واکنش روز پنجشنبه دونالد ترامپ به پرتاب ناموفق موشک بالستیک دو مرحله‌ای سیمرغ و تاکید او بر این نکته که «اجازه دست‌یابی ایران به موشک‌های بالستیک را نخواهد داد» مجالی تازه فراهم کرده است برای طرح پرسش‌هایی پیرامون منطق ادامه طرح‌های موشکی ایران به شکل کنونی و به‌خصوص تاثیر آن در فرایند تامین امنیت ملی کشور یا تهدید آن.

ترامپ که به‌منظور معرفی طرح تازه راهبردی برای توسعه دفاع ضد‌موشکی آمریکا در پنتاگون، محل وزارت دفاع آن کشور، حضور یافته بود، ضمن اشاره به فناوری تازه دفاع ضد‌موشکی اعلام داشت: «ایالات متحده نمی‌تواند به ساخت آنچه تاکنون می‌ساخته ادامه دهد یا پیشرفتی تدریجی داشته باشد.»

پیش از معرفی رسمی راهبرد تازه ضد‌موشکی آمریکا از سوی رییس‌جمهوری آمریکا، اطلاعات جامع و گسترده‌ای پیرامون پیشرفت‌های فنی کشورهای صنعتی در زمینه تولید سفینه‌های دارای قابلیت پرواز سریع، اعم از موشک یا هواپیما، و همچنین سامانه‌های پیشرفته‌تر برای مقابله با تهدیدهای امنیتی ناشی از توسعه و تولید آن‌ها در اختیار محققین قرار داده شد.

علاوه بر اعلام آمادگی آمریکا برای ایجاد ظرفیت مقابله با تهدید‌های موشکی روسیه و چین، واکنش سریع و مستقیم ترامپ نسبت به تجربه موشکی ناموفق اخیر جمهوری اسلامی ایران را می‌توان تایید تلویحی دست داشتن در شکست آزمایش موشکی و «برخورد از نوع سوم» آمریکا با آن تلقی کرد؛ موضوعی که هنگام شکست آزمایش موشکی کره شمالی در ماه مارس سال ۲۰۱۷ نیز در رسانه‌ها مطرح شده بود.

افزایش سرعت و بازدارنده‌ها

هم‌زمان با طراحی و تولید نخستین موشک بالستیک هدایت‌شونده مجهز به موتور سوخت مایع در جهان، موسوم به وی‌ـ۲ (V2) که ساخت متخصص‌های موشکی آلمان نازی در جریان جنگ جهانی دوم بود، کارشناس‌های آمریکایی روی طرحی برای ساخت هواپیمای جت کار  می‌کردند.

متخصص‌های آمریکایی در سال ۱۹۴۴ هواپیمای بل‌ـ‌ایکس‌ـ۱ (Bell X-1) را با مشخصات پایه هواپیماهای جت امروزی، که از راه استنشاق هوا و احتراق مایع سوختی در موتور و خروج  با‌شتاب گاز‌های گرم از عقب، به جلو رانده می‌شد، طراحی و در سال ۱۹۴۵ آن را به‌عنوان نمونه تولید و نزدیک به دو سال بعد با سرعتی نزدیک به سرعت صوت (۱۲۰۰ کیلومتر در ساعت) به پرواز درآورد.

طی ۸۰ سال گذشته، کیفیت سوخت و سرعت پرواز هواپیماهای هوا‌سوز مرز‌های شگفت‌انگیزی را درنوردیده است و امروز هواپیماهای موسوم به رم‌جت (Ramjet) که می‌توانند با سرعت ۶ برابر سرعت صوت (بیش از ۷۰۰۰ کیلومتر در ساعت) پرواز کنند فناوری متعلق به دیروز است.

