هواپیمای اوکراینی؛ ادامه تغییر و تناقض در روایت مسئولان
گزارش ها در ارتباط با دلایل حمله موشکی سپاه پاسداران به هواپیمای مسافربری اوکراین در حالی ادامه دارد که روایتهای رسمی مسئولان دولت و نیروهای نظامی جمهوری اسلامی در این زمینه دارای تناقض و ابهام است.
طی روزهای گذشته، همچنین برخی مقامهای صاحب مسئولیت در این حوزه اظهارات پیشین خود را تغییر دادهاند.
حسن رضاییفر، مدیرکل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی ایران، روز یکشنبه ۲۹ دیماه اعلام کرد که جمهوری اسلامی برنامهای برای ارسال جعبه سیاه هواپیمای ساقط شده به «کشور دوم» جهت بررسی و تحقیق ندارد.
این در حالی است که یک روز پیش از این او گفته بود ایران به دلیل در اختیار نداشتن «تخصص فنی و تجهیزات لازم» برای دانلود اطلاعات جعبه سیاه این هواپیمای مدرن، آن را به فرانسه میفرستد.
کشمکش بر سر مکان و چگونگی خواندن اطلاعات جعبه سیاه این هواپیما تنها یکی از ابعاد مورد اختلاف بوده است. یکی دیگر از این موارد به سخنرانی حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران، در مجلس باز میگردد.
در حالی که تمامی مقامهای رسمی جمهوری اسلامی تا سه روز امکان شلیک موشک به عنوان دلیل سقوط را رد کردند، سلامی روز یکشنبه ۲۲ دیماه در مقابل نمایندگان گفت: «ما خودمان این فرضیه را مطرح کردیم که ممکن است موشک ما به هواپیما اصابت کرده باشد.»
اما طی همان روز، غلامعلی جعفرزاده، نماینده مجلس، اظهار کرد که «اگر فشار غربیها و اطلاعرسانی فضای مجازی نبود» مقامهای جمهوری اسلامی واقعیت سقوط هواپیما را اعلام نمیکردند.
پنهانکاری؛ با قصد یا بیغرض؟
یک عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس عدم اعلام دلایل حادثه را صریحا «پنهانکاری» دانسته و گفته بود: «آقایان نقش تکنولوژیهای مدرن و رسانه های آزاد در راستیآزمایی پیرامون چگونگی سقوط هواپیما را دست کم گرفتهاند.»
در ارتباط با این پنهانکاری امیرعلی حاجیزاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران، بر آگاهانه بودن تصمیم تاکید کرد و آن را به دلیل جلوگیری از «فشل و بیاعتماد شدن» نیروهای نظامی عنوان کرد.
اما از سوی دیگر علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، گفت که «هیچ قصدی» در این زمینه وجود نداشته است.
خطای انسانی یا تصمیم عمدی؟
با آن که از نخستین روز پذیرش حمله، دلیل شلیک موشک از سوی حسن روحانی، رییسجمهوری، «خطای انسانی» و «اشتباه پدافند سپاه» عنوان شد، اما برخی مقامها این مورد را نیز مورد مناقشه قرار دادند.
حسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، ضمن غیرقابل قبول دانستن خطای انسانی گفت: «معنا ندارد که ناگهان چیزی دیدید و آن را بزنید؟ مگر کفتربازی است یا کلاغ و مرغابی است؟»
محسن اسدی لاری، از مقامهای وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی که دو فرزند خود را در این حادثه از دست داد نیز این حادثه را دارای «آمران» دانسته و خواستار محاکمه آنها شد. او گفت که دلیل این حادثه «یک اشتباه یا فشار دادن یک دکمه» نبوده است.
پس از این، روحانی نیز روز سهشنبه طی یک سخنرانی دیگر اظهار کرد: «من به دلیل کم و بیش آشنایی که با مساله پدافند هوایی دارم، این را میگویم که در این داستان نمیتواند فقط یک فرد مقصر باشد.»
زمان اطلاع مسئولان
فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران در نشست خبری روز شنبه پس از حادثه گفت که «بلافاصله» پس از آگاه شدن از این حمله در همان بامداد چهارشنبه موضوع را به مسئولان خبر داده بود؛ این در حالی است که سخنگوی دولت از «بیخبری تا عصر جمعه» رییس جمهور روحانی سخن گفت.
محمدصالح مفتاح، معاون ستاد امر به معروف و نهی از منکر، نیز ادعای مشابهی را در مورد بیاطلاعی علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی، مطرح کرد.
با این حال، ستاد کل نیروهای مسلح و شورای عالی امنیت ملی درمورد زمان مطلع شدن خود از این موضوع توضیحی ندادند.
وبسایت خبری «انتخاب» که گزارشی از مطلع بودن شمخانی از این حادثه و پنهانکاری از سوی او منتشر کرده بود نیز به دلیل آنچه که صفحه توئیتر آن «فشار شمخانی و دستور هیات نظارت بر مطبوعات» عنوان کرد توقیف شد.
برخورد با رسانهها
طی سه روز نخست این حادثه، با وجود گزارشهای رسانههای فارسیزبان درباره احتمال اصابت موشک، مقامهای سازمان هواپیمایی این موضوع را به صورت قاطع رد کرده و حتی علی عابدزاده،رییس این سازمان، حمله موشکی را از لحاظ «علمی و منطقی» مردود دانست.
سخنگوی دولت و مشاور رییسجمهوری نیز گزارش رسانهها درباره شلیک موشک را «عملیات روانی» دشمن دانسته و به کارمندان رسانههای فارسیزبان درباره انتشار اخبار این موضوع هشدار داده بودند.
با آنکه ربیعی بعد از بیانیه رییسجمهوری و تایید اشتباه، بدون عذرخواهی به دلیل اتهام به رسانهها از موضع پیشین خود عقبنشینی کرد و آن را از روی «بیاطلاعی و عرق ملی» دانست؛ اما حسامالدین آشنا که پیشتر نیز سابقه تهدید رسانههای فارسیزبان خارج کشور را داشت چیزی در مورد اشتباه خود نگفت.
از جبران تا بازگشت به موضوع سلیمانی
سخنگوی دولت ایران روز شنبه ۲۸ دیماه «پنهانکاری» در زمینه هواپیمای اوکراینی را موجب یکی از «بزرگترین ضربهها» به جمهوری اسلامی دانست و بر جبران آن تاکید کرد.
پیشتر نیز فرمانده کل سپاه پاسداران در مجلس اظهار کرده بود «ما اشتباه کردیم، درست است. اما مصمم شدیم به هر شکل جبران کنیم.»
سلامی درباره قربانیان این حادثه گفت: «آدرس خانوادهها به دست ما رسیده و تلاش میکنیم فرماندهان در منازل این افراد حاضر شوند و دلجویی کنند.»
اما این اظهارات با اقدامهای متناقضی ادامه یافت.
هفته گذشته، رسانهها گزارش دادند که ماموران امنیتی سپاه پاسداران اعضای خانواده قربانیان هواپیما را تحت فشار قرار داده و رفت و آمد و تماسهای آنها را برای جلوگیری از گفتو گو با رسانهها کنترل کردهاند. تعدادی از آنها نیز گفتند که برای امضای بیانیههای از پیش آماده شده برای حمایت از نظام تحت فشار قرار گرفتند.
دوگانگی اظهارات و اقدامات صورت گرفته در زمینه جبران خسارت و حمایت از خانواده قربانیان این حادثه این در حالی ادامه پیدا کرد که خامنهای در نماز جمعه پرداختن به موضوع این هواپیما را به «رادیوهای انگلیسی و تلویزیونهای آمریکایی» مربوط دانست و گفت آن را برای «فراموشی قاسم سلیمانی آرایش میدهند.»
گزارشهای مربوط به مراسم تشییع جنازه این قربانیان نیز از جو شدید امنیتی در آن حکایت داشت.
با اظهارات رهبر جمهوری اسلامی و با وجود آن که رییسجمهوری و رییس قوه قضاییه از «رسیدگی سریع» و «برگزاری دادگاه ویژه» برای این موضوع خبر داده بودند؛ از روز شنبه روایت مقامهای رسمی از جمله تعدادی از نمایندگان مجلس از پیگیری این موضوع بر مقابله با تبلیغات دشمن، دفاع از سپاه پاسداران و عدم پرداختن به آن تغییر کرده است.
در آخرین موضعگیری، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس اظهار کرد که این حمله موشکی «ناگزیر» بوده و منتقدان سپاه پاسداران در این زمینه «در مسیر دشمن» حرکت میکنند.