه به مادرم زنگ زدند و از او جزییات بیشتر گرفتند و گفتند کرونا داشته اما تست نشان نداده.»

یک شهروند ساکن تهران نیز که خود به کرونا مبتلا شده بود، گفت: «اواسط فروردین با سردرد و تب و تهوع بیمارستان رفتم، آزمایش دادم و گفتند جواب منفی است. بعد از سه هفته تماس گرفتند و دوباره کلی سوال با ربط و بی ربط از من پرسیدند و در آخر گفتند که کرونا داشتید و چقدر کار درستی کردید که خود قرنطینگی انجام دادید.»

همچنین یک تهرانی دیگر به ایران‌اینترنشنال گفت: «پسر من دچار تنگی نفس بود، تب داشت، آزمایش داد، اما گفتند سرماخوردگی است و ما را به خونه فرستادند، بعد تماس گرفتند و بعد از کلی سوال و جواب، گفتند متاسفانه فرزندتان کرونا داشته و خدا رو شکر خوب شده، مشکل کیت آزمایش بوده، یعنی جان مردم ارزش نداره.»

تبلیغات عجولانه درباره کیت‌ها

رسانه‌های ایران، اولین بار در چهارم اسفند، یعنی چند روز پس از اعلام رسمی شیوع ویروس کرونا در ایران، از ساخت اولین نمونه از کیت‌های تشخیص کرونا در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی خبر دادند.

یک ماه بعد، در پنجم فروردین، وحید یونسی، مدیر توسعه کسب و کار شرکت دانش بنیان پیشتاز طب، از تولید «۸۰ هزار کیت تشخیص کرونا در خط تولید این شرکت» خبر داد و گفت: «امروز هزار کیت را به آزمایشگاه‌ها توزیع کردیم.»

در ۱۱ فروردین نیز، عزیزی دلشاد، مسئول اداره تحقیقات صنعتی ستاد کل نیروهای مسلح، اعلام کرد: «کیت تشخیص ویروس کرونای ساخت وزارت دفاع صبح امروز در ستاد کل نیروهای مسلح رونمایی شد و به تولید انبوه رسید.»

او با بیان این که «این کیت در زمان سه ساعت می‌تواند بیماری را با دقت بالا و خیلی خوب تشخیص دهد و می‌تواند تمام ژنوم‌های رایج دنیا را شناسایی کند»، ادامه داد: «این کیت از نمونه‌های مشابه خود در دنیا چیزی کم ندارد و در مواردی هم امتیازاتی در صحت و دقت این کیت رویت شده است.»

دو روز بعد نیز علیرضا بیگلری، رئیس انستیتو پاستور ایران، اعلام کرد: «هم اکنون پنج شرکت دانش‌بنیان کیت تشخیص مولکولی کرونا را در کشور تولید کرده‌اند و تولید آنها مورد تایید قرار گرفته است.»

او ادامه داد: «با تولید و تایید کیت‌های تشخیصی در داخل اکنون، امکان تست افراد مشکوک با علایم خفیف فراهم شده است و نه تنها در تولید کیت خودکفا شده‌ایم بلکه حتی امکان صادرات کیت به کشورهای نیازمند منطقه را هم داریم.»

بعدا حسن روحانی نیز هم بر این «خودکفایی» و «صادرات» تاکید کرد، اما در همان زمان، اسنادی که به دست ایران‌اینترنشنال رسید، نشان می‌داد که برخی از آزمایشگاه‌های ایران از جمله آزمایشگاه‌های استان مازندران در جست‌وجوی کیت برای معاینه کادر درمانی خود هستند.

همچنین تاکید بر «صادرات» و وعده جمهوری اسلامی برای ارسال کیت‌های ایرانی به افغانستان در حالی بود که، وزیر بهداشت این کشور در مصاحبه‌ای با ایران اینترنشنال تایید کرد هنوز کیتی از ایران به افغانستان صادر نشده است.

به تازگی نیز خبرگزاری آناتولی گزارش داد که منابع دیپلماتیک ترکیه با تکذیب ادعای محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، درباره ارسال ۴۰ هزار کیت تست پیشرفته ویروس کووید-۱۹ به این کشور، گفتند که چنین کیت‌هایی از ایران به ترکیه فرستاده نشده است.

تغییر نظر دولت درباره تست‌ها، پس از بازگشایی

اما تاکید بر «سرعت و دقت» کیت‌های ساخت ایران به ویژه از سوی ستاد کل نیروهای مسلح در حالی بود که چند روز بعد، سیامک سمیعی، مدیرکل آزمایشگاه‌های مرجع سازمان غذا و دارو وابسته به وزارت بهداشت، هشدار داد: «کیت‌های تشخیص سریع بر اساس بررسی آنتی‌بادی کار می‌کنند و تولید آنتی‌بادی در بدن افراد ممکن است سه هفته پس از ابتلا تشخیص داده شود. لذا این کیت‌ها ارزشی برای بیماریابی ندارند.»

او تاکید کرد در زمینه زمان آزمایش ویروس کرونا «استاندارد کنونی ۴۸ ساعت است.»

با افزایش خطا در تست‌های انجام شده در ایران، علیرضا بیگلری، رئیس انستیتو پاستور این کشور نیز روز سه‌شنبه ۲۳ اردیبهشت، گفت: «تست‌های آنتی بادی به هیچ وجه ارزش تشخیصی ندارند.»

او ادامه داد: «تست‌های سرولوژی یا تست‌های مبتنی بر آنتی بادی، آثار وجود ویروس را در بدن بررسی می‌کند. یعنی وقتی فردی به ویروس مبتلا شد در بدن آن فرد، آنتی بادی ایجاد می‌شود و تست‌ سرولوژی، میزان آنتی بادی را می‌سنجند و اعلام می‌کند که فرد مبتلا شده است یا نه.»

رییس انستیتو پاستور ایران با رد این نوع تست تاکید کرد: «بنابراین بهترین و قطعی‌ترین راه تشخیص، تست‌های مولکولی است که تست‌های بسیار سختی هستند، اما وجود ویروس را در بدن ثابت می‌کنند.» 

اکنون، رد اعتبار تست‌های سرولوژی یا آنتی‌بادی از سوی وزارت بهداشت در حالی است که یک ماه پیش، دولت ایران با اتکا به این کیت‌ها، سیاست خود برای رفع محدودیت‌ها را توجیه می‌کرد.

کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت با اعلام تولید کیت چنین تست‌هایی در ایران، روز ۲۴ فروردین، گفته بود: «این روش تشخیص سریع، کم‌هزینه و فراگیر، اجرای مرحله‌ فاصله‌گذاری هوشمند را در هفته‌های آتی تسهیل خواهد کرد.»