شرکت هواپیماسازی بویینگ آمریکا، با همکاری سازمان هوانوردی آمریکا (ناسا)، چند سالی است طرحی برای تولید هواپیمای بویینگ ایکس‌ـ‌۵۱  (Waverider) را که در آن‌ها موتورهای موسوم به اسکرام‌جت (Scramjet) به کار گرفته شده در دست اجرا دارد. هواپیماهای یاد‌شده قرار است در عملیات واکنش سریع برای پرواز به خارج از جو زمین و نجات فضانوردان  مورد استفاده قرار بگیرند.

در صنایع فضا‌نوردی، طراحی موشک‌ها، استفاده از موتورها و سوخت‌های تازه برای پرواز با سرعت بیشتر و مسافت‌های طولانی‌تر نیز طی ۸۰ سال گذشته پیشرفت‌های خارق‌العاده‌ای به دست آمده است.

چین در اوایل ماه ژانویه برای نخستین بار سفینه‌ای را در بخش تاریک ماه فرود آورد و با کمک سفینه دیگری که در مدار قرار داده بود با سفینه نشسته بر ماه ارتباط برقرار کرد.

ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه، در روزهای پایانی سال گذشته میلادی از تولید سلاح استراتژیک ماورای صوت (hypersonic glide vehicle) خبر داد، که با سرعت ۲۰ برابر سرعت صوت پرواز می‌کند و به‌دلیل قدرت مانور بالا، با بازدارنده‌های موشکی کنونی قابل رهگیری نیست.

توسعه شگرف صنایع فضایی، موشکی و هوانوردی ضرورت ایجاد قابلیت‌های مقابله با ابزار‌های تهاجمی را اجتناب‌نا‌پذیر می‌سازد. آمریکا که از سال ۱۹۸۵ تاکنون، علاوه بر هزینه‌های شرکت‌های خصوصی آمریکایی و هزینه‌های مرتبط، در واحد‌های نظامی آن کشور نیز بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار، به‌منظور ایجاد قابلیت‌های دفاع موشکی، برای خود و هم‌پیمانانش هزینه کرده است، قصد دارد در این زمینه‌ها برتری‌اش را حفظ کند.

قابلیت‌های موشکی ایران

تصمیم به ایجاد ظرفیت‌های موشکی در ایران در شرایط اضطراری جنگ با عراق و وضعیت تحریم‌های نظامی بعد از انقلاب اتخاذ شد. با توجه به این‌که قدرت تخریبی موشک‌های بالستیک بدون کلاهک‌ کشتار جمعی، مانند سلاح شیمیایی، میکروبی یا کلاهک اتمی، محدود و ظرفیتش «تاکتیکی» محسوب می‌شود، برنامه‌ای موازی به‌منظور ارتقای ظرفیت تخریب کلاهک جنگی موشک‌ها و تولید سلاح اتمی، از دو مسیر غنی‌سازی اورانیوم و تولید پلوتونیوم ۲۳۸، در دست اجرا قرار گرفت.

حرکت ایران به سمت‌ دست‌یابی به ظرفیت تولید بمب اتمی، با وجود نزدیک شدن به هدف، تاکنون با مقاومت جدی قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی روبه‌رو بوده و عملا از هدف تعیین‌شده باز مانده است.

در غیاب یک نیروی هوایی به‌روز و کارآمدی که قادر به دفاع از آسمان گسترده ایران باشد، توسعه ظرفیت موشکی، با گرفتن کمک فنی از کشور‌های شرقی دوست، و حضور سخاوتمندانه و فعال در بازارهای سیاه بین‌المللی بخشی از دکترین دفاعی جمهوری اسلامی شد.

برداشتن گام‌های نخستین طرح توسعه سلاح‌های موشکی، بدون روبه‌رو شدن با مانع جدی، سپاه را به قانع کردن رهبران نظام برای سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در این زمینه و بالا بردن قابلیت‌های «تاکتیکی» موشک‌های بالستیک به ظرفیت «استراتژیک» تشویق کرد.

در جریان اجرای این طرح، ایستادگی قدرت‌های بزرگ غربی و اسرائیل جمهوری اسلامی ایران را وادار کرد پیگیری برنامه را چند سال به تعلیق درآورد و تولید موشک‌هایی با برد بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر را متوقف کند.

طی دهه اول قرن بیست‌و‌یکم و با استفاده از پنجره‌ای که در دوره هشت ساله ریاست‌جمهوری اوباما در آمریکا ایجاد شده بود، جمهوری اسلامی ایران، بدون هراس از حمله نظامی اسرائیل یا آمریکا، منابع کلانی از درآمدهای نفتی کشور را به توسعه برنامه‌های موشکی (و اتمی) اختصاص داد.

نگرانی‌های ناشی از احتمال تغییر در جغرافیای سیاسی منطقه و ضرورت پیگیری هدف‌های نظامی توسعه موشکی جمهوری اسلامی را وا داشت، در نگاهی مشابه با عراق در زمان صدام حسین، به «فعالیت‌های فضایی پوششی» وارد شود.

کشورهای اروپایی، آمریکا و اسرائیل طی برخوردی مشترک، برنامه‌های فضایی جمهوری اسلامی ایران را پوششی برای توسعه موشک‌های بالستیک و خطری علیه امنیت منطقه اعلام کردند؛ موضوعی که جمهوری اسلامی همواره انکار کرده است.

واقعیت این است که بخش بزرگی از توسعه موشکی امروز جمهوری اسلامی با استفاده از فناوری‌های ۸۰ سال پیش صورت گرفته است. تصاویر موتور موشک‌های شهاب ۳ نصب‌شده در پیشران مرحله اول موشک سیمرغ‌‌ ـ تازه‌ترین موشک بالستیک پرتاب‌شده جمهوری اسلامی ـ شباهت کامل آن را با موشک‌های وی‌‌ـ۲ آلمانی و موشک‌های اسکاد، الگوی روسی وی‌-‌۲، به‌روشنی به نمایش می‌گذارد.

درست است که جمهوری اسلامی ایران، در کنار اسرائیل، یکی از دو قدرت موشکی خاورمیانه محسوب می‌شود، ولی حقیقت دیگر این است که سایر کشورهای منطقه را با هواپیماهای نظامی پیشرفته مجهز کرده‌اند، لذا رویکرد موشکی آن‌ها نیز تاکنون عمدتا متوجه خرید ظرفیت‌های «دفاع» موشکی بوده است.

بی‌شک اعلام راهبرد تازه دفاع موشکی آمریکا بیشتر متوجه مقابله با فناوری‌های پیشرفته امروز و فردای روسیه و چین است تا تهدید‌های موشکی بسیار محدودتر کره شمالی و جمهوری اسلامی ایران. با وجود این، آمادگی دفاع در برابر خطر‌های کوچک‌تر برای آن‌ها از همان اهمیتی برخوردار است که مقابله با تهدیدهای بزرگ‌تر.

ظرفیت‌های موشکی جمهوری اسلامی ایران، که بنا بر گزارش‌های متعدد بخشی از آن در اختیار شیعیان لبنان، حوثی‌های یمن، حشد الشعبی در عراق و جنگجویان کرایه‌ای در سوریه  نیز قرار داده شده است، عموما تهاجمی به شمار می‌روند و تنها سامانه موشکی تدافعی در اختیار ایران باطری‌های موسوم به اس‌‌ـ۳۰۰ است که جمهوری اسلامی از روسیه دریافت کرده است.

با توجه به احساس خطر کشورهای بزرگ در مورد افزایش برد موشک‌های بالستیک و با تشدید احساس ناامنی کشورهایی مانند عربستان، امارات و اسرائیل در رابطه با کاربرد موشک‌های تاکتیکی جمهوری اسلامی ایران، توسل آن‌ها به جنگ پیشگیرانه (preemptive war) یا حمله بازدارنده (Preventive war) علیه ایران می‌تواند خطری جدی علیه امنیت ملی تلقی شود. در حال حاضر که ایران از نیروی هوایی عملیاتیِ قابل محروم است، این موشک‌ها، با هر تنوع و تعداد که باشند، عامل تهدید امنیت ملی خواهند بود، نه وسیله تقویت آن